Bitwa pod Giedrojcami
| konflikt polsko-litewski | |||
.jpg) Pomnik poległych litewskich żołnierzy | |||
| Czas |
17–21 listopada 1920 r. | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium |
sporne pomiędzy Polską a Litwą | ||
| Przyczyna |
Cel opanowania Całej Litwy przez Polaków w ramach Buntu Żeligowskiego | ||
| Wynik |
| ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Bitwa pod Giedrojcami – bitwa wojsk litewskich z oddziałami gen. Lucjana Żeligowskiego w dniach 17–21 listopada 1920 r. zakończona zwycięstwem Litwinów i podpisaniem porozumienia[1][2][3].
Preludium[edytuj | edytuj kod]
10 września 1920 r. oddziały Lucjana Żeligowskiego, które zdobyły Wilno (1 Dywizja Piechoty Litewsko-Białoruskiej, 13. Pułk Ułanów Wileńskich)[1] zaatakowały dalej w kierunku zachodnim i północno-zachodnim[1]. Ten atak na lewy brzeg Wilii (w kierunku zachodnim) na linii Jewie-Olkieniki został zatrzymany przez 3. Dywizję Piechoty (dowódca Ignas Musteikis)[1].
Atak na prawy brzeg Wilii (w kierunku północno-zachodnim) był silniejszy i 1 Dywizja Piechoty (2, 4, 7 i 9 pułki piechoty; dowódca Stasys Nastopka) wycofała się z walk[1]. Potem Polacy zajęli Niemenczyn, Święciany, Szyrwinty, Giedrojcie. Ułani, którzy 21 października wkroczyli na tyły litewskie i przyczynili się do kapitulacji dowództwa 1. Dywizji Piechoty wraz ze Stasysem Nastopką. 27 października wojska Lucjana Żeligowskiego dotarły do Zelwy i zagroziły przecięciem szosy Wiłkomierz-Uciana[4][1]. W dniach 28–30 października 1 Dywizja Piechoty Armii Litewskiej (2, 7 i 9 pułk piechoty, dowódca Edward Adamkavičius) przeprowadziła kontratak i odbiła Zelwę, a 1 listopada wyzwoliła Giedrojcie. Front zatrzymał się na linii Kiernów–Muśniki–Szyrwinty–Giedrojcie–Dubinki–Nowe Święciany[1][4].
Bitwa[edytuj | edytuj kod]
Polska ofensywa 17 listopada[edytuj | edytuj kod]
Po podjęciu przez Ligę Narodów decyzji o rozwiązaniu konfliktu między Litwinami a Polakami na Wileńszczyźnie w drodze plebiscytu i po wyjeździe do strefy działań wojennych Komisji Kontroli Wojskowej Ligi Narodów, Lucjan Żeligowski, który starał się zająć te tereny aż do linii[1] demarkacyjnej z czerwca 1920 r., zmuszony był się spieszyć, gdyż siła jego wojsk stopniowo słabła[1]. Wczesnym rankiem 17 listopada Polacy rozpoczęli nowy atak na 30-kilometrowym odcinku frontu Szyrwinty–Giedrojcie–Dubieniki[1][5]. Dwie brygady piechoty, wspierane przez artylerię, zaatakowały w kierunku na Szyrwinty i Giedrojcie, a brygada kawalerii (jedenaście szwadronów) przedarła się na tyły armii litewskiej w wąwozie Dubinki w kierunku Videniškių–Kurkliai[1][5][6].
Dowódca litewskiej 1 Dywizji Edward Adamkavičius zatwierdził plan przedstawiony na naradzie oficerów 7. pułku piechoty, a zaproponowany przez dowódcę 3. batalionu Teodora Balnosa, aby ominąć Szyrwinty i zaatakować Polaków od flanki i tyłu[1].
Litewski rajd na Maciejuńce[edytuj | edytuj kod]
Wieczorem 18 listopada utworzona i dowodzona przez niego grupa licząca 170-200 żołnierzy, po 14-kilometrowym nocnym marszu przez las, zaatakowała polski batalion 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich stacjonujący w pobliżu wsi Maciejuńce[1]. W czasie bitwy zginął dowódca tego pułku Seweryn Rymaszewski[1], a część pułku wzięto do niewoli (około 200 jeńców); zdobyto także wiele łupów (dwa działa, dziewięć moździerzy, dwadzieścia karabinów maszynowych). Pozostałe dwa bataliony pułku zostały rozproszone w okolicach Szyrwint[1]. Po przegrupowaniu Polacy wkrótce ponownie zajęli Szyrwinty[1].
Litewskie kontruderzenie[edytuj | edytuj kod]
Rankiem 19 listopada przybyły do Wiłkomierz dowódca armii generał Silvestras Žukauskas zorganizował kontratak całym frontem[1]. Wzmocniono 2. pułk piechoty, który wycofywał się w okolice Liduokii, a na front dodano dodatkowo 8. pułk piechoty[1]. Armia litewska rozpoczęła atak w nocy z 20 na 21 listopada. Szyrwinty zostały ponownie otoczony od strony lasu i po krótkiej bitwie zajęte[1]. Podczas ataku w stronę Giedrojć doszło do ciężkich walk pod Šipieni, Bekupą i Giedrojciami, gdzie wyróżnił się III Batalion 2 Pułku Piechoty (dowódca L. Butkevičius)[1]. 21 listopada po południu Giedrojcie zostały opanowane. Ponosząc znaczne straty, armia litewska wróciła na pozycje, które zajmowała przed 17 listopada[1].
Straty[edytuj | edytuj kod]
Straty polskie obejmują rozbity został samochód pancerny, wzięte 2 karabiny maszynowe, około 20 000 naboi do karabinów, kilka wagonów z pociskami artyleryjskimi, 60 jeńców (w tym 11 ciężko rannych), około 30 zabitych, a także pewną ilość zaginionych i rannych[7].
Straty litewskie obejmują 15 zabitych, około 60 zostało rannych, a zaginionych około 70[7].
Zakończenie walk[edytuj | edytuj kod]
Na wniosek Komisji Kontroli Wojskowej Ligi Narodów zakończono działania wojenne. Polska brygada kawalerii, odcięta głęboko z tyłu, zaczęła pospiesznie się wycofywać i ścigana przez litewskich żołnierzy i partyzantów przekroczyła linię frontu pod Labanorem 24 listopada[1]. 29 listopada za pośrednictwem Komisji Kontroli Wojskowej Ligi Narodów przedstawiciele rządu litewskiego i Litwy Środkowej podpisali w Kownie protokół o zawieszeniu broni, ustanawiający strefę neutralną o szerokości 6 km pomiędzy armiami[1][8].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Miejsce bitwy pod Giedrojcami upamiętnia symboliczna armata[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Jankauskas, 2004, s. 534.
- ↑ Lescius 2004, s. 1. 386.
- ↑ Kiaupa 2005, s. 1. 251.
- ↑ a b Ališauskas 1958, s. 25. 102.
- ↑ a b Radziwonowicz, Tadeusz s. 46.
- ↑ Lescius 2004, s. 1. 403.
- ↑ a b Lescius 2004,s 403.
- ↑ Łach.B s. 173.
- ↑ Molėtai Tourism and Business Information Center [online], infomoletai.lt [dostęp 2024-06-03].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Lescius, Witold (2004) Wilno: Generolo Jono Žemaičio Lietuvos karo akademija ISBN 9955-423-23-4.
- Iršėnas, Marius (2015). Wilno, Litwa: Wileńska Akademia Sztuki Press. ISBN 9786094470974.
- Jankauskas, Vidmantas (2004) Wilno: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas „Giedraičių mūšis”
- Kiaupa, Zigmantas (2005). Historia Litwy Wilno
- Ališauskas, Kazys (1958). „Lietuvos kariuomenė (1918–1944)”. Lietuvių enciklopedija (po litewsku). Tom. XV. Boston, Massachusetts: Lietuvių enciklopedijos leidykla