Birginiak

Birginiak
	Polysticta stelleri
	(Pallas, 1769)
	; Samiec w szacie godowej
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Polysticta; Eyton, 1836
Gatunek	birginiak
Synonimy
	Anas Stelleri Pallas, 1769; Eniconetta stelleri (Pallas, 1769); Anas occidua Shaw, 1790;
	Anas Stelleri Pallas, 1769; Eniconetta stelleri (Pallas, 1769); Anas occidua Shaw, 1790;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym zimowiska prawdopodobnie wymarł
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Birginiak^[6], kaczka srokata, kaczka pstrokata^[4] (Polysticta stelleri) – gatunek średniej wielkości ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). W sezonie lęgowym zamieszkuje północną Syberię i Alaskę; sporadycznie zalatuje do Polski. Jest narażony na wyginięcie.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1769 roku Peter Simon Pallas, nadając mu nazwę Anas stelleri. Jako miejsce typowe wskazał Kamczatkę^[4]^[7].

Birginiak jest jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju Polysticta^[6]^[8]. Nie wyróżnia się podgatunków^[8].

Morfologia

Wygląd: Samiec w szacie godowej ma głowę i szyję białe, u dołu szyi czarna obroża, od której w linii pośrodkowej biegnie pas do żuchwy. Kantarek i tył głowy zielony. Grzbiet biały z czarnym pasem pośrodku, ciągnącym się od obroży do czarnych ogona i pokrywy ogonowej. Części proksymalne wierzchu skrzydeł białe, dystalne czarne, lusterko niebieskie z białym obwiedzeniem. Boki i brzuch rdzawe. Na bokach parzysta czarna, okrągła plama. Dziób i nogi szare. Samica i młode ciemnobrązowe z delikatnym ciemnym deseniem, lusterko niebieskie z białym obramowaniem. Samiec w upierzeniu spoczynkowym mniej kontrastowy i jaśniejszy. Młode podobne do samicy.
Wymiary średnie^[9]^[10]: długość ciała ok. 45–50 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 70–75 cm
masa ciała ok. 500–1000 g

Zasięg występowania

W sezonie lęgowym Syberia od półwyspu Jamał na wschód po Półwysep Czukocki oraz Alaska; być może także Wyspa Świętego Wawrzyńca i Nunivak na Morzu Beringa^[11]. Bardzo nielicznie gnieździ się na północnych wybrzeżach europejskiej części Rosji, a także skrajnie północnej Norwegii^[11]. Zimuje u brzegów wysp w południowej części Morza Beringa (Aleuty i Wyspy Komandorskie), u południowo-zachodnich wybrzeży Alaski oraz na sąsiednim archipelagu Kodiak, na południowo-wschodnim wybrzeżu Kamczatki, na Wyspach Kurylskich, nielicznie u północnych wybrzeży Japonii; zachodnia, mniej liczna część populacji zimuje w Europie – na północnych brzegach Półwyspu Skandynawskiego i Kolskiego oraz na Bałtyku^[5]^[11]. Sporadycznie zimuje na zachodnim wybrzeżu Kanady.

Do Polski sporadycznie zalatuje. Do 2016 roku odnotowano 101 stwierdzeń, łącznie obserwowano 236 osobników^[12].

Ekologia i zachowanie

Biotop: Niewielkie jeziora w pobliżu morskiego brzegu w strefie tundry. Zimuje na morskim wybrzeżu.
Gniazdo: Na lądzie w pobliżu wody.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w lipcu – czerwcu 5 do 10 jaj w kolorze od bladożółtego po oliwkowozielonkawy, o średnich wymiarach 59×41 mm i średniej masie 58 g.
Wysiadywanie, pisklęta: Jaja wysiadywane są przez okres około 26 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają się po około 44–45 dniach.
Pożywienie: Głównie drobne bezkręgowce, a zwłaszcza larwy owadów, mięczaki i skorupiaki; także drobne ryby^[11].

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii VU (narażony na wyginięcie). Liczebność światowej populacji szacuje się na około 130–150 tysięcy osobników. W 2015 roku organizacja BirdLife International szacowała liczebność europejskiej populacji lęgowej na 5–50 par. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[5].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[13].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Polysticta stelleri, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Polysticta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-25] (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 621.
↑ ^a ^b ^c ^d Denis Lepage: Birginiak (Polysticta stelleri) (Pallas, 1769). Avibase. [dostęp 2019-09-27].
↑ ^a ^b ^c Polysticta stelleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
↑ P.S.P.S. Pallas P.S.P.S., Spicilegia zoologica, t. 1 fasc.6, Berlin 1769, s. 35–36 (łac.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 49.
↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 84.
↑ ^a ^b ^c ^d L.H. Fredrickson: Steller's Eider (Polysticta stelleri), version 1.0. [w:] Birds of the World (red. S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-02-13]. (ang.).
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Polysticta stelleri, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis2-2] Polysticta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-25] (ang.).

[CITEREFCarboneras1992621-3] Carboneras 1992 ↓, s. 621.

[avibase-4] Denis Lepage: Birginiak (Polysticta stelleri) (Pallas, 1769). Avibase. [dostęp 2019-09-27].

[iucn-5] Polysticta stelleri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-6] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].

[oryg-7] P.S.P.S. Pallas P.S.P.S., Spicilegia zoologica, t. 1 fasc.6, Berlin 1769, s. 35–36 (łac.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11]. (ang.).

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199149-9] Busse i in. 1991 ↓, s. 49.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200284-10] Sterry i in. 2002 ↓, s. 84.

[botw-11] L.H. Fredrickson: Steller's Eider (Polysticta stelleri), version 1.0. [w:] Birds of the World (red. S.M. Billerman) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2023-02-13]. (ang.).

[kf2016-12] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 33. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2016. „Ornis Polonica”. 58, s. 83–116, 2017.

[13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]