Przejdź do zawartości

Ład międzynarodowy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne merytoryczne
drobne merytoryczne
Linia 30: Linia 30:
* Idea Franklina D. Roosevelta "czterech policjantów" - czyli kwartet głównych mocarstw zwycięzców II wojny światowej które zapewniałyby stabilizację globalną: [[USA]], [[ZSRR]], [[Wielka Brytania]] i [[Chiny]]
* Idea Franklina D. Roosevelta "czterech policjantów" - czyli kwartet głównych mocarstw zwycięzców II wojny światowej które zapewniałyby stabilizację globalną: [[USA]], [[ZSRR]], [[Wielka Brytania]] i [[Chiny]]


* Nowy ład światowy - źródłem stabilizacji jest konformizm mocarstw. Tworzą go: [[USA]] - pełniące w nim rolę wiodącą oraz: [[Unia Europejska|UE]], [[Rosja]] i [[Chińska Republika Ludowa|Chiny]].<ref>Antoni Z. Kamiński: ''Nowy ład światowy''. Rzeczpospolita 23.02.2002</ref><ref>http://nickycruz.ovh.org/imperia_czasow_konca.html Imperia czasów końca /wg proroctw Daniela i Apokalipsy/</ref><ref>http://www.gasandoil.com/news/2002/08/nts23403 ''China, US, Russia and Europe enter period of power cooperation''</ref> Przy czym wymienia się tu również model 4+1 - oprócz 4 mocarstw również ponadnarodowe i pozarządowe organizacje jako dodatkowy czynnik globalny.<ref>http://wpfdc.org/blog/our-columnists/raffaele-marchetti/18563-the-global-great-game-4-1-and-dialogue-through-nongovernmental-actors ''The Global Great Game (4+1) and Dialogue through Nongovernmental Actors''</ref>
* Nowy ład światowy - źródłem stabilizacji jest konformizm mocarstw. Tworzą go: [[USA]], [[Chińska Republika Ludowa|Chiny]], [[Unia Europejska|UE]] (ewentualnie [[Niemcy]]) i [[Rosja]].<ref>Antoni Z. Kamiński: ''Nowy ład światowy''. Rzeczpospolita 23.02.2002</ref><ref>http://nickycruz.ovh.org/imperia_czasow_konca.html Imperia czasów końca /wg proroctw Daniela i Apokalipsy/</ref><ref>http://www.gasandoil.com/news/2002/08/nts23403 ''China, US, Russia and Europe enter period of power cooperation''</ref><ref>http://www.whiteoutpress.com/articles/2014/q2/us-share-superpower-status-russia-china-germany/ ''US To Share Superpower Status With Russia, China, Germany''</ref><ref>http://wpfdc.org/blog/our-columnists/raffaele-marchetti/18563-the-global-great-game-4-1-and-dialogue-through-nongovernmental-actors ''The Global Great Game (4+1) and Dialogue through Nongovernmental Actors''</ref>


'''5 biegunów'''
'''5 biegunów'''

Wersja z 03:16, 17 mar 2015

Ład międzynarodowy, system międzynarodowy – wynik, wypadkowa stanu stosunków między państwami, a szczególnie między mocarstwami. Jego zasadniczym elementem jest stan równowagi sił, głównie jądrowych. Odejście od stawiania na siłowe, militarne rozwiązania spornych problemów pozwoliło na odprężenie w stosunkach międzynarodowych. Główny akcent został przesunięty na negocjacje, poszukiwanie porozumień, kompromisów i uznanie reguł prawa międzynarodowego zawartych w układach w określonej sytuacji międzynarodowej[1].

Budowa ładu międzynarodowego jest rozłożonym w czasie wielofazowym procesem: od inicjacji w postaci postulatów i koncepcji, przez budowę struktur organizacyjnych funkcjonujących na ogólnie przyjętych zasadach, aż do jego kresu[2].

Polaryzacja systemu międzynarodowego

System międzynarodowy może przyjmować rożne formy w zależności od ilości biegunów - mocarstw kreujących stosunki międzynarodowe.

jednobiegunowy

System monocentryczny – w stosunkach globalnych dominuje jedno główne mocarstwo (hipermocarstwo) mające co najmniej dwukrotną przewagę jeśli chodzi o potęgę nad pozostałymi mocarstwami: np. Wielka Brytania w l. 1856-1890, lub USA po 1991. Zdaniem niektórych teoretyków system biegunowy nie występuje nigdy w czystej postaci, gdyż dominacji jedynego globalnego mocarstwa - tzw. "kreatora" - towarzyszy regionalna bądź sektorowa (w niektórych dziedzinach) dominacja kilku mocarstw – tzw. „moderatorów" - którymi są obecnie Unia Europejska, Rosja, Chiny, Japonia, Indie.

dwubiegunowy

System bipolarny – dominacja i rywalizacja dwóch głównych mocarstw (supermocarstw) wyraźnie dominujących nad pozostałymi, np. Wielka Brytania i Rosja w l. 1815-1856, lub USA i ZSRR w l. 1945-1991. Według niektórych opinii układ ten odrodził się obecnie pod postacią G-2 tworzonej przez dwa supermocarstwa - USA i Chiny.[3][4]

wielobiegunowy

System policentryczny - świat staje się polem oddziaływania trzech lub większej liczby głównych mocarstw. Rozmaite wizje politologiczne:

3 bieguny

  • W l. 1941-1945 w II wojnie światowej brały udział trzy główne mocarstwa: USA, Niemcy i ZSRR.[5]
  • Parag Khanna twierdzi że świat staje się areną wpływu trzech największych supermocarstw: USA, oraz jego potencjalnych rywali: Chin i Unii Europejskiej określanych jako „G-3”. Ich wzajemna równowaga i ścieranie się wpływów ma zastąpić dotychczasową hegemonię USA[7]. Na drugim poziomie znajdują się mocarstwa o mniejszym znaczeniu: Rosja, Indie i Japonia[8].


4 bieguny

  • Idea Franklina D. Roosevelta "czterech policjantów" - czyli kwartet głównych mocarstw zwycięzców II wojny światowej które zapewniałyby stabilizację globalną: USA, ZSRR, Wielka Brytania i Chiny

5 biegunów

Współcześnie pentarchię zdaniem niektórych publicystów miałyby tworzyć: Stany Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja [15][16] , lub Stany Zjednoczone, Chiny, Unia Europejska, Rosja i Indie.[17][18][19][20]).

6 biegunów

Pojawiają się także przewidywania co do możliwości zaistnienia koncertu 6 mocarstw - Chiny, Unia Europejska, Indie, Japonia, Rosja i Stany Zjednoczone[21][22]

Układ "zero-biegunowy"

Niall Ferguson przewiduje że alternatywą dla hegemonii USA nie muszą być rosnące w siłę ośrodki: Unia Europejska, Chiny czy świat Islamu - tylko w ogóle brak biegunów i globalna anarchia.[23]

Typologia systemów bezpieczeństwa

W przypadku ilości mocarstw większej od trzech system może występować zasadniczo w dwóch typach:
Kolektywno-paternalistyczny - między mocarstwami jest zgoda co do podstawowych celów systemu. Np. Wielka Brytania, Francja, USA, Japonia, Włochy w l. 1919-1931.
Blokowy - jeśli mocarstwa grupują się w przeciwstawne koalicje, np. przed I wojną światową: Ententa: Wielka Brytania, Francja, Rosja i Trójprzymierze: Niemcy, Austro-Węgry i Włochy[24]

Polaryzacja - układ chronologiczny

Randall L. Schweller, profesor Uniwersytetu Stanowego Ohio, twórca "teorii równowagi interesów" wyróżnił dwie kategorie mocarstw: bieguny (ang:poles) i mniejsze mocarstwa (ang: Lesser Great Powers).[25]

Rok Liczba
biegunów		 Mocarstwa - Bieguny Mniejsze mocarstwa
1890 5 Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, Francja Austro-Węgry, Włochy, Japonia
1913 4 Wielka Brytania, USA, Niemcy, Rosja, Francja, Austro-Węgry, Włochy, Japonia
1925 1 USA Niemcy, Wielka Brytania, ZSRR, Francja, Włochy, Japonia
1934 2 USA, ZSRR Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia
1939 4 USA, ZSRR, Niemcy, Wielka Brytania Francja, Włochy, Japonia
1941 3 USA, Niemcy, ZSRR Wielka Brytania, Francja, Włochy, Japonia
1950 2 USA, ZSRR Wielka Brytania, RFN, Francja, Japonia
1980 2 USA, ZSRR Japonia, RFN, Wielka Brytania, Francja,

Periodyzacja ładu międzynarodowego w geopolityce[26]

Okres Porządek światowy Złożoność techniczno-terytorialna Aspekty geoekonomiczne Dyskurs geopolityczny
1885-1945
Rywalizacja imperialistyczna		 Konflikt globalny kilku wielkich mocarstw (Wielka Brytania. USA, Francja, Niemcy, Rosja/ZSRR, Japonia Marynarka wojenna, lotnictwo,, elektryczność, radio i radar Rywalizacja ekonomiczna, rozwój i załamanie kapitalizmu, ignorowanie ekologii Imperialny, rasowy, cywilizacyjny
1945-1990
Zimna wojna		 Konflikt globalny 2 supermocarstw: USA i ZSRR Broń nuklearna, rakiety balistyczne, satelity Liberalizm - socjalizm, konwergencja, ignorowanie zanieczyszczeń środowiska "wolny świat"/"imperializm" - "socjalizm"/"totalitaryzm"
1991-
okres post-zimnowojenny		 dominacja USA jako hipermocarstwa
wyzwania dla niej: wzrost lub odradzanie się kilku wielkich mocarstw (Chiny, Rosja, Unia Europejska,
Japonia, Indie)
globalny terroryzm		 broń ABC, internet, inżynieria genetyczna neoliberalizm, megakorporacje, wirtualny kapitał, zwrot ku ekologii, kryzys ekonomiczny zagrożenia globalne, bezpieczeństwo narodowe, inwigilacja


Linki zewnętrzne

  1. ↑ Cz. Mojsiewicz (red.), Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 2007, s. 227.
  2. ↑ W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, Stosunki międzynarodowe, Wrocław 2004, s. 546.
  3. ↑ http://www.newsweek.pl/swiat-po-pekinsku,35049,1,1.html G.Kostrzewa-Zorbas: Świat po pekińsku. Newsweek 28.12.20108
  4. ↑ Nowy układ dwubiegunowy - G2 w: K. Mroziewicz: Bezczelność, bezkarność, bezsilność - terroryzmy nowej generacji. Branta, 2008, s. 410-412
  5. ↑ http://library.northsouth.edu/Upload/Deadly%20Imbalances.pdf R.L.Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler's Strategy of World Conquest, s. 175. Pozostałe: Wielką Brytanie, Francję, Japonię i Włochy autor w tym okresie zalicza do "mniejszych mocarstw" (ang. "Lesser Great Powers"
  6. ↑ http://www.questia.com/library/77420976/china-the-united-states-and-the-soviet-union-tripolarity China, the United States, and the Soviet Union: Tripolarity and Policy Making in the Cold War
  7. ↑ http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/75773,pozegnanie-z-hegemonia.html/ Parag Khanna: Pożegnanie z hegemonią, dziennik.pl 17/05/2008.
  8. ↑ http://www.spiegel.de/international/three-superpowers-why-the-us-europe-and-china-need-a-g-3-a-582376.html Why the US, Europe and China Need a 'G-3'.
  9. ↑ http://www.nyu.edu/gsas/dept/politics/faculty/hsiung/strat_tri.pdf James C. Hsiung: U.S.-RUSSIA-CHINA: AN UPDATE ON THE STRATEGIC TRIANGLE
  10. ↑ Antoni Z. Kamiński: Nowy ład światowy. Rzeczpospolita 23.02.2002
  11. ↑ http://nickycruz.ovh.org/imperia_czasow_konca.html Imperia czasów końca /wg proroctw Daniela i Apokalipsy/
  12. ↑ http://www.gasandoil.com/news/2002/08/nts23403 China, US, Russia and Europe enter period of power cooperation
  13. ↑ http://www.whiteoutpress.com/articles/2014/q2/us-share-superpower-status-russia-china-germany/ US To Share Superpower Status With Russia, China, Germany
  14. ↑ http://wpfdc.org/blog/our-columnists/raffaele-marchetti/18563-the-global-great-game-4-1-and-dialogue-through-nongovernmental-actors The Global Great Game (4+1) and Dialogue through Nongovernmental Actors
  15. ↑ Polityka
  16. ↑ Barry Buzan: The United States and thE Great Powers: World Politics in the Twenty-First ... s.85
  17. ↑ http://www.maww.com/WorldsMarkets.html THE FIVE SUPERPOWERS
  18. ↑ http://mondediplo.com/2013/01/01wealth Give us your money
  19. ↑ Mocarstwo na trzecie tysiąclecie. Forum 40/2003, s. 16
  20. ↑ http://www.thestar.com/opinion/columnists/2007/12/29/from_hyperpower_to_new_world_disorder.html From hyperpower to new world disorder
  21. ↑ http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/76468,swiat-po-ameryce.html/ Świat po Ameryce
  22. ↑ https://books.google.pl/books?id=3nbfBQAAQBAJ&pg=PR14&lpg=PR14&dq=usa,+eu,+china,+russia&source=bl&ots=SIIBBCx8Gn&sig=2bVkZAwnR8vNQei8tmOfSsctggg&hl=pl&sa=X&ei=o2n8VOrsIIq_ygO0nIEY&ved=0CGkQ6AEwCThG#v=onepage&q=usa%2C%20eu%2C%20china%2C%20russia&f=false Eurasia's Regional Powers Compared – China, India, Russia,s. 1
  23. ↑ Niall Ferguson, "A World Without Power," Foreign Policy, July/August 2004
  24. ↑ Paruch W., Trembicka K.: Typologia systemów bezpieczeństwa w XIX i XX wieku. Wyd. UMCS, 1996.
  25. ↑ http://library.northsouth.edu/Upload/Deadly%20Imbalances.pdf R.L.Schweller: Deadly Imbalances Tripolarity and Hitler's Strategy of World Conquest, s. 52
  26. ↑ Na podstawie: G.O. Touthal: Post Cold War Geopolitics...w: Geographies of Global Change RJ Johnson, P.Taylor, M.J.Warres (red.)

Zobacz też

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ład_międzynarodowy&oldid=42094821”