Łotysze na Białorusi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Łotysze na Białorusi (biał. Латышы на Беларусі; łot. Baltkrievijas latvieši) – łotewska mniejszość narodowa zamieszkała w granicach Białorusi. Według spisu narodowego z 2009 roku na Białorusi mieszka 1549 osób deklarujących się jako Łotysze[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

W związku z przynależnością ziem łotewskich i białoruskich do tego samego organizmu państwowego (Rzeczpospolita Obojga Narodów; Imperium Rosyjskie) osadnictwo łotewskie na terenie współczesnej Białorusi datuje się od stuleci. W większym wymiarze kolonizacja łotewska zaczęła się pod koniec XVIII wieku, najbardziej intensywnie przebiegała od lat 60. do 80. XIX wieku. Według spisu rosyjskiego z 1897 roku najwięcej Łotyszy mieszkało w powiatach: witebskim (ok. 4 tys.), orszańskim (ok. 3,7 tys.), połockim (ok. 1,7 tys.) i bychowskim (ok. 1 tys.). Łącznie na terenie współczesnej Białorusi znajdowało się 17 tys. mieszkańców łotewskiego pochodzenia. Większość ludności łotewskiej wyznawała luteranizm (mniejszość: katolicyzm i prawosławie[a]). Społeczność zajmowała się głównie rolnictwem, sadownictwem, hodowlą bydła, tkactwem i piwowarstwem. Po I wojnie światowej i utworzeniu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w jej granicach znalazło się 14 tys. Łotyszy (1926), największy procent stanowili w rejonie Łoźna (5%). Łotysze byli społecznością wiejską (82%), wśród mieszkańców miast (18%) najwięcej było robotników (80%), resztę stanowiła inteligencja i kupcy. Stopień alfabetyzacji był najwyższy wśród wszystkich społeczności i wynosił 74% (u kobiet – 70%, u mężczyzn – 77%). Stanowiący 0,3% mieszkańców Republiki Łotysze byli społecznością upartyjnioną w stopniu większym od pozostałych narodów: w 1926 spośród członków i kandydatów KP(b)B 3,6% stanowili Łotysze (w 1926 – 2,9%)[2]. W strukturze BSRR istniało pięć łotewskich rad narodowościowych: wacławowska (Vaclavovas; 1926-1938; okręg uszacki; 40% Łotyszy), unowska (Uņas; 1924–1934; okręg łożnieński; 30%), halicko-myzowska (Galičmuižas; 1926–1938; okręg klimowicki; 65%), grudinowska (Latkalonijas; 1926-1939; okręg bychowski; 65%) i perekolska (Perekales; 1924–1938; okręg głuski; 65%). Funkcjonowało szkolnictwo łotewskie w postaci łotewskich szkół mniejszościowych (w niektórych przypadkach łączonych łotewsko-białoruskich i łotewsko-litewskich)[b], w tym fakultet łotewski w Instytucie Kultury Białoruskiej, a także łotewska sekcja Instytutu Mniejszości Narodowych Białoruskiej Akademii Nauk. Wydawano prasę – teksty w języku łotewskim ukazywały się w piśmie „Leninski ściah” w Łoźnie, a w Witebsku działał zaś łotewski klub ludowy. Istniało sądownictwo łotewskie. Zręby łotewskiej autonomii narodowo-kulturalnej zostały zniszczone w okresie stalinizmu, a ludność łotewska mieszkająca w Związku Sowieckim poddana represjom. W 1959 roku do narodowości łotewskiej przyznawało się 2631 osób, w 1970 roku – 2660, w 1979 – 2617, a w 1989 – 2658. Niezależne łotewskie życie narodowe mogło się odrodzić dopiero po upadku komunizmu i uzyskaniu przez Białoruś niepodległości. W październiku 1995 roku powstał Związek Łotyszy Obwodu Witebskiego „Daugawa”.

Liczebność[edytuj | edytuj kod]

Skład narodowościowy powojennej Białorusi można określić na podstawie wyników kolejnych spisów ludności, przeprowadzanych w latach 1959, 1970, 1979, 1989, 1999 oraz 2009[3]. Według wyników spisu z 2009 Łotysze są siedemnastą pod względem liczebności społecznością narodową w tym kraju. Spis z 2009 ujawnił, iż na Białorusi mieszka 1 549 Łotyszów, co stanowi 0,02% ludności państwa[4]. W 2009 w miastach zamieszkiwało 1 087 przedstawicieli społeczności łotewskiej na Białorusi (70,2%)[5]. Na obszarach wiejskich zamieszkiwało 462 białoruskich Łotyszów (29,8%)[6].

Według wyników spisu ludności z 2009 językiem ojczystym dla 970 białoruskich Łotyszów jest język rosyjski (62,6%). Język łotewski podało jako swój język ojczysty 386 przedstawicieli tej społeczności (24,9%). Język białoruski jest ojczystym dla 144 białoruskich Łotyszów (9,3%)[1]. W białoruskim spisie powszechnym z 2009 roku znalazło się również pytanie o język zazwyczaj używany przez respondenta w domu. Wśród przedstawicieli społeczności łotewskiej językiem używanym w domu był prawie wyłącznie rosyjski (1 419 osób, co stanowi 91,6% białoruskich Łotyszów). Oprócz języka rosyjskiego respondenci wymieniali również język białoruski (88 osób, czyli 5,7%). Używanie języka łotewskiego w kontaktach domowych zadeklarowało jedynie 9 przedstawicieli społeczności łotewskiej na Białorusi[7].

Ujawniona w spisie z 2009 roku liczba Łotyszów w podziale na poszczególne jednostki administracyjne Białorusi przedstawia się następująco:

Jednostka administracyjna Liczba Łotyszów
Obwód brzeski 150
Obwód grodzieński 180
Obwód homelski 136
Mińsk 283
Obwód miński 190
Obwód mohylewski 111
Obwód witebski 499
Źródło[4]:

Niniejszy wykres prezentuje liczbę łotewskich deklaracji narodowościowych w trakcie kolejnych spisów powszechnych przeprowadzanych w BSRR oraz na Białorusi[8]:

Liczba Łotyszów ujawniona w trakcie kolejnych spisów powszechnych

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Przyjmowanie prawosławia było związane z ułatwieniami w nabywaniu ziemi, zob. Ihar Puszkin, Nacyjanalnyja mienszasci BSRR u hramadska-palitycznym i kulturnym życci (20-ja hady XX st.), Mahileu 2004, s. 114; W Łoźnie istniało łotewskie bractwo prawosławne przy Cerkwi Zmartwychwstania Pańskiego, a episkop połocki i witebski Aleksandr Zakis popierał używanie języka łotewskiego w kazaniach i nabożeństwach celem przyciągnięcia Łotyszy do cerkwi, zob. Łotewskie bractwo prawosławne w Łoźnie, w: Encykłapedyja historyi Biełarusi (u 6 tamach). Tom 4, red. nacz. H. P. Paszkou, Minsk 1997, s. 338 (hasło autorstwa Ihara Karaszczanki).
  2. ↑ Np. w roku szkolnym: 1927/1928 – 20 szkół, w 1929/1930 – 21 i 1930/1931 – 24, za: Ihar Puszkin, Nacyjanalnyja..., aneks 13.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Население по национальности и родному языку. Национальный статистический комитет Республики Беларусь. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-18)]. (ros.).
  2. ↑ Ihar Puszkin, Nacyjanalnyja mienszasci BSRR u hramadska-palitycznym i kulturnym życci (20-ja hady XX st.), Mahileu 2004, s. 113 oraz aneksy: 4, 12 i 13.
  3. ↑ Национальный состав населения Республики Беларусь 2009 ↓, s. 5.
  4. ↑ a b Национальный состав населения Республики Беларусь 2009 ↓, s. 7.
  5. ↑ Национальный состав населения Республики Беларусь 2009 ↓, s. 26.
  6. ↑ Национальный состав населения Республики Беларусь 2009 ↓, s. 40.
  7. ↑ Население по национальности и языку, на котором обычно разговаривают дома. Национальный статистический комитет Республики Беларусь. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-18)]. (ros.).
  8. ↑ Национальный состав населения Республики Беларусь 2009 ↓, s. 8.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Łatyszy, w: Biełaruś. Encykłapedyczny dawiednik, Minsk 1995, s. 418 (hasło autorstwa Ihara Karaszczanki).
  • Łatyszy, w: Encykłapedyja historyi Biełarusi (u 6 tamach). Tom 4, red. nacz. H. P. Paszkou, Minsk 1997, s. 338 (hasło autorstwa Ihara Karaszczanki).
  • Ilmārs Mežs, Baltkrievijas latvieši, apollo.lv z 17 marca 2008
  • Spartak Polskij, Aleksandr Sawczenia, Polityka narodowościowa na Białorusi w latach 1924–1939, „Przegląd Wschodni”, Tom II, zeszyt 3 (7) z 1992/1993, s. 663–680.
  • Национальный состав населения Республики Беларусь. Минск: Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2011, seria: Перепис населения 2009. ISBN 978-985-6858-73-7.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Łotysze_na_Białorusi&oldid=72869263”