Tekst źródłowy strony Antwerpia

{{inne znaczenia|miasta|[[Antwerpia (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Miejscowość infobox
 |nazwa                        = Antwerpia
 |nazwa oryginalna             = ''nld.'' Antwerpen <br> ''fr.'' Anvers
 |zdjęcie                      = Antwerp Suikerrui and the cathedral by Jules Grandgagnage.jpg
 |opis zdjęcia                 = 
 |herb                         = Coat of arms of Antwerp (City).svg
 |flaga                        = Flag of Antwerp (City).svg
 |dopełniacz nazwy             = Antwerpii
 |państwo                      = Region Flamandzki
 |2. jednostka administracyjna = [[Antwerpia (prowincja)|Antwerpia]]
 |3. jednostka administracyjna = [[Antwerpia (okręg)|Antwerpia]]
 |stanowisko zarządzającego    = burmistrz
 |zarządzający                 = [[Bart De Wever]]
 |powierzchnia                 = 204,32
 |wysokość                     = 
 |prawa miejskie               = 1291
 |rok                          = 1 stycznia 2024
 |liczba ludności              = 544 759<ref>[https://statbel.fgov.be/de/open-data/bevoelkerung-nach-wohnsitz-nationalitaet-familienstand-alter-und-geschlecht-10 BUS]</ref>
 |gęstość zaludnienia          = 2666
 |numer kierunkowy             = 03
 |kod pocztowy                 = 2000, 2018, 2020, 2030, 2050, 2060, 2040, 2100, 2140, 2170, 2180, 2600, 2610, 2660
 |tablice rejestracyjne        = 
 |plan miasta                  = AntwerpenLocatie.png
 |kod mapy                     = Antwerpia
 |wariant mapy                  = Antwerpen Antwerp Belgium Map.svg
 |współrzędne                  = 51°13′N 4°23′E
 |commons                      = Category:Antwerp
 |wikisłownik                  = Antwerpia
 |www                          = http://www.antwerpen.be
}}
'''Antwerpia''' ({{w języku|nl|Antwerpen}}, wym. [{{IPA|ˈɑntˌʋɛrpə(n)}}]; {{w języku|fr|Anvers}}, wym. [{{IPA|ɑ̃vɛʁs}}]; hist. ''Antorf'', ''Antorff'') – [[miasto]] w północnej [[Belgia|Belgii]], w [[Region Flamandzki|Regionie Flamandzkim]], siedziba administracyjna prowincji [[Antwerpia (prowincja)|Antwerpia]] oraz okręgu [[Antwerpia (okręg)|Antwerpia]], położone nad [[Skalda|Skaldą]]. Jest drugim co do wielkości ośrodkiem miejskim w Belgii, po [[Region Stołeczny Brukseli|Regionie Stołecznym Brukseli]].

W skład miasta wchodzi dziewięć dzielnic ''(district)'': [[Antwerpia (dzielnica)|Antwerpia]], [[Berchem (Antwerpia)|Berchem]], [[Berendrecht-Zandvliet-Lillo]], [[Borgerhout]], [[Deurne (Antwerpia)|Deurne]], [[Ekeren]], [[Hoboken (Antwerpia)|Hoboken]], [[Merksem]], [[Wilrijk]].

W 2011 roku otrzymało tytuł [[Europejska Stolica Młodzieży|Europejskiej Stolicy Młodzieży]]<ref>[http://web.archive.org/web/20180923043342/http://uniaeuropejska.org/5-miastom-w-roku-2011-przyznano-tytu-europejskiej-stolicy/ UniaEuropejska.org: Europejskie stolice roku 2011].</ref>.

Centrum przemysłowe, handlowe, finansowe i naukowe, m.in. [[Uniwersytet Antwerpski|uniwersytet]] (w 2003 roku połączyły się trzy niezależne instytucje o randze uniwersyteckiej), [[Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (Antwerpia)|Koninklijke Academie voor Schone Kunsten]] ''(Królewska Akademia Sztuk Pięknych)'', [[Koninklijk Conservatorium Antwerpen]] ''(Królewskie Konserwatorium)'', [[Instituut voor Tropische Geneeskunde]] ''(Instytut Medycyny Tropikalnej)'', [[Antwerp Maritime Academy]] ''(Akademia Morska)''. Siedziba 40 banków, wielu towarzystw ubezpieczeniowych, spółek akcyjnych, giełdy. W mieście działa polski [[konsul honorowy|konsulat honorowy]].

== Historia ==
=== Kalendarium ===
* pierwsze dane o Antwerpii pochodzą z VIII wieku
* 1291 r. – nadanie praw miejskich
* XVI w. – najważniejsze i najbogatsze handlowe miasto [[Europa|Europy]]
* 1531 r. – założenie pierwszej na świecie giełdy
* 1605 r. – pierwsze czasopismo tygodniowe z nowinkami polityczno-handlowymi
* 1663 r. – założenie [[Koninklijke Academie voor Schone Kunsten (Antwerpia)|Koninklijke Academie voor Schone Kunsten]] ''(Królewska Akademia Sztuk Pięknych)''
* od poł. XVII w. - do 1870 r. – walki religijne
* regres rozwoju miasta i jego ponowny rozwój po pogłębieniu [[Skalda|Skaldy]] i utworzeniu połączenia z [[Moza|Mozą]] za pomocą [[Kanał Alberta|Kanału Alberta]]
* XIX w. – wybudowanie portu wojennego i [[Reduta Narodowa|twierdzy]]
* 1920 r. – odbyły się [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1920|Letnie Igrzyska Olimpijskie]]
* 1930 r. –  miasto było organizatorem [[Wystawa Światowa w Antwerpii w 1930 roku|Wystawy Światowej]]<ref>{{cytuj stronę | url = https://www.antwerpenmorgen.be/nl/projecten/800-jaar-antwerpen-2021/media/800-jaar-antwerpen-2021-blog-7-wereldexpo | tytuł = Blog 7 Back to the future: de Antwerpse wereldtentoonstellingen | autor = Jef Vrelust | opublikowany = antwerpenmorgen.be | praca = Media & Nieuws | data = 2021-06-17 | język = nl | data dostępu = 2022-07-11}}</ref>
* 4 września 1944 r. – miasto zostało wyzwolone spod okupacji niemieckiej. W ostatnich miesiącach wojny [[Port morski Antwerpia|port]] w Antwerpii odegrał kluczową rolę w transporcie zaopatrzenia dla sił alianckich w Europie Zachodniej. Z tego powodu był celem dla niemieckich pocisków [[Fieseler Fi 103|V-1]] i [[V-2]].

=== Do XV wieku ===
Dzięki wykopaliskom wiadomo, że zakole rzeki [[Skalda|Skaldy]] tak jak wiele miast flamandzkich było zamieszkiwane już w czasach rzymskich, czyli w II i III wieku. Antwerpia wyrosła z dwóch osad: ''Aanwerp'' i ''Caloes'', położonych 500 metrów na południe. Fortyfikacja została zbudowana w VII wieku. W tym samym czasie rozpoczęła się też chrystianizacja tego obszaru. W IX wieku Antwerpia została częścią [[Lotaryngia|Lotaryngii]].

Pod koniec X wieku Antwerpia została margrabstwem (prowincją graniczną) [[Święte Cesarstwo Rzymskie|Świętego Cesarstwa Rzymskiego]]. Granicą była rzeka [[Skalda]]. [[Hrabstwo Flandrii]] leżało po drugiej stronie rzeki. W XII wieku [[Norbert z Xanten|św. Norbert]] ufundował opactwo św. Michała w Caloes. Kanonicy z małego kościoła, który znajdował się w Caloes przenieśli się na północ i utworzyli nową parafię w [[Katedra Najświętszej Marii Panny w Antwerpii|kaplicy NMP]] ''(Onze-Lieve-Vrouw)'', która z czasem została przekształcona w katedrę.

Miasto, które należało wówczas do [[Księstwo Brabancji|księstwa Brabancji]] rozwijało się dość szybko. W XIV wieku Antwerpia stała się najważniejszym centrum handlowym i finansowym zachodniej Europy – zyskała ona tę reputację głównie dzięki [[Port morski Antwerpia|portowi morskiemu]] i wełnie.

W 1356 roku miasto zostało włączone do hrabstwa [[Hrabstwo Flandrii|Flandrii]] i przez to straciło wiele przywilejów, przeważnie na korzyść [[Brugia|Brugii]]. Pięćdziesiąt lat później fortuna się odwróciła i rozpoczęła się złota era dla Antwerpii – stała się ona ważnym centrum ówczesnego świata. Miasto było centrum handlowym i kulturalnym. najbardziej znane osobistości tej epoki to malarze [[Quentin Massys]] i [[Pieter Bruegel (starszy)|Pieter Bruegel]], drukarz [[Christophe Plantin]], humaniści i naukowcy: [[Justus Lipsius]], [[Gerard Merkator|Merkator]], [[Rembert Dodoens]] i [[Abraham Ortelius]].

=== XVI–XXI wiek ===
[[Plik:Antwerpen, Gildehäuser.jpg|thumb|240px|[[Rynek w Antwerpii|Rynek miasta]] z XVI-wiecznymi kamienicami|lewo]]Druga połowa XVI wieku to polityczno-religijna walka pomiędzy [[protestantyzm|protestantami]] z północy i katolicką [[Hiszpania|Hiszpanią]]. Mamy wtedy do czynienia z [[ikonoklazm]]em (1566), [[Hiszpańska Furia|Hiszpańską Furią]] (1576) i ostatecznie upadkiem Antwerpii (1585). Po upadku miasta, znalazło się ono ponownie pod rządami [[Filip II Habsburg|Filipa II]] i północne [[Niderlandy (region historyczny)|Niderlandy]] zamknęły rzekę [[Skalda|Skaldę]]. Z ekonomicznego punktu widzenia była to klęska. Co więcej nie tylko protestanci opuścili miasto, ale także handlarze i elita intelektualna. Miasto, które w 1570 liczyło 100 tys. mieszkańców, w 1590 miało ich tylko 40 tys.

Jednakże miasto rozwijało się kulturalnie do połowy XVII wieku, dzięki malarzom takim jak [[Peter Paul Rubens|Rubens]], [[Antoon van Dyck]], [[Jacob Jordaens]] i [[David Teniers I (starszy)|David Teniers I]], rzeźbiarskim rodzinom [[Artus Quellinus|Quellinus]] i [[Charles Verbrugghe|Verbrugghenów]], drukarzom takim jak [[Jan Moretus]] itd.

Niewiele działo się pomiędzy rokiem 1650 i XIX stuleciem – rzeka [[Skalda]] pozostawała ciągle zamknięta i Antwerpia stała się prowincjonalnym miasteczkiem. Pod rządami [[Austria|Austrii]] (1715-1792) [[Józef II Habsburg|Józef II]] próbował siłą uwolnić rzekę, ale plan się nie powiódł. W 1795, pod okupacją francuską, udało się uwolnić rzekę, ale statki natknęły się na angielską blokadę, ponieważ [[Napoleon Bonaparte]] uważał [[Port morski Antwerpia|port]] w Antwerpii za "pistolet wymierzony w serce [[Anglia|Anglii]]". Choć prawdą było, że w tym okresie miasto posiadało dość nowoczesny jak na tamte czasy port, w tym samym czasie kulturalne dziedzictwo było rozgrabiane i niszczone jak nigdy przedtem. Planowano nawet zburzyć [[Katedra Najświętszej Marii Panny w Antwerpii|katedrę]].
[[Plik:Antwerpen-Centraal aerial 1.jpg|mały|240x240px|[[Antwerpen-Centraal|Dworzec kolejowy Antwerpen-Centraal z 1905 r.]]]]
[[Plik:This boy's dead body, aflame, bears ghastly witness of the horror of the damage done by V-2 on main intersection in... - NARA - 531329.tif|thumb|240px|Fragment zniszczeń dokonanych za pomocą rakiety [[V-2]] podczas II wojny światowej w Antwerpii|lewo]]Po porażce Napoleona pod [[Bitwa pod Waterloo|Waterloo]] (1815), Antwerpia na krótko została przyłączona do [[Niderlandy (region historyczny)|Północnych Niderlandów]] i cieszyła się dobrą passą aż do [[Rewolucja belgijska|rewolucji belgijskiej]] w 1830 roku i ponownego zamknięcia Skaldy. Ostatecznie rzeka została otwarta w 1863 roku. Wtedy rozpoczął się trzeci dobry okres dla miasta. Ponowny rozwój ekonomiczny spowodował także rozwój kulturalny i wzrost międzynarodowego znaczenia miasta. W 1993 roku Antwerpia została wybrana na [[Europejska Stolica Kultury|Europejską Stolicę Kultury]].

Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Antwerpia została wyzwolona 4 września 1944 przez oddziały brytyjskie. Wraz z miastem został zdobyty wielki [[Port morski Antwerpia|port]] w nieuszkodzonym stanie. Po wyparciu oddziałów niemieckich z ujścia [[Skalda|Skaldy]], rozminowaniu i otwarciu drogi do portu, stał się on ważnym centrum zaopatrzeniowym dla sił alianckich w Europie Zachodniej. Z tego powodu miasto od października 1944 do marca 1945 roku było celem ataków rakiet [[V-2]] (w miasto trafiło ponad 1600 tych rakiet, około 50% z wszystkich wystrzelonych które dotarły do celów) i pocisków [[Fieseler Fi 103|V-1]], co znacznie ograniczało rozładunek zaopatrzenia dla wojsk alianckich. Miasto było również celem nieudanej niemieckiej [[Ofensywa w Ardenach|ofensywy w Ardenach]] w grudniu 1944.

W 2004 w mieście zorganizowano [[Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich]].

== Zabytki i turystyka ==
[[Plik:Antwerp HetSteen 017 8295.jpg|thumb|240px|Zamek [[Het Steen (zamek w Antwerpii)|Het Steen]]]]
[[Plik:Amberes; vistas MAS 2.jpg|thumb|240px|Panorama miasta z [[Katedra Najświętszej Marii Panny w Antwerpii|katedrą]]]]
* [[Katedra Najświętszej Marii Panny w Antwerpii|Katedra Najświętszej Marii Panny]] ''(Onze-Lieve-Vrouw)'' w stylu gotyckim, zbudowana w XIV-XVI wieku
* [[Kościół św. Pawła w Antwerpii|Kościół św. Pawła]] ''(Sint-Paulus)'' z XVI wieku
* [[Kościół św. Karola Boromeusza w Antwerpii|Kościół św. Karola Boromeusza]] ''(Sint-Carolus Borromeus)''
* [[Rynek w Antwerpii|Rynek]] (''Grote Markt'') z renesansowym [[Ratusz w Antwerpii|ratuszem]] i XVI-wiecznymi kamienicami oraz [[Fontanna Brabo|fontanną Brabo]] 
* [[Het Steen (zamek w Antwerpii)|zamek Het Steen]] nad [[Skalda|Skaldą]] z XII wieku 
* [[Boerentoren]] – wieżowiec w stylu [[art déco]], zbudowany w latach 1929–1931; najwyższy budynek jaki powstał w międzywojennej Europie
* [[Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii|Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych]] ''(Koninklijk Museum voor Schone Kunsten)'' z dziełami między innymi [[Peter Paul Rubens|Petera Paula Rubensa]], [[Antoon van Dyck|Antoona van Dycka]], [[Frans Hals]]a i [[Jan Brueghel (starszy)|Jana Brueghla]]
* [[Museum Mayer van den Bergh]] – muzeum sztuki
* [[Muzeum Morskie w Antwerpii|Muzeum Morskie]] ''(Nationaal Scheepvaartmuseum)'' 
* [[Dom Rubensa]] ''(Rubenshuis)''
* [[Zoo w Antwerpii|Zoo]] założone w 1843 roku, ponad 400 ras zwierząt<ref>[https://www.zooantwerpen.be/nl/ Zoo]</ref>
* dworzec [[Antwerpen-Centraal]], zbudowany w 1905 roku według projektu [[Louis Delacenserie|Louisa Delacenserie'a]]<ref>[https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/7051 Antwerpen Centraal]</ref>

== Demografia ==
Miasto słynie nie tylko ze swojej różnorodności etnicznej, ale także szczyci się dużą koncentracją [[afryka]]ńskich kościołów [[chrześcijaństwo|chrześcijańskich]]<ref>{{Cytuj |autor = Joseph Bosco Bangura |tytuł = African Christian Churches in Flanders, Belgium: People, Practices and Problems |data = 2022-08-26 |data dostępu = 2023-03-23 |isbn = 978-3-657-70839-0 |wydawca = Brill Schöningh |url = https://brill.com/edcollchap-oa/book/9783657708390/BP000012.xml |język = en}}</ref>.
{| class="wikitable" style="float:left; margin-left:1em;"
!colspan=6| Ewolucja ludności Antwerpii<ref>Dane dla lat 1699 i 1755 za: {{cytuj książkę |nazwisko = Chaunu |imię = Pierre |autor link = Pierre Chaunu |tytuł = Cywilizacja wieku Oświecenia |wydawca = PIW |miejsce = Warszawa |rok = 1993 |strony = 401 |isbn = 83-06-02339-0}}</ref>
|-
! Rok !! Ludność
|-
! 1699
| 67 000
|-
! 1755
| 42 000
|-
! 2006
| 461 496
|-
! 2010
| 483 505
|-
! 2015
| 513 570
|-
! 2020
| 529 247
|-
! 2024
| 544 759
|}

== Gospodarka ==
Jest to największe miasto portowe tego kraju i drugie po [[Rotterdam]]ie miasto portowe [[Europa|Europy]] z łącznym przeładunkiem 230 mln ton rocznie, gł. ropa naftowa i rudy metali; kompleks rafinerii, hut. Antwerpia jest największym na świecie ośrodkiem szlifierstwa [[diament]]ów na ulicy ''(Pelikaanstraat)''. Ważny ośrodek przemysłowy m.in. do 2010 istniały zakłady [[General Motors]] (produkcja m.in. modelu [[Opel Astra]]) i [[Ford Motor Company|Forda]], produkcja silników okrętowych, nawozów sztucznych, maszyn, hutnictwo miedzi.
== Transport ==
[[Plik:Antwerp port house (34504832790).jpg|thumb|240px|Budynek Zarządu Portu w Antwerpii]]
Wielki węzeł drogowy ([[Autostrada A1 (Belgia)|A1]], [[Autostrada A12 (Belgia)|A12]], [[Autostrada A13 (Belgia)|A13]], [[Autostrada A14 (Belgia)|A14]]), kolejowy, morski (należy – jako wiodący – do [[Europejska Organizacja Portów Morskich|ESPO)]] i lotniczy (międzynarodowy [[Port lotniczy Antwerpia|port lotniczy]]). Sześciopasmowa obwodnica otacza większość centrum miasta i przebiega przez mieszkalne dzielnice Antwerpii.

== Współpraca ==
Miejscowości partnerskie:
* {{flaga|DEU}} [[Andernach]], [[Niemcy]]
* {{flaga|ESP}} [[Barcelona]], [[Hiszpania]]
* {{Flaga|ZAF}} [[Durban]], [[Południowa Afryka]]
* {{flaga|Maroko}} [[Fez]], [[Maroko]]
* {{flaga|ISR}} [[Hajfa]], [[Izrael]]
* {{flaga|DEU}} [[Ilfeld]], [[Niemcy]]
* {{flaga|ZAF}} [[Kapsztad]], [[Południowa Afryka]]
* {{flaga|USA}} [[Los Angeles]], [[Stany Zjednoczone]]
* {{flaga|DEU}} [[Ludwigshafen am Rhein]], [[Niemcy]]
* {{flaga|NLD}} [[Maastricht]], [[Holandia|Niderlandy]]
* {{flaga|FRA}} [[Marsylia]], [[Francja]]
* {{flaga|FRA}} [[Miluza]], [[Francja]]
* {{flaga|RUS}} [[Moskwa]], [[Rosja]]
* {{Flaga|DEU}} [[Niedernhausen (Hesja)|Niedernhausen]], [[Niemcy]]
* {{Flaga|SUR}} [[Paramaribo]], [[Surinam]]
* {{flaga|RUS}} [[Petersburg]], [[Rosja]]
* {{flaga|DEU}} [[Rostock]], [[Niemcy]]
* {{flaga|NLD}} [[Rotterdam]], [[Holandia|Niderlandy]]
* {{flaga|CHN}} [[Szanghaj]], [[Chińska Republika Ludowa|Chiny]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.antwerpen.be/ oficjalna strona Antwerpii]

{{Antwerpia}}
{{Antwerpia (okręg)}}
{{Antwerpia (prowincja)}}
{{Europejskie Stolice Kultury}}
{{Miasta Światowego Dnia Książki i Praw Autorskich}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Antwerpia|*]]
[[Kategoria:Miejscowości olimpijskie, gospodarze igrzysk letnich]]
[[Kategoria:Miasta w prowincji Antwerpia]]
[[Kategoria:Antwerpia (okręg)]]
[[Kategoria:Miejscowości w prowincji Antwerpia]]