Teoria cykli hegemonicznych
Teoria cykli hegemonicznych lub teoria długich cykli – teoria stosunków międzynarodowych, stworzona przez George’a Modelskiego. Powstała w oparciu o wcześniejsze teorie m.in. cykli ekonomicznych Kondratiewa i teorii systemów-światów Fernanda Braudela i Immanuela Wallensteina.
Założenia teorii[edytuj | edytuj kod]
Głosi ona, że gdy jakieś mocarstwo osiąga rolę mocarstwa hegemonicznego, wyzwanie rzucają mu inne wielkie mocarstwa. Jedno z nich osiąga potęgę równą mocarstwu światowemu i chce zająć jego miejsce, co prowadzi do wojny hegemonicznej – czyli wojny o uzyskanie/utrzymanie statusu hegemona. Modelski stworzył specjalny indeks siły oparty głównie na potędze morskiej. Według Modelskiego w 1518 Portugalia osiągnęła pozycję hegemoniczna w polityce światowej. Rzuciła jej wyzwanie Hiszpania, osiągnąwszy uprzednio równorzędną wobec Portugalii pozycję drugiego światowego mocarstwa. Ten dwubiegunowy układ nie przetrwał, gdyż – co jest charakterystyczne dla teorii Modelskiego – „gdzie dwóch się bije tam trzeci korzysta” – a zatem państwem które osiągnęło pozycję hegemoniczną były Niderlandy (Holandia). W 1688 ta hegemonia została podłamana przez Francję, która z kolei została pokonana przez drugiego pretendenta do hegemoni Wielką Brytanię („I cykl brytyjski”). Mocarstwowej pozycji Wlk. Brytanii wyzwanie rzuciła Francja w postaci wojen napoleońskich. Z tego starcia po raz kolejny zwycięsko wyszła Wielka Brytania („II cykl brytyjski”). Zakończyły go dwie wojny światowe (1914-45) traktowane łącznie jako jeden wielki konflikt hegemoniczny, ale i tym razem główny rywal hegemona – Niemcy nie zwyciężyły. Prawdziwym zwycięzcą nie była jednak również W.Brytania, lecz USA. Po 1945 nowy porządek światowy określała rywalizacja dwóch supermocarstw – USA i ZSRR. Zatem okresy hegemoniczne miałyby trwać od 60 do 90 lat, a wojny (konflikty) hegemoniczne ok. 20 lat. Co ciekawe do tej pory w zasadzie żaden z rywali nie zastąpił hegemona a rolę mocarstwa światowego przejmował zwykle „tertius gaudens” („trzeci zyskujący”) będący nieraz głównym sojusznikiem hegemona (Anglia/Wielka Brytania – sojusznik Niderlandów przeciwko Francji, lub Stany Zjednoczone – jako sojusznik Wielkiej Brytanii przeciwko Niemcom). Jedynym wyjątkiem był rok 1815 kiedy Wielka Brytania ponownie rozpoczęła kolejny cykl hegemoniczny pokonując napoleońską Francję.
Fazy cyklu hegemonicznego:
- wojna hegemoniczna o globalnym (od XVI wieku) charakterze – decydująca o tym kto będzie hegemonem (ang. Macro – decision)
- dominacja – hegemonia mocarstwa światowego (execution)
- delegitymizacja – zakwestionowanie dominacji przez inne wielkie mocarstwa (Agenda-setting)
- dekoncentracja – utrata dominacji pod wpływem działań wschodzących mocarstw: potencjalnego rywala – który staje na czele koalicji mocarstw kwestionujących dotychczasowy ład (challenger), oraz sojusznika który zwykle wygrywa walkę o hegemonie w następnym cyklu
Długie cykle w historii[edytuj | edytuj kod]
Ewolucja polityki globalnej[1][2]
| wojna hegemoniczna | dominacja | delegitymizacja | dekoncentracja |
|---|---|---|---|
| Okres Euroazjatycki | |||
| 1211-1260 wojny mongolskie | 1260-1280 Imperium mongolskie |
1280-1370 (rozpad) | 1370-1405 Tamerlan
|
| Okres Euro-atlantycki | |||
| 1494-1516 wojny włoskie i oceaniczne | 1516-1539 Portugalia |
1540 – 1560 | 1560 – 1580 Hiszpania
|
| 1580-1609 wojna o niepodległość Niderlandów |
1610-1639 Holandia |
1640-1660 | 1661-1688 Francja
|
| 1688-1713 wojny Ludwika XIV |
1714 – 1739 Wielka Brytania (I) |
1740-1763 (wojna sukcesyjna austriacka i wojna siedmioletnia) |
1764-1792 Francja
|
| 1792-1815 wojny rewolucyjne i napoleońskie |
1815-1849 Wielka Brytania (II) |
1850-1873 (USA) | 1874-1914.svg){kind=small} Niemcy
|
| Okres atlantycko-pacyficzny | |||
| 1914-1945 I wojna światowa i II wojna światowa |
1945-1973 Stany Zjednoczone |
1973 (kryzys naftowy) | 1974-2000 ZSRR[3] lub  Chiny
|
| 2030-2050 (prognoza) | 2050-2110 USA (?) | 2110-2140 | 2140 – ? |
Krytyka[edytuj | edytuj kod]
Teoria długich cykli G. Modelskiego została poddana krytyce ze strony niektórych historyków i politologów zarzucających jej „cykliczność” i „schematyzm” na przestrzeni dziejów. Kwestionowana jest głównie teza o globalnej hegemonii Portugalii w XVI lub Niderlandów w XVII w. (podczas gdy w rzeczywistości to raczej Hiszpania za panowania Karola V i Filipa II była wiodącym mocarstwem światowym[4]), której nie można porównywać z rzeczywiście hegemoniczną pozycją Wielkiej Brytanii w połowie XIX, czy USA na przełomie XX/XXI wieku[5]. Niezrozumiałe jest też pomijanie wojen hegemonicznych o globalnym charakterze – jak wojna trzydziestoletnia i związana z nią wojna holendersko-portugalska (1602–1663), czy też wojna siedmioletnia (1757-1763), które również miały znaczący wpływ na losy świata.
Teoria długich cykli głosi że w systemie międzynarodowym istnieją tylko dwa główne mocarstwa: hegemon i pretendent do hegemonii, który rzuca mu wyzwanie. Steven E. Lobell twierdzi że jest to uproszczenie, gdyż w praktyce hegemon musi stawić czoła kilku rosnącym w siłę rywalom w różnych obszarach świata[6][7].
Pomimo tych zastrzeżeń teoria jest uznawana za interesującą analizę procesów dziejowych dzięki oferowanym przez nią możliwościom badawczym oraz ponadczasowemu spojrzeniu[8].
Supercykle[edytuj | edytuj kod]
Polski badacz Andrzej Gałganek stworzył syntezę teorii systemów-światów Wallensteina i teorii długich cykli Modelskiego ujmując proces dziejowy jako synchronizację procesów politycznych i ekonomicznych w postaci tzw. „supercykli”[9].
| SUPERCYKL | Początek | Przedział zwrotny | Zamknięcie |
|---|---|---|---|
| 1) 1494-1713 | wojny włoskie (1494-1516) | wojna hiszpańsko-holenderska (1580-1609) | wojny Ludwika XIV (1688-1713) |
| 2) 1713-1945 | wojny Ludwika XIV (1688-1714) | wojny francuskie (1792-1815) | I i II wojny światowe (1914-1945) |
| 3) 1945 – trwa nadal | zimna wojna (1946-1989) | – | – |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ http://faculty.washington.edu/modelski/LCGPeolss.htm LONG-CYCLES IN GLOBAL POLITICS.
- ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 340–341.
- ↑ Według George Modelski: Long Cycles in world Politics, Seattle -London, 1973.
- ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 23 – przypis 59.
- ↑ http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Filozofia – Historia, hegemonia kapitalizm.
- ↑ Hiszpania w latach 1621–1640 – Niderlandom, Anglii, Francji, Turcji i Szwecji; Wielka Brytania w latach 1889–1912 i 1919-1932 – Francji, Rosji, USA, Niemcom i Japonii.
- ↑ Steven E. Lobell The Challenge of Hegemony Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics University of Michigan Press, 2003.
- ↑ Leszek Moczulski: Geopolityka potęga w czasie i przestrzeni. Warszawa: Bellona 1999, s. 344.
- ↑ Andrzej Gałganek: Zmiana w globalnym systemie międzynarodowym. Supercykle i wojna hegemoniczna, Poznań 1992, s. 68, 73–74.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- George Modelski, Long Cycles in World Politics (Seattle: University of Washington Press, 1987).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- EVOLUTIONARY WORLD POLITICS HOMEPAGE (ewolucja polityki globalnej)
- Leonid Sawin: Cykle hegemoniczne i kolejna wojna światowa, artykuł na portalu Geopolityka.pl
- Dylan Kissane: 2015 and the Rise of China: Power Cycle Analysis and the Implications for Australia. works.bepress.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-27)].
- Charles F. Doran: Confronting the Principles of the Power Cycle Changing Systems Stvucture, Expectations, and Way