Brama Krakowska w Tarnowie
 Miejsce, w którym prawdopodobnie znajdowała się brama | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Rozpoczęcie budowy |
XIV w. |
| Rozebrano |
XVIII w. |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°00′44,125″N 20°59′10,111″E/50,012257 20,986142
| |
Brama Krakowska w Tarnowie – średniowieczna brama miejska, położona na tarnowskim Starym Mieście, będąca częścią miejskiego systemu obronnego. Budowla nie zachowała się do dzisiejszych czasów.
Lokalizacja[edytuj | edytuj kod]
Budowla umiejscowiona była po zachodniej stronie systemu fortyfikacji, przy zbiegu obecnych ulic Katedralnej i Targowej, znajdujących się na tarnowskiej Starówce[1][2].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Brama Krakowska była prawdopodobnie umiejscowiona w wybudowanej na planie prostokąta, kilkukondygnacyjnej przelotowej wieży obronnej lub baszcie[3][4]. Jak podaje lustracja z 1732 roku, brama miała być wyposażona, prawdopodobnie od średniowiecza, w potrójne wrota, furty dla pieszych oraz most zwodzony[3][4]. W budynku znajdowało się również mieszkanie dla stróża bramy, tzw. bramnego, a wrota budowli miały być zrobione z drewnianych bali[5].
Wjazd do miasta od zachodu miała także osłaniać jeszcze jedna budowla, przypuszczalnie wystawiony przed bramę barbakan, półbaszta lub rondel. Na pozostałości budowli, która mogła pełnić taką funkcję, o murach grubych na 1,65 m i średnicy 15 metrów, natrafiono w 1962 roku, w czasie prac ziemnych przy ulicy Wałowej 2[1]. Oprócz tego, po obu stronach budowli bramnej prawdopodobnie umiejscowione były także baszty[5].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Brama Krakowska została wzniesiona prawdopodobnie w XIV wieku w ramach budowy miejskiego systemu fortyfikacji[1]. W XVI wieku, w ramach modernizacji tarnowskich umocnień, została rozbudowana. Prace budowlane przy bramie miały miejsce w latach 1519–1520, gdy w rachunkach odnotowano wydatki na budowę hostigiów[3], oraz w 1521 roku, kiedy to została przebudowana[4]. W wyniku rozbudowy budynek otrzymał przede wszystkim przedbramie[3], a jeden z badaczy dawnego Tarnowa, Józef Edward Dutkiewicz, przypuszczał również, że wieża bramna uzyskała także attykowe nadbudowy[3].
Wedle opisu z 1723 roku, budowla podobnie jak pozostałe fortyfikacje, była w złym stanie: miała niesprawne wrota, przez co nie można było jej praktycznie wykorzystywać[4]. W 1732 roku ukazał się szerszy opis budowli, która wcześniej była tylko luźno wspominana w aktach miejskich[2].
Nie wiadomo, kiedy dokładnie brama została rozebrana. Budowla widoczna była jeszcze na planach przygotowanych dla armii austriackiej w latach 1779–1783, ale wiadomo, że nie występowała już na ilustracji Zygmunta Vogla z 1800 roku (na obrazie widoczny jest stos kamieni, który mógł być pozostałością po rozbiórce budowli)[1]. Przypuszczalnie, po rozpoczęciu planowego wyburzania murów około 1790 roku, bramy miejskie, które przeszkadzały w rozwoju urbanistycznym miasta, wyburzono na samym początku działań rozbiórkowych[4].
Pozostałości bramy, leżące w rejonie ulic Katedralnej i Targowej, odkryto w 2019 roku podczas remontu ulicy Katedralnej[1]. Fragmenty budynku znaleziono pół metra pod poziomem ulicy, a znalezisko zgłoszono do konserwatora zabytków[5]. Odnalezione wówczas resztki były prawdopodobnie pozostałościami bocznej furtki dla pieszych, na co wskazywały grubość i sposób ułożenia murów[1]. Szczątki byłej budowli po skatalogowaniu i przebadaniu zostały zasypane[5]. Obrys byłej budowli planowano wyeksponować za pomocą ciemnej kostki brukowej, jednak wskutek decyzji konserwatora od pomysłu odstąpiono[6].
Z bramy wybiegał gościniec do Krakowa (od czego wzięła się nazwa ulicy Krakowskiej), z odgałęzieniem w okolicy obecnej ulicy Chopina prowadzącym na Śląsk[2]. Przez bramę przebiegał także handlowy trakt ruski[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Robotnicy odkopali pozostałości jednej z dwóch bram, które kilkaset lat temu prowadziły do serca Tarnowa [online], Gazeta Krakowska+, 12 czerwca 2019 [dostęp 2022-07-28] (pol.).
- ↑ a b c d Patrz na Tarnów, na gniazdo Tarnowskich, [w:] S. Wróbel, Opowieści o dawnym Tarnowie, Tarnów: Muzeum Okręg. w Tarnowie, 2003, s. 15–25, ISBN 83-85988-48-3, OCLC 56813663 [dostęp 2022-07-25].
- ↑ a b c d e Tarnów, [w:] Jarosław Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1973, s. 462–471 (pol.).
- ↑ a b c d e M. Trusz, Miejskie mury obronne, [w:] Stanisław Potępa, Ryszard Banach, Tarnów. Wielki przewodnik. 2, Stare Miasto, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne [etc.], 1995, ISBN 83-901529-5-9, OCLC 749245859 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
- ↑ a b c d Paweł Chwał, Tarnów. Odkopano mury średniowiecznej bramy z początków miasta! [online], Gazeta Krakowska, 5 kwietnia 2019 [dostęp 2022-08-04] (pol.).
- ↑ Koniec remontu na Katedralnej. Brama Krakowska nie została wyeksponowana – Tarnów w internecie – Tarnow.net.pl – Informacje, gospodarka, rozrywka. [online], tarnow.net.pl [dostęp 2022-08-04].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| Historia | |
|---|---|
| Bramy i furty miejskie | |
| Baszty i basteje |
