Tekst źródłowy strony Aleksander I Karadziordziewić

{{Władca infobox
 |władca            = Aleksander I
 |imiona            = 
 |grafika           = Kralj aleksandar1.jpg
 |opis grafiki      = 
 |herb              = 
 |opis herbu        = 
 |faksymile         = Alexander I of Yugoslavia Signature.svg
 |opis faksymile    = 
 |dewiza            = 
 |1. tytuł          = [[Królowie Jugosławii|Król Serbów, Chorwatów i Słoweńców]]
 |1. sukcesja       = 
 |1. od             = [[16 sierpnia]] [[1921]]
 |1. do             = [[3 października]] [[1929]]
 |1. koronacja      = 
 |1. poprzednik     = [[Piotr I Karadziordziewić]]
 |1. następca       = 
 |2. tytuł          = [[Królowie Jugosławii|Król Jugosławii]]
 |2. od             = [[16 sierpnia]] [[1921]]
 |2. do             = [[9 października]] [[1934]]
 |2. jako           = 
 |2. kogo           = 
 |2. koronacja      = 
 |2. poprzednik     = 
 |2. następca       = [[Piotr II Karadziordziewić]]
 |dynastia          = [[Dynastia Karadziordziewiciów|Karadziordziewiciowie]]
 |data urodzenia    = [[16 grudnia]] [[1888]]
 |miejsce urodzenia = [[Cetynia]]
 |data śmierci      = [[9 października]] [[1934]]
 |miejsce śmierci   = [[Marsylia]]
 |przyczyna śmierci = postrzelenie
 |data pogrzebu     = 
 |miejsce spoczynku = Cerkiew św. Jerzego, [[Topola (miasteczko)|Topola]]
 |ojciec            = [[Piotr I Karadziordziewić]]
 |matka             = [[Zorka Czarnogórska]]
 |rodzeństwo        = 
 |1. związek        = żona
 |1. związek z      = [[Maria Rumuńska (królowa Jugosławii)|Maria Rumuńska]]
 |1. związek od     = 
 |1. związek do     = 
 |1. dzieci         = [[Piotr II Karadziordziewić|Piotr II]], [[Tomisław Karadziordziewić|Tomisław]], [[Andrzej Karadziordziewić|Andrzej]]
 |moneta            = 
 |opis monety       = 
 |odznaczenia       = {{order|OGKar|WW}} {{order|OBO|KW}} {{order|JUG-OKJI|KW}} {{order|OŚSaw|KW}}  {{order|SRB-MW|ZK}} [[Plik:Commemorative Medal of the second Balkan War,1913 rib.png|40px|Medal Pamiątkowy za II wojnę bałkańską (Serbia)]] [[Plik:Commemorative Medal of the Albanian Campaign,1920 rib.png|40px|Medal Pamiątkowy za Kampanię albańską 1920 (Serbia)]] {{order|OL|WW}} {{order|KWB|I}} {{order|OŚCM}} {{order|OŚA}} {{order|ODI|KW}} {{order|OŚPC}} {{order|OBL|CS1}} {{order|CKW1914|1}} {{order|LH|KW}} {{order|MM(MW)}} {{order|KWF|ISP}} {{order|OZ|KW}} {{order|GR-KWO|1917z}} {{order|OMT}} {{order|OOT}} {{order|OSPE|KW}} {{order|OOB|IIRP}} {{order|VM|KW}} {{order|OOP|WW}} {{order|OCh|KW}} {{order|ZA|KW}} {{order|OSE|WK}} {{order|BTO}} {{order|OŚAP}} {{order|OŚAN}} {{order|CiKOOB}} {{order|ŚJ|I1}} {{order|ŚA|1}} {{order|CiKOŚSt|1}} {{order|OMW|I}} {{order|OKR|KW}} {{order|TH-OSB|KWW}} {{order|OZB|KOLL}} {{order|OŁ|KW}} {{order|RVO}} [[Plik:King George V Coronation Medal ribbon.png|40px|Medal z okazji koronacji króla Jerzego V (Wielka Brytania)]] {{order|OA}} {{order|OSML|KKWM}} {{order|OKW|KW}}
 |commons           = Category:Alexander I of Yugoslavia
 |wikiźródła        = 
 |wikicytaty        = 
}}
[[Plik:1934-10-17 King Alexander Assassination.ogv|thumb|240px|thumbtime=142|start=94|Fragment kroniki filmowej przedstawiającej zamach, 1934 {{lang|en}}]]
'''Aleksander I Karadziordziewić''', ({{w języku|sr|Александар I Карађорђевић}}; ur. [[16 grudnia]] [[1888]] w [[Cetynia|Cetynii]], zm. [[9 października]] [[1934]] w [[Marsylia|Marsylii]]) – ostatni władca [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]] (1921–1929), następnie król [[Królowie Jugosławii|Jugosławii]] (1929–1934), sprawujący władzę w sposób [[Dyktatura|dyktatorski]]. Zamordowany w czasie oficjalnej wizyty we Francji z inspiracji [[Ustasze|chorwackich separatystów]]{{odn|Axelrod|Phillips|2000|s=31–32}}.

== Życiorys ==
Był synem [[Piotr I Karadziordziewić|Piotra I Karadziordziewicia]] i [[Zorka Czarnogórska|Zorki]], księżniczki [[Księstwo Czarnogóry|czarnogórskiej]]. Dzieciństwo spędził razem z ojcem na wygnaniu w [[Genewa|Genewie]], następnie od 1899 przebywał w [[Petersburg|Sankt Petersburgu]], gdzie służył w carskim korpusie paziów{{odn|Axelrod|Phillips|2000|s=31}}. W latach 1914–1918 z nadania ojca pełnił urząd [[regent]]a, a w latach 1912–1918 kierował armią serbską jako naczelny wódz.

W pierwszych latach swego panowania był królem [[Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców|Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców]] (1921–1929). Aby wzmocnić jedność państwa, zmienił jego nazwę i 3 października 1929 roku proklamował powstanie nowego państwa o nazwie [[Jugosławia]]{{odn|Axelrod|Phillips|2000|s=32}}. Zmianie uległa nie tylko nazwa państwa, ale również jego podział administracyjny, zniesiono dotychczasowy podział na departamenty ({{w języku|sh|oblasti}}) a wprowadzono 9 [[Ban (tytuł)|banowin]]{{odn|Felczak|Wasilewski|1985|s=448}}. Na arenie międzynarodowej prowadził politykę [[Francja|profrancuską]]. Kraj razem z [[Królestwo Rumunii|Rumunią]] i [[Pierwsza Republika Czechosłowacka|Czechosłowacją]] tworzył wymierzoną w węgierski rewizjonizm [[mała Ententa|małą Ententę]]. Wprowadził reformy w sądownictwie, szkolnictwie i kalendarzu, dążące do ujednolicenia nowego państwa. Konstytucja z 3 września 1931 roku legalizowała jego rządy{{odn|Axelrod|Phillips|2000|s=32}}. Aleksander był zwolennikiem silnej władzy centralnej oraz przeciwnikiem [[separatyzm]]u chorwackiego, choć starał się zachowywać dobre stosunki z [[Chorwaci|Chorwatami]]. Król usiłował też zawrzeć porozumienie z [[Carstwo Bułgarii|Bułgarią]]. Pomimo metod autorytarnych jego rządy spotykały się z poparciem znacznej części społeczeństwa Jugosławii{{odn|Axelrod|Phillips|2000|s=32}}. Niemniej, likwidacja rządów parlamentarnych (rozwiązanie [[Zgromadzenie Narodowe Republiki Serbii|Skupsztiny]]), rozwiązanie partii politycznych i ścisła [[cenzura]] spowodowały opór społeczny, demonstrowany głównie pod hasłem: ''Precz z dyktaturą!''{{odn|Felczak|Wasilewski|1985|s=448–449}}. Zginął zamordowany we Francji przez [[Włado Czernozemski|Włada Czernozemskiego]], wskutek zamachu [[Wewnętrzna Macedońska Organizacja Rewolucyjna|Wewnętrznej Macedońskiej Organizacji Rewolucyjnej (VMRO)]] i chorwackich [[Ustasze|ustaszy]] (operacja „Miecz teutoński”<ref>{{Cytuj stronę|url=http://media.wp.pl/kat,1022939,title,Zabil-krola-i-ministra-rozszarpal-go-tlum,wid,13783011,wiadomosc.html|tytuł=Zabił króla i ministra – rozszarpał go tłum|opublikowany=wp.pl|data=15 września 2011|data dostępu=}}</ref>). Pochowany w cerkwi św. Jerzego w [[Topola (miasteczko)|Topoli]].

Po jego śmierci rządy w imieniu nieletniego syna Aleksandra, [[Piotr II Karadziordziewić|Piotra]] objął [[regent]], książę [[Paweł Karadziordziewić]].

== Odznaczenia ==
; Serbskie/jugosłowiańskie
* [[Order Świętego Księcia Łazarza|Wielki Mistrz Orderu Świętego Księcia Łazarza]]
* [[Order Gwiazdy Jerzego Czarnego|Wielki Mistrz Orderu Gwiazdy Jerzego Czarnego]]
* [[Order Orła Białego (Serbia)|Wielki Mistrz Orderu Orła Białego]]
* [[Order Korony Jugosłowiańskiej|Wielki Mistrz Orderu Korony Jugosłowiańskiej]]
* [[Order Świętego Sawy|Wielki Mistrz Orderu Świętego Sawy]]
* [[Medal Waleczności (Serbia)|Złoty Medal za Waleczności im. Milosa Obilicia]]
* Medal Pamiątkowy [[I wojna bałkańska|Wojny Serbsko-Bułgarskiej 1913]]
* Medal Pamiątkowy Kampanii Albańskiej 1920

; Zagraniczne
* [[Order Leopolda (Belgia)|Wielka Wstęga Orderu Leopolda]] ([[Belgia]])
* [[Krzyż Wojenny (Belgia)|Krzyż Wojenny]] (Belgia)
* [[Order Świętych Cyryla i Metodego]] ([[Bułgaria]])
* [[Order Świętego Aleksandra|Krzyż Wielki Orderu Świętego Aleksandra]] (Bułgaria)
* [[Order Daniły I|Krzyż Wielki Orderu Daniły I]] ([[Czarnogóra]])
* [[Order Świętego Piotra]] (Czarnogóra)
* [[Order Lwa Białego]] I klasy ([[Czechosłowacja]])
* [[Krzyż Wojenny Czechosłowacki (1914–1918)]]
* [[Legia Honorowa|Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej]] ([[Francja]])
* [[Medal Wojskowy (Francja)|Medal Wojskowy]] (Francja)
* [[Krzyż Wojenny (Francja)|Krzyż Wojenny ze srebrną palmą]] (Francja)
* [[Order Zbawiciela|Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela]] ([[Grecja]])
* [[Krzyż Wojenny (Grecja)|Krzyż Wojenny 1914-1918]] (Grecja)
* [[Order Medżydów]] I klasy ([[Imperium Osmańskie]])
* [[Order Osmana]] I klasy (Imperium Osmańskie)
* Medal Niepodległości (Imperium Osmańskie)
* [[Order Słońca Peru|Krzyż Wielki Orderu Słońca Peru]]
* [[Order Orła Białego]] (1921, [[Polska]])<ref>{{Cytuj|tytuł = Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008 |data = 2008 |isbn = 978-83-7022-178-2 |inni = Marta Męclewska (oprac.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego |s = 296 |oclc = 751245817}}</ref>
* [[Order Virtuti Militari|Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari]] (1923, Polska)
* [[Order Odrodzenia Polski|Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski]] (Polska)
* [[Order Chrystusa (Portugalia)|Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Chrystusa]] ([[Portugalia]])
* [[Order Avis|Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Avis]] (Portugalia)
* [[Order Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)|Krzyż Wielki Orderu Wojskowego Świętego Jakuba od Miecza]] (Portugalia)
* [[Wstęga Trzech Orderów]] (1893, Portugalia)<ref name=aik>{{Cytuj pismo | autor = Humberto Nuno de Oliveira | tytuł = Subsídio para a história das relações bilaterais entre Portugal e a Sérvia | czasopismo = Lusíada. História | wolumin = v. 2, n. 7 (2010) | issn = 0873-1330 | język = pt | strony = 449 | url = http://revistas.lis.ulusiada.pt/index.php/lh/article/download/1550/1663}}</ref>
* [[Order Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)|Order Świętego Andrzeja Apostoła]] ([[Imperium Rosyjskie]])
* [[Order Świętego Aleksandra Newskiego]] (Imperium Rosyjskie)
* [[Order Orła Białego (Imperium Rosyjskie)|Cesarski i Królewski Order Orła Białego]] (Imperium Rosyjskie)
* [[Order Świętego Jerzego (Imperium Rosyjskie)|Order Świętego Jerzego]] I klasy (Imperium Rosyjskie)
* [[Order Świętej Anny]] I klasy (Imperium Rosyjskie))
* [[Order Świętego Stanisława (Imperium Rosyjskie)|Cesarski i Królewski Order Świętego Stanisława]] I klasy (Imperium Rosyjskie)
* [[Order Michała Walecznego]] I klasy ([[Rumunia]])
* [[Order Korony Rumunii|Krzyż Wielki Orderu Korony]] (Rumunia)
* [[Order Słonia Białego|Wielka Wstęga Orderu Słonia Białego]] ([[Tajlandia|Syjam]])
* [[Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie|Łańcuch Orderu Grobu Świętego w Jerozolimie]] ([[Watykan]])
* [[Order Łaźni|Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Orderu Łaźni]] ([[Wielka Brytania]])
* [[Królewski Order Wiktoriański|Honorowy Rycerz Krzyża Wielkiego Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego]] (Wielka Brytania)
* [[Medal Koronacyjny Króla Jerzego V]] (Wielka Brytania)
* [[Order Annuncjaty]] ([[Włochy|Królestwo Włoch]])
* [[Order Świętych Maurycego i Łazarza|Krzyż Wielki Orderu Świętych Maurycego i Łazarza]] (Królestwo Włoch)
* [[Order Korony Włoch|Krzyż Wielki Orderu Korony]] (Królestwo Włoch)

== Zobacz też ==
* [[Šestojanuarska diktatura]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko = Axelrod| imię = Alan |nazwisko2 = Phillips |imię2 = Charles |tytuł = Władcy tyrani dyktatorzy| wydanie = 1| wydawca = Wydawnictwo POLITEJA| miejsce = Warszawa| rok = 2000| isbn = 83-7227-478-9 | odn = tak}}
* {{cytuj książkę |nazwisko = Felczak| imię = Wacław |nazwisko2 = Wasilewski| imię2 = Tadeusz | autor link = Wacław Felczak | autor link2 = Tadeusz Wasilewski | tytuł = Historia Jugosławii| wydanie = 1| wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich | miejsce = Wrocław| rok = 1985| isbn = 83-04-01638-9 | odn = tak}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://historia.wp.pl/title,Aleksander-I-krol-Jugoslawii-odznaczony-orderem-Virtuti-Militari,wid,17562127,wiadomosc.html Aleksander I – król Jugosławii odznaczony orderem Virtuti Militari]

{{Władcy Serbii}}
{{Dynastia Karadziordziewiciów}}
{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Karadziordziewić, Aleksander I}}
[[Kategoria:Cudzoziemcy odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Virtuti Militari (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Cudzoziemcy odznaczeni Orderem Orła Białego (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Cudzoziemcy odznaczeni Wielką Wstęgą Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Karadziordziewicie|Aleksander I]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Cetynii]]
[[Kategoria:Odznaczeni Królewskim Orderem Wiktoriańskim]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wielkim Legii Honorowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Belgia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Francja)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wojennym (Grecja)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wojennym Czechosłowackim (1914–1918)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Waleczności (Serbia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Wojskowym (Francja)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Annuncjaty]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Avis (Portugalia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Chrystusa (Portugalia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Daniły I]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Grobu Świętego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Gwiazdy Jerzego Czarnego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Korony Jugosłowiańskiej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Korony Rumunii]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Korony Włoch]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Leopolda (Belgia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Lwa Białego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Łaźni]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Medżydów]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Michała Walecznego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Orła Białego (Imperium Rosyjskie)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Orła Białego (Serbia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Osmana]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Słonia Białego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Słońca Peru]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem św. Sawy]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Księcia Łazarza]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Piotra]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (Imperium Rosyjskie)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętej Anny]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętych Cyryla i Metodego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Świętych Maurycego i Łazarza]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Zbawiciela]]
[[Kategoria:Odznaczeni Wstęgą Trzech Orderów]]
[[Kategoria:Regenci]]
[[Kategoria:Władcy Serbii i Jugosławii]]
[[Kategoria:Zamordowani monarchowie]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1888]]
[[Kategoria:Zmarli w 1934]]
[[Kategoria:Ofiary zabójstw we Francji]]