Basja
 Bassia scoparia | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | |||||
| Klasa | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj |
basja | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Bassia All. Mélanges Philos. Math. Soc. Roy. Turin 3: 177 (1766)[3] | |||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
B. muricata (Linnaeus) Ascherson[4] | |||||
| |||||
Basja[5], mietelnik[6] (Bassia All.) – rodzaj roślin z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae), w systemach klasyfikacyjnych w XX wieku zaliczany zwykle do komosowatych (Chenopodiaceae). Obejmuje 22 gatunki[3]. Są one szeroko rozprzestrzenione w Eurazji, w północnej i południowej Afryce, a jako rośliny introdukowane także w Ameryce Północnej, Południowej i Australii[3]. W Polsce gatunkiem rodzimym jest mietelnik piaskowy B. laniflora, zadomowionym antropofitem jest mietelnik żakula B. scoparia[6]. Kilka gatunków bywa uprawianych[6][5].
Rośliny wykorzystywane są do wyrobu mioteł (zwłaszcza mietelnik żakula) i uprawiane jako ozdobne, zwłaszcza forma mietelnika żakula przebarwiająca się jesienią na czerwono. Rośliny te były też wykorzystywane do fitoremediacji gleb zasolonych[7]. Bassia indica wykorzystywana jest jako roślina lecznicza[8]. Niektóre stały się uciążliwymi gatunkami inwazyjnymi[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae) w ujęciach włączających doń komosowate Chenopodiaceae[2] lub z komosowatych w ujęciach zachowujących odrębność tej rodziny[9]. Niezależnie od powyższego włączany jest do podrodziny Salsoloideae i plemienia Camphorosmeae[9][2]. Rodzaj w przeszłości był różnie ujmowany. Diametralnie jego taksonomię zmieniły badania molekularne, z których wynikło, że tradycyjne ujęcie tego rodzaju jest polifiletyczne. Klad z większością gatunków z tego rodzaju obejmował także liczne gatunki z jeszcze bardziej polifiletycznego rodzaju mietelnik Kochia oraz drobne rodzaje Londesia, Kirilowia, Panderia i Chenolea. W efekcie wszystkie te taksony połączono w rodzaj Bassia. Część gatunków tradycyjnie zaliczanych do Bassia, które jednak okazały się być odleglej spokrewnione z tą grupą wyodrębnione zostały w inne rodzaje (Bassia hirsuta przeniesiona została do Spirobassia, B. dasyphylla razem z Kochia krylovii i K. melanoptera utworzyły rodzaj Grubovia, B. sedoides przeniesiona została do Sedobassia[10] lub włączana jest do rodzaju Grubovia)[11].
- Wykaz gatunków[3]
- Bassia aegyptiaca Turki, El Shayeb & F.Shehata
- Bassia aegyptiaca Turki, El Shayeb & F.Shehata
- Bassia alata (Bates) A.J.Scott
- Bassia angustifolia (Turcz.) Freitag & G.Kadereit
- Bassia arabica (Boiss.) Maire & Weiller
- Bassia dinteri (Botsch.) A.J.Scott
- Bassia eriophora (Schrad.) Asch.
- Bassia hyssopifolia (Pall.) Kuntze – basja hyzopolistna[5], mietelnik hyzopolistny[6]
- Bassia indica (Wight) A.J.Scott
- Bassia laniflora (S.G.Gmel.) A.J.Scott – mietelnik piaskowy[6]
- Bassia lasiantha Freitag & G.Kadereit
- Bassia monticola (Boiss.) Kuntze
- Bassia muricata (L.) Asch.
- Bassia odontoptera (Schrenk) Freitag & G.Kadereit
- Bassia pilosa (Fisch. & C.A.Mey.) Freitag & G.Kadereit
- Bassia prostrata (L.) Beck
- Bassia salsoloides (Fenzl) A.J.Scott
- Bassia scoparia (L.) A.J.Scott – mietelnik żakula[6]
- Bassia stellaris (Moq.) Bornm.
- Bassia tianschanica (Pavlov) Freitag & G.Kadereit
- Bassia tomentosa (Lowe) Maire & Weiller
- Bassia villosissima (Bong. & C.A.Mey.) Freitag & G.Kadereit
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-05-03] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-03] (ang.).
- ↑ a b c d e Bassia All.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-03].
- ↑ Bassia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-03].
- ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 37. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 104, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 82, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ S.H. Qari, E. Tawfik, I. Hammad. Morphological, cytological, physiological and genetic studies of Bassia indica (Amaranthaceae). „Genet. Mol. Res.”. 18, 3, 2019. DOI: 10.4238/gmr18417.
- ↑ a b Genus Bassia All.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-03].
- ↑ Gudrun Kadereit, Helmut Freitag. Molecular phylogeny of Camphorosmeae (Camphorosmoideae, Chenopodiaceae): Implications for biogeography, evolution of C4-photosynthesis and taxonomy. „Taxon”. 60, 1, s. 51-78, 2011. DOI: 10.1002/tax.601006.
- ↑ Grubovia sedoides (Pall.) G.L.Chu. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-03].