Bąk (ptak)

Bąk zwyczajny
	Botaurus stellaris
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pelikanowe
Podrząd	czaplowce
Rodzina	czaplowate
Rodzaj	Botaurus
Gatunek	bąk zwyczajny
Synonimy
	Ardea stellaris Linnaeus, 1758;
	Ardea stellaris Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	B. stellaris stellaris (Linnaeus, 1758); B. stellaris capensis (Schlegel, 1863);
	B. stellaris stellaris (Linnaeus, 1758); B. stellaris capensis (Schlegel, 1863);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Bąk zwyczajny^[4], bąk (Botaurus stellaris) – gatunek dużego, przeważnie wędrownego ptaka wodnego z rodziny czaplowatych (Ardeidae), zamieszkujący północną i środkową część Eurazji (podgatunek nominatywny) oraz Afrykę Południową (B. s. capensis). Zimuje na południu Eurazji i w Afryce. Przeloty w III–IV i IX–XI. W Europie Zachodniej i Południowej oraz w Afryce Południowej gatunek osiadły, choć może podejmować lokalne wędrówki^[3]. W Polsce nielicznie lęgowy i sporadycznie zimujący nad wodami śródlądowymi.

Podgatunki

Wyróżniono dwa podgatunki B. stellaris^[2]^[5]:

B. s. stellaris (Linnaeus, 1758) – bąk zwyczajny^[4]
B. s. capensis (Schlegel, 1863) – bąk przylądkowy^[4]

Czasami za podgatunek bąka był też uznawany blisko spokrewniony bąk australijski (B. poiciloptilus)^[6].

Morfologia

Wygląd: Ptak wielkości czapli siwej. Brązowy, z ciemnymi i jasnymi plamkami, co zapewnia mu doskonały kamuflaż w trzcinach. Samica i samiec nie różnią się upierzeniem. Wierzch głowy, pióra czuciowe i bok szyi w dół od dzioba czarne.
Wymiary średnie: długość ciała ok. 70–80 cm^[7]
rozpiętość skrzydeł 125–135 cm^[7]
masa ciała ok. 1000–2000 g

Ekologia i zachowanie

Biotop: Zbiorniki wodne z szerokimi szuwarami: naturalne jeziora, stawy hodowlane, glinianki, starorzecza, podmokłe trzcinowiska.
Zachowanie: Gdy jest zaniepokojony, przybiera charakterystyczną pozę z szyją pionowo wyciągniętą ku górze, co ma go jeszcze lepiej maskować w trzcinie. Postawę tę potrafią już wykonywać dwu- lub trzytygodniowe pisklęta. Wydaje charakterystyczne buczenie, które bardziej przypomina ryk wołu niż ptaka. Rzadko można go zobaczyć, bo zwykle schowany jest dobrze w trzcinach, dlatego długo szukano sposobu wydawania specyficznego głosu. Rzadko lata, ale jeśli wznosi się w powietrze to cicho jak sowa, z szyją wygiętą w literę S oraz szerokimi i zaokrąglonymi skrzydłami.
Gniazdo: W szuwarach lub trzcinach, nie tworzy kolonii. Stanowi je sterta nieporządnie poukładanych kawałków trzcin opartych o dłuższe pędy.

Odgłosy wydawane przez bąka

Jaja: Wyprowadza zazwyczaj jeden lęg w roku, w zniesieniu 3 do 6 oliwkowobrązowych jaj w kwietniu lub maju. Wiele samców jest poligamicznych. Samce w okresie godowym wydają charakterystyczny głos przypominający ryk krowy, który wzmacniają używając przełyku jako rezonatora. Ten krótki słyszany jak czkawka odgłos kończy się dźwięcznym „prumb” powtarzanym 4–6 razy.
Wysiadywanie i dorastanie: Jaja wysiadywane są przez okres 25–26 dni, w wysiadywaniu uczestniczą także samce, choć rzadko. Pisklęta opuszczają gniazdo po 4–5 tygodniach wychowywane głównie przez matkę. Są bardzo ruchliwe, dziobią wszystko w pobliżu gniazda. Po 2 tygodniach w razie niebezpieczeństwa opuszczają już gniazdo i chowają się w trzcinach. Samiec w tym czasie przebywa z dala od rodziny. Młode upierzone podobnie jak osobnik dorosły – na żółtym lub brązowym tle znajdują się ciemnobrązowe plamki.
Pożywienie: Drobne ryby, płazy i inne zwierzęta wodne m.in. większe owady i ich larwy, na które poluje zazwyczaj w nocy.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje bąka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 115–340 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[9]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek bliski zagrożenia (NT)^[10]. Według szacunków Monitoringu Flagowych Gatunków Ptaków, w latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 3300–4800 tokujących samców, a jej trend liczebności był spadkowy^[11].

Zagrożeniami dla niego są melioracja rozlewisk i regulacja rzek na obszarach lęgowych oraz niszczenie trzcinowisk.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Botaurus stellaris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Martínez-Vilalta, A., Motis, A. & Kirwan, G.M.: Eurasian Bittern (Botaurus stellaris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-08].
↑ ^a ^b ^c Botaurus stellaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae – czaplowate – Herons. [w:] Kompletna lista ptaków świata. Wersja: 2020-06-25 [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-21].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-21]. (ang.).
↑ Eurasian Bittern (Botaurus stellaris). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)]. (ang.).
↑ ^a ^b P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002, s. 42–43. ISBN 83-7311-341-X.
↑ Johann DanielJ.D. Meyer Johann DanielJ.D., Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748 .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Botaurus stellaris (Bąk). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 58–62. ISBN 83-86564-43-1.
opis bąka na stronie ptaki.info

[itis-1] Botaurus stellaris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Martínez-Vilalta, A., Motis, A. & Kirwan, G.M.: Eurasian Bittern (Botaurus stellaris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-08].

[iucn-3] Botaurus stellaris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae – czaplowate – Herons. [w:] Kompletna lista ptaków świata. Wersja: 2020-06-25 [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-21].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-21]. (ang.).

[ibc-6] Eurasian Bittern (Botaurus stellaris). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)]. (ang.).

[sterry-7] P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002, s. 42–43. ISBN 83-7311-341-X.

[8] Johann DanielJ.D. Meyer Johann DanielJ.D., Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748 .

[9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-10] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-11] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]