Karol Linneusz
| [[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt={{{alt grafiki}}}|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}} | |
| Data i miejsce urodzenia |
{{{data urodzenia}}} |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
{{{data śmierci}}} |
| |
| Odznaczenia | |
| {{{odznaczenia}}} | |
Karol Linneusz, szw. Carl von Linné, łac. Carolus Linnaeus (ur. 23 maja 1707 w Råshult, zm. 10 stycznia 1778 w Uppsali) – szwedzki przyrodnik, profesor uniwersytetu w Uppsali.
Życiorys
Od dziecka interesował się przyrodą, obserwował i badał rośliny. Przejął to zainteresowanie od ojca pastora, który był zamiłowanym ogrodnikiem. Nie zamierzał jednak, jak ojciec robić kariery duchownej i w 1727 podjął studia medyczne na uniwersytecie w Lund, by po roku przenieść się do uznawanej za najlepszą wówczas w Szwecji uczelnię w Uppsali. Cały czas przy tym zajmował się swoim hobby - botaniką. Dzięki pomocy profesora historii naturalnej (jak wówczas nazywano biologię) Olofa Rudbecka Karla, otrzymał funkcję ogrodnika w uczelnianym ogrodzie botanicznym. Botanika wchodziła wówczas w zakres kształcenia lekarzy, którzy wykorzystywali zioła w leczeniu. Bardzo pogłębił swoją wiedzę botaniczną również w czasie samotnej wyprawy w 1732 po Laponii, w czasie której przebył ponad 7 tys. km i opisał wiele nowych gatunków roślin. Owocem tej wyprawy było szczegółowe sprawozdanie obejmujące również szczegóły życia mieszkańców i obserwacje medyczne. Dzisiaj zabawne może się wydawać, że z powagą opisuje przypadek kobiety, która twierdziła, że ma w brzuchu 3 żaby, które na wiosnę wyraźnie rechocą. Nie zastosowała się jednak do zaleconej przez Linneusza kuracji - wypicia ciekłego dziegciu, lecz wolała kurować się wódką, która, jak twierdziła uspokajała żaby.
Po powrocie z wyprawy przez jakiś czas dorabiał wykładami, na których relacjonował swoje obserwacje z Laponii, także na temat minerałów, którymi również się interesował. Wykłady przyniosły mu niezłe dochody i po dwóch latach wybrał się powtórnie na wyprawę, w czasie której zakochał się w Sarze, córce lekarza z Falun i poprosił o jej rękę. Jednak przyszły teść postawił twardy warunek - musi najpierw ukończyć studia medyczne, by mieć stałe źródło utrzymania. Wyjechał więc na studia do Holandii, napisał rozprawę o malarii i uzyskał tytuł doktora na uniwersytecie w Hardewijk. Jego powrót do Szwecji opóźnił się, gdyż w Holandii udało mu się zaprzyjaźnić z kilkoma bogatymi ludźmi, którzy sfinansowali wydanie jego życiowego dzieła "Systema naturae". Później dzieło to, było jeszcze przez niego rozbudowywane, tak, że ostatecznie w 1770 liczyło ok. 1400 stron. Potem zwiedził jeszcze Paryż, Londyn, pracował w kilku ogrodach botanicznych w Holandii i wydał tam kilka mniejszych prac naukowych. Wreszcie w 1738 wrócił do Szwecji już jako znany naukowiec i ożenił się z Sarą Moraeus. Otworzył praktykę medyczną w Sztokholmie, a w 1742 został profesorem na Uniwersytecie w Uppsali. Doceniono jego osiągnięcia, został pierwszym prezesem powstającej właśnie Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk (brał aktywny udział w jej powstaniu), zaszczycono go tytułem szlacheckim, funkcją lekarza dworu królewskiego oraz członkiem zagranicznym wielu uczelni. W 1774 atak apopleksji uniemożliwił mu pracę na uczelni, stan jego zdrowia się pogarszał, przeżył jeszcze zawał serca i zmarł w 1778.
Systema Naturae
Jest autorem dzieła Systema Naturae, w którym opisał podstawy stworzonego przez siebie systemu klasyfikacji organizmów oraz upowszechnił zasadę binominalnego (dwuimiennego) nazewnictwa biologicznego (zaproponowaną wcześniej przez braci Bauhin), a także klasyfikacji minerałów. Opisał około 7.700 gatunków roślin i 4.162 gatunki zwierząt (obecnie oznacza się je skrótem "L." za nazwą łacińską taksonu). Stworzony przez niego system taksonomiczny, choć był sztuczny, stał się podwaliną współczesnej taksonomii. Początkowo był kreacjonistą, uważał, że wszystkie istniejące gatunki zostały stworzone równocześnie. Pod koniec życia dopuszczał możliwość powstawania nowych gatunków wskutek krzyżowania się istniejących już form życia.
Genera Plantarum
W 1737, mając trzydzieści lat, ten szwedzki przyrodnik opublikował Genera Plantarum – dzieło dające podwaliny pod system klasyfikacyjny roślin, podstawę dzisiejszej botaniki. Oparta jest na obserwacji zapładniania roślin; klasyfikuje się je według kształtu słupka, pręcika oraz sposobu rozmnażania. Twierdzenie, że istnieją rośliny rodzaju męskiego i żeńskiego, nie było wówczas dobrze widziane, więc Linneusz miał kłopoty. Nie poddał się jednak; zdobył sławę jeszcze za życia.
Jak wszyscy przyrodnicy tej epoki, interesował się również zoologią, dla której również stworzył system klasyfikacji zwierząt, kierując się głównie podobieństwem zewnętrznym. Tutaj jednak jego klasyfikacja nie była tak udana, nosorożca np. zaliczył do gryzoni. Z drugiej strony jednakże prawidłowo zaliczył wieloryby do ssaków, czyniąc tu odstępstwo od zasady, wieloryby bowiem zewnętrznie bardziej podobne są do ryb, niż ssaków.
Ważniejsze dzieła
- Systema Naturae (1735-1770)
- Flora Lapponica (1737)
- Genera Plantarum (1737 i następne wydania)
- Species Plantarum (1753 i następne wydania)
- Philosophia botanica
- Hortus Cliffortianus
Ciekawostki
- Dom Karola Linneusza znajduje się w Råshult. Autentyczne osiemnastowieczne otoczenie. Wiele sprzętów i przedmiotów zgromadzonych w odrestaurowanym domu należało do Karola Linneusza. Ogród kwiatowy z zachowanymi z XVIII w., gatunkami ziół.
- Dla upamiętnienia Linneusza nazwano jego nazwiskiem wiele gatunków organizmów, np. Linnaea borealis (zimoziół północny).
- Miał szczególny sposób dokuczenia swoim przeciwnikom naukowym. Np. pewnemu niepozornemu gatunkowi chwasta nadał nazwę łacińską Siegesbeckia - od nazwiska Johanna Siegesbecka, który ośmielił się mieć inne zdanie, niż on. Georgesa Buffona ukarał nadając jego nazwisko ropusze, (łac. Bufo), i całej rodzinie ropuchowatych (Bufonidae) uznawanych wówczas za obrzydliwe gatunki płazów.
- Do kościoła chodził ze swoim ulubionym psem Pompe. Dokładnie po jednej godzinie wstawał i wychodził z kościoła i to niezależnie od tego, czy nabożeństwo się skończyło, czy jeszcze trwało.
- Jego wizerunek widnieje na banknocie o nominale 100 SEK.