Łabędź niemy
| Cygnus olor[1] | |||
| (Gmelin, 1789) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
łabędź niemy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Przybliżony zasięg (nie uwzględniono mniejszych populacji introdukowanych): w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska introdukowany, populacje niemigrujące | |||
Łabędź niemy[4] (Cygnus olor) – gatunek dużego, częściowo wędrownego ptaka wodnego z podrodziny gęsi (Anserinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Eurazję od Wielkiej Brytanii i Francji po Pacyfik. Przeloty: luty-maj i wrzesień-grudzień. Zimuje w Europie, na Bliskim Wschodzie, środkowej i wschodniej Azji, rzadko w północnej Afryce i Pakistanie[5]. Introdukowany m.in. w Ameryce Północnej[6], Australii, Nowej Zelandii[5][7]. W Polsce nieliczny, lokalnie średnio liczny; polska populacja w większości odbywa krótkodystansowe koczowania. Nie wyróżnia się podgatunków[5][8]. Jest jednym z najcięższych ptaków latających.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Długość ciała 150–170 cm, długość skrzydła 53–63 cm[10], rozpiętość skrzydeł 200–240 cm[5]. Masa ciała samic 6,1–11,3 kg, samców 7,7–14,1 kg[11].
Samce z reguły wyraźnie większe od samic, dorosłe osobniki białe, dziób pomarańczowy z czarnym paznokciem na czubku, u nasady czarna narośl (większa u samców w okresie godowym). Nogi czarne. Skok i palce są dość gęsto pokryte niewielkimi, rogowymi tarczkami. Osobniki młodociane (do 3. roku życia) szare z szaroczerwonym dziobem. Nie mają narośli na dziobie. Dwuletnie ptaki zachowują jeszcze szarą głowę, szyję i lotki. Pisklęta mają szary puch, ale niektóre osobniki, należące do mutacji immutabilis (tzw. odmiana polska) – biały, jak również jasnoróżowe (cieliste) łapy. U ptaków tej odmiany nie występuje młodociana szata z brązowymi piórami (już w pierwszym roku upierzenie jest białe jak u dorosłych), a dorosłe osobniki zachowują jasną barwę łap i mają nieco bledszy dziób od odmiany „zwykłej”. Za odmianę immutabilis jest odpowiedzialna recesywna mutacja zlokalizowana na chromosomie płciowym, więc dziedziczy się ona jak np. hemofilia, z tą różnicą, że u ptaków to samice są płcią heterozygotyczną. Samice z mutacją immutabilis są więc zawsze białe, natomiast u samców ujawnienie się mutacji następuje tylko w przypadku posiadania dwóch kopii zmutowanego genu[12]. Wśród rodzeństwa z jednego lęgu z reguły są zarówno białe pisklęta tej odmiany, jak i ptaki szare, określane jako odmiana zwykła.
Płynąc często wygina esowato szyję, a skrzydła unosi w górę jak żagle. Dorosłe osobniki nie nurkują, choć pisklęta mają tę umiejętność.
Pierzą się raz w roku, zrzucając jednocześnie wszystkie lotki i stają się nielotne na ok. 6–8 tygodni. Pierzenie postjuwenalne odbywa się od września do stycznia.[potrzebny przypis] Na lądzie poruszają się niezdarnie wykonując powolne, kołyszące się ruchy. W wodzie natomiast radzą sobie doskonale, dzięki spiętym błoną trzem przednim, długim palcom (czwarty, tylny palec jest krótki).
Są to najcięższe obecnie w Polsce ptaki zdolne do aktywnego lotu. Aby wzbić się w powietrze potrzebują zbiornika wodnego, na którym wykonują kilkudziesięciometrowy rozbieg. Czasami startują też z rozległej, płaskiej powierzchni ziemi lub zamarzniętej tafli jeziora lub rzeki. Wzbijają się w powietrze zawsze pod wiatr, dopiero później zmieniają kierunek lotu. Powoli nabierają wysokości intensywnie pracując skrzydłami. Latają najczęściej około 50 metrów nad ziemią. Podczas lotu słychać głośny świst wolno i majestatycznie machających skrzydeł, spowodowany wibrującymi lotkami. W charakterystyczny sposób wyciągają wtedy szyje. Lądują prawie wyłącznie na powierzchni wody lub ewentualnie, w razie konieczności, na śliskim lodzie. Obserwowano także wielokrotnie stada łabędzi liczące ponad 200 sztuk żerujące na ozimych zbożach lub rzepaku. W niewoli często stosowane jest podcinanie lotek, co całkowicie uniemożliwia lot. Dorosły łabędź niemy może mieć ponad 25 tysięcy piór, z czego około 20 tysięcy znajduje się na szyi[13].
Wydają głosy takie jak wiele rodzajów chrząknięć, zachrypnięte gwizdy i parsknięcia, zwłaszcza w komunikacji, oraz syczenie na intruza próbującego wejść na ich terytorium.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]W Polsce zamieszkuje cały nizinny obszar kraju, akweny o różnej wielkości i charakterze: jeziora, stawy hodowlane, starorzecza, glinianki, torfianki, zbiorniki wiejskie i miejskie. W Polsce częściowo wędrowny, wiele ptaków zimuje w kraju, zarówno na niezamarzających wodach śródlądowych, jak i na wybrzeżu Bałtyku, np. na Zatoce Gdańskiej. Zimą wiele ptaków przebywa w miejscach, gdzie są dokarmiane przez ludzi, m.in. duże stada gromadzą się na plażach Trójmiasta, na Wiśle w Krakowie oraz na Brdzie w Bydgoszczy.
Stojące zbiorniki wodne, z reguły z dużą ilością trzcin, w zimie również na wybrzeżu mórz, a na przelotach na wszelkich zbiornikach wodnych, nawet bardzo małych.
Rozród
[edytuj | edytuj kod]Toki
[edytuj | edytuj kod]Pary, które dobierają się już jesienią, z reguły dochowują sobie wierności. Za pomocą obrączkowania wykazano jednak w Polsce zarówno nierzadkie rozpadanie się par, jak i kojarzenie z nowym partnerem po śmierci poprzedniego. Po zanurzeniu szyi w wodzie prostują się przyciskając piersiami. Oboje na początku wiosny obierają swoje terytorium, którego samiec gwałtownie broni. Odstrasza intruzów groźną postawą z wyciągniętą głową do tyłu i podniesionymi skrzydłami. W momencie zagrożenia rzuca się naprzód, odbijając się od powierzchni wody obiema łapami. Zazwyczaj przepędzają inne ptaki wodne, uniemożliwiając im lęgi[14].
Gniazdo
[edytuj | edytuj kod]W trzcinach, pływające, rzadziej na lądzie lub w innych trudno dostępnych miejscach. Podkład tworzą gałązki i grubsze badyle, wierzch delikatne liście trzcin i sitowia, a wnętrze wysłane jest materiałem drobnym oraz dużymi piórami puchowymi[13]. Samiec przynosi budulec dziobem i podaje samicy, a ona układa go we właściwy sposób.
Jaja
[edytuj | edytuj kod]W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 5 do 9 jaj (oswojone łabędzice nawet do 12) w kwietniu lub maju.
Wysiadywanie
[edytuj | edytuj kod]Jaja wysiadywane są przez okres ok. 35 dni głównie przez samicę, podczas gdy samiec z reguły pozostaje w pobliżu, broniąc w razie potrzeby gniazda, zastępując samicę na krótkie okresy. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. Zdolność do lotu uzyskują po około 4–5 miesiącach. Dwu- i trzyletnie młode wprawdzie próbują budować już gniazdo, ale dojrzałość osiągają najwcześniej w 3. roku życia.
Pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Pokarm roślinny, ale z dodatkiem małży, ślimaków i larw owadów. Młode w pierwszych dniach życia odżywiają się zbutwiałą roślinnością, którą zdobywa matka. Pokarm często wydobywany jest wprost z dna zbiornika poprzez zanurzenie całego przodu ciała i uniesienie tylnej części ponad wodę. Dziennie wyrywają do 10 kg zanurzonych roślin wodnych[14]. Nieprawidłowa dieta, na przykład bogata w chleb, może powodować anielskie skrzydło, schorzenie nieuleczalne u dorosłych ptaków.
Status i ochrona
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje łabędzia niemego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, wynosi około 598–615 tysięcy dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy[3]. Gatunek ten jest ujęty w Dyrektywie ptasiej.
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[15]. Na Czerwonej liście ptaków Polski sklasyfikowany został jako gatunek najmniejszej troski (LC)[16]. Według szacunków Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, w latach 2013–2018 populacja lęgowa łabędzia niemego na terenie kraju liczyła 6300–7700 par lęgowych, zaś populacja zimująca co najmniej 10 900 – 21 200 osobników[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Cygnus olor, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. T. 1. Cz. 2. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer., 1789, s. 501. (łac.).
- ↑ a b BirdLife International, Cygnus olor, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-09] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Cygnini Vigors, 1825 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-06].
- ↑ a b c d Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Mute Swan (Cygnus olor). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-27)].
- ↑ Species profile: Cygnus olor. [w:] Global Invasive Species Database [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-11]. (ang.).
- ↑ Seabrook-Davison, M.: Mute swan. [w:] Miskelly, C.M. (ed.) New Zealand Birds Online [on-line]. 2013. [dostęp 2021-05-04]. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-28]. (ang.).
- ↑ Johann Daniel Meyer, Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748.
- ↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 329.
- ↑ M.A. Ciaranca, C.C. Allin & G.S. Jones: Mute Swan (Cygnus olor), version 1.0. W: S.M. Billerman (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.mutswa.01. [dostęp 2020-07-09]. (ang.).
- ↑ P.J. Bacon, A possible advantage for the "Polish" morph of the Mute Swan, „Wildfowl”, 31, 1980.
- ↑ a b Sokołowski J. 1972. „Ptaki ziem polskich” tom II. PWN. Warszawa
- ↑ a b Minnesota DNR: Mute swan - Invasive species. [dostęp 2015-01-28].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Russel Ash: Whitaker. Księga faktów, wyd. Firma Księgarska, wersja pol. 2006, ISBN 978-83-7423-538-9
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Cygnus olor (Łabędź niemy). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 91–95.