Brudnica nieparka

Brudnica nieparka

Lymantria dispar
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	motyle
Rodzina	brudnicowate
Gatunek	brudnica nieparka

Gąsienica)

Lymantria dispar Meyers

Brudnica nieparka (Lymantria dispar) – motyl nocny z rodziny brudnicowatych (Lymantriidae), uważany za niebezpiecznego szkodnika lasów i sadów.

Gatunek inwazyjny (w Kanadzie, USA, Nowej Zelandii). W Polsce nie jest gatunkiem inwazyjnym. Pierwotnym (naturalnym) obszarem występowania jest Europa, północna Afryka, środkowa i południowa Azja i Japonia. Z Europy został zawleczony do Ameryki Północnej.

Dorosłe spotkać można w lipcu i sierpniu (rójka odbywa się w godzinach wieczornych), najczęściej w lasach liściastych i ogrodach (sadach). Samce są w stanie wyczuć obecność samic na odległość 3,5-3,8 km. U brudnicy nieparki sporadycznie może zachodzić partenogeneza. Samice składają jaja w skupieniach (złożach), które pokryte są warstwą włosków z odwłoka - upodabnia to złoża jaj do grzybów porastających drzewa. W jednym pakiecie znajduje się od 500 do 800 jaj. Samica składa tylko jeden pakiet, na pniach drzew.

U uwadów dorosłych wyraźny dymorfizm płciowy (stąd także nazwa - nieparka). Rozpiętość skrzydeł 4-6,5 cm., samce mniejsze i ciemniejsze od samic, które mają jasne kremowe ubarwienie z ciemnymi zygzakowatymi liniami. Samice mają krępy odwłok o biało żółtym ubarwieniu.

Jaja są kuliste, lekko spłaszczone, wielkości 0,8 na 1,3 mm, są gładkie, błyszczące, różowe po złożeniu, potem żółte i szare. Złoże jaj przykryte jest włoskami z odwłoka samicy, o barwie brązowej. Rozwój embrionalny w jaju odbywa się w temperaturach powyżej 6 ^о C, suma ciepła, niezbędla dla rozwoju embrionalnego wynosi 110 ^о C. Gąsienice są już rozwinięte na jesieni i przebywają w osłonkach jakowych. Zimujące w osłonkach jajowych gąsienice brudnicy przezywają nawet w temperaturze minus 40 stopni Celsjusza (w warunkach laboratoryjnych nawet - 70). Jednakże w okresie wiosennym larwy giną już przy -23 stopniach Celsjusza. Jeśli w okresie długiej i ciepłej jesieni larwy opuszczą osłonki jajowe to w momencie obniżenia temperatury zimą masowo giną.

Występuje pięć stadiów larwalnych u samców i 6 stadiów larwalnych u samic. Optymalna temperaturą rozwoju jest około 25 ^о C. W takich warunkach rozwój gąsienic płci męskiej trwa około 34 dni, płci żeńskiej - koło 39 dni. Rozwój poczwarek samców trwa około 9 dni - samic około 7,4 doby. Samce pojawiają się nieco szybciej niż samice. Rozwój pokolenia trwa rok. Gąsienice są włochate, z czerwonymi i niebieskimi kropkami na ciele. Młode gąsienice, dzięki licznym włoskom, mogą być przenoszone przez wiatr (anemochoria).

Gąsienice są polifagami i foliofagami, odżywiają liśćmi drzew liściastych. Mogą się odżywiać liśćmi około 600 gatunków roślin (drzewa, krzewy, rośliny runa), preferuje jednak dęby i drzewa owocowe. Rzadziej zerują na liściach brzozy, lipy, wiązu, topoli, klonu i czeremchy, czasem na igłach sosny. Gąsienice przy masowym pojawie zjadają liście dębów, doprowadzając do osłabienia drzew lub całkowitego ich zamierania.

Siedlisko

W Europie zasiedla sady, drzewa przydrożne, lasy liściaste. W Europie Południowej zasiedla głównie dąbrowy i lasy mieszane. W Azji środkowej gąsienice żerują na winorośli, na Ukrainie i w Japonii odnotowano żerowanie gąsienic na polach uprawnych ryżu, kukurydzy i koniczyny.

Jako szkodnik lasów i sadów

Szkodnik, żeruje na liściach dębu, drzew owocowych, klonu, lipy. W latach 1860-1883 w Hiszpanii brudnica nieparka spowodowała duże straty w lasach dębowych, natomiast w latach 1891-1893 do inwazji szkodnika dosżło w Bułgarii, gdzie brudnica uszkodziła ponad 400 tys. hektarów lasów. Masowe pojawy doprowadziły także do szkód w 1921 r. na Krymie, w latach 1925-1926 na Ukrainie a w 1933 w okolicach Kazania (Rosja). W czasie siedmioletniego cyklu gradacyjnego (masowego pojawu) gąsienice brudnicy mniszki zjadają w przeliczeniu na jeden hektar lasu 19,9 tony liści, a na ściółkę opada 4,5b tony ogryzgów (fragmentów liści). Łącznie w tym czasie gąsienice mogą zniszczyć 22,4 ton liści dębu (97,4% produkcji liści). Produkcja wtórna wynosi około 9,4% masy liści

Ekspansja brudnicy nieparki w USA 1900-2007

Po zawleczeniu gatunku do USA klęski rozpoczęły się od roku 1889. Najpierw doszło do masowego pojawu w Bostonie. Zaatakowane zostały drzewa liściaste w sadach, parka i lasach, gąsienice zjadły liście z drzew. Było ich tak dużo ze pojawiały się w mieszkaniach. Początkowo próbowano zwalczać gąsienice polewając je wrzątkiem i naftą. W kolejnych latach masowy pojaw (gradacja) objął jeszcze większy obszar. W 1905 r. obszar występowania tego szkodnika w USA objął pona 10 tys. km². Masowy pojaw brudnicy nieparki w Ameryce Północnej wynikał z m.in. z braku naturalnych wrogów (drapieżników, pasożytów, patogenów). Ze względu na duże szkody rozpoczęto zwalczanie środkami chemicznymi: preparatami arsenowymi. Zaczęto także poszukiwać naturalnych wrogów brudnicy w Europie. Powstały specjalne hodowle takich naturalnych wrogów (pasożyty brudnicy nieparki), w tym dwie w Polsce. Do roku 1959 r. do USA sprowadzono około 50 różnych gatunków pasożytniczych brudnicy nieparki, z których 15 zaaklimatyzowała się w Ameryce Północnej.

Naturalni wrogowie

Larwa Calosoma sycophanta zjadajaca gąsienicę brudnicy nieparki

Znanych jest ponad 100 gatunków, pasożytujących (pasożyty i parazytoidy) na brudnicy nieparce, w tym około 40 gatunków gąsieniczników i 30 gatunków rącyc, męczelkowate (np. baryłkarze: Apanteles portheriae, A. melanoscelus), bleskotki (np. Anastatus disparis, pasożytujący na jaja brudnicy).) Liczebność brudnicy ogranicza jest także aktywnością drapieżników takich jak ptaki owadożerne (jaja zjadane są przez sikorki a gąsienice przez kukułkę) czy owady drapieżne (tęczniki (tęcznik większy w ciągu swojego rozwoju larwalnego i życia w stadium imago może zjeść około 550 gąsienic brudnicy), skórniki (Dermestes, zjadają jaja).

Występowanie

Większa część Europy, północna Afryka, Azja Mniejsza, Bliski Wschód, Azja Środkowa, Chiny, Japonia. Jako gatunek inwazyjny w Ameryce Północnej i Nowej Zelandii.

Do USA brudnica nieparka została sprowadzona w 1869 r. w celach doświadczalnych.

Zobacz też

owady Polski

Bibliografia

• Ivo Novák, Motyle. Oficyna Wydawnicza Delta, ISBN 83-85817-76-X
• Henryk Sandner, Owady. PWN, Warszawa 1989, ISBN 83-01-08369-7
• Andrzej Szujecki, Entomologia leśna, tom II, poprawione. Wyd SGGW, Warszawa 1998, ISBN 83-00-02895-1
• Andrzej Szujecki, Ekologia owadów leśnych. PWN, Warszawa, 1980, ISBN 83-01-00692-7
• Jiři Zahradnik, Przewodnik. Owady. Multico 1996, ISBN 83-7073-132-5

Linki zewnętrzne

• Moths and Butterflies of Europe and North Africa (ang.)
• Guide to the moths of Great Britain and Ireland (ang.)
• Sammlung Naturhistorisches Museum Stockholm (szw.)
• Markku Savela: Lepidoptera snd some other life forms (ang.)
• Motyle Europy