Centralne Archiwum Fonograficzne

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Centralne Archiwum Fonograficzne – jednostka archiwalna powstała w 1934 przy Bibliotece Narodowej. Jej założycielem był Julian Pulikowski. Archiwum gromadziło zbiory fonograficzne polskiej muzyki tradycyjnej, rejestrowane na terenie różnych regionów Polski.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym polskim archiwum fonograficznym było poznańskie Regionalne Archiwum Fonograficzne, założone przez Łucjana Kamieńskiego w 1930. Cztery lata później, wykształcony za granicą Pulikowski powołał do życia placówkę centralną. W założeniu, poza gromadzeniem własnych zbiorów, miała ona przechowywać kopie z różnych jednostek regionalnych, jednak poza CAF i RAF nie powstało do 1939 żadne inne archiwum. Pierwsze nagrania w CAF powstały 29 lipca 1935[1]. Archiwum funkcjonowało do momentu wybuchu drugiej wojny światowej, w trakcie której zdecydowana większość zgromadzonych fonogramów uległa bezpowrotnemu zniszczeniu.

Zbiory[edytuj | edytuj kod]

W archiwum, będącym częścią Zbiorów Specjalnych Biblioteki Narodowej, gromadzono nagrania terenowe z terenu całej Polski. Ich autorami byli nie tylko pracownicy archiwum ale często także współpracownicy z wielu regionów Polski, którzy na co dzień pracowali jako: nauczyciele, organiści, kompozytorzy, kapelmistrzowie czy księża[1]. Po przeszkoleniu i zaopatrzeniu w fonograf i wałki, rejestrowali oni nagrania w swoim regionie. Nagrań dokonywano na terenie Drugiej Rzeczypospolitej, lecz nie powielano rejestracji na terenach wielkopolskich, gdzie dokumentacją zajmowali się pracownicy RAF[1].

Do 1939 zgromadzono 20 000 nagrań utworów instrumentalnych oraz wokalnych, zarejestrowanych na blisko 5000 wałków woskowych[2]. W odróżnieniu od RAF, w CAF rejestrowano prawie wyłącznie na wałkach woskowych; nagrania na płytach zaczęły pojawiać się w CAF dopiero w 1937[1].

Oprócz rejestracji fonograficznych w zbiorach znalazło się także 3478 zapisów pieśni (melodia wraz ze słowami), 891 zapisów samych tekstów pieśni oraz 709 zapisów melodii instrumentalnych[1]. W Archiwum znajdowały się także odpisy z dzieł Oskara Kolberga.

Badania terenowe[edytuj | edytuj kod]

W latach 1935–1939 zorganizowano pierwszą ogólnopolską akcję dokumentowania folkloru muzycznego, rejestracje te jednak zostały zniszczone w trakcie wojny, i dopiero nagrania z ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego z l. 1950–1954 przedstawiają ogólnokrajowy obraz muzyki tradycyjnej.

Wyróżnić można trzy rodzaje dokumentacji terenowych, stosowanych w tym CAF[3]:

  1. Krótkie, kilkudniowe rejestracje w terenie, wykonywane przez Juliana Pulikowskiego i studentów
  2. Dłuższe objazdy terenowe w różnych regionach Polski, wykonywane przez pracowników CAF
  3. Stacjonarne rejestracje prowadzone przez miejscowych współpracowników CAF

W odróżnieniu od Regionalnego Archiwum Fonograficznego, w CAF działało sporo zbieraczy-amatorów, dzięki którym zarejestrowano sporo materiału, jednak jego jakość pozostawiała wiele do życzenia[1]. Ten typ zbierania melodii nawiązywał do działań znanych z terenów austriackich.

Zespół współpracowników CAF liczył około 23. osób, wśród nich byli m.in.: Jerzy Olszewski, który nagrywał w okolicach Bielska Podlaskiego czy w Prusach Wschodnich, Bonifacy Zielonka (nagrania na Kurpiach), Tadeusz Prejzner (rejestracja ze Śląska), Jerzy Cechmistruk i Jan Gipski (rejestracje na Wołyniu), Józef Klukowski (Huculszczyzna), Krystyna Krahelska (ówczesny powiat nowogrodzki).

Materiał zarejestrowany w terenie opracowywano w archiwum, tworząc kartotekę nagrań, sklasyfikowanych w oparciu o miejscowości.

Spuścizna. Odnalezione wałki fonograficzne[edytuj | edytuj kod]

Większość zbiorów CAF uległa zniszczeniu w Powstaniu Warszawskim – została spalona w październiku 1944 Kilka lat temu szczęśliwie odnalazły się 4 wałki zarejestrowane przez współpracownika CAF – Bonifacego Zielonkę, na których zarejestrował on folklor kujawski[2]. Nagrania odnaleziono przy okazji badań dotyczących regionalnego oddziału Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Toruniu[4]. Wałki fonograficzne odnaleziono w papierowych pudełkach, na których znajdowały się pieczątki CAF wraz z numerem. Dodatkowo odnaleziono także dwa zeszyty zapisane przez Bonifacego Zielonkę, których treść uzupełnia znalezione nagrania.

Obecnie wałki są własnością Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Nagrania zostały zdigitalizowane w 2018 przez Jacka Jackowskiego ze Zbiorów Fonograficznych IS PAN oraz inż. Franza Lechleitnera z wiedeńskiego Phonogrammarchiv, zatrudnionego w ramach projektu "Polska muzyka tradycyjna - dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie. Etap VI", realizowanego w Instytucie Sztuki PAN[5].

Materiał, zarejestrowany na wałkach przez Zielonkę zawierał ok. 15 fragmentów pieśni.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Jacek Piotr Jackowski, Zachować dawne nagrania : zarys historii dokumentacji fonograficznej i filmowej polskich tradycji muzycznych i tanecznych = Outline of history of phonographic and film documentation of Polish musical and dance traditions, Warszawa 2014–, s. 211, ISBN 978-83-63877-54-5, OCLC 945211692 [dostęp 2022-12-19].
  2. ↑ a b Jackowski J. P., The Oldest Sound Archive of Traditional Music in Poland in Relation to Current Challenges, w: "Tautosakos darbai / Folklore Studies", Vol. 31. Ed. by L. Būgienė. Vilnius: Institute of Lithuanian Literature and Folklore, 2006. s. 25–39. ISSN 1392-2831.
  3. ↑ Piotr Dahlig, The Early Field Recordings in Poland (1904-1939) and Their Relations to the Phonogram Archives in Vienna and Berlin w: Music Archiving in the World, Papers presented at the Conference on the Occasion of the 100th Anniversary of the Berlin Phonogramm-Archiv, ed. G. Berlin, A. Simon, Berlin 2002, s. 211.
  4. ↑ Agnieszka Kosrzewa, Nieznane wałki Centralnego Archiwum Fonograficznego w Warszawie. Historia czterech nośników w świetle archiwaliów przechowywanych w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, [w:] Jacek Jackowski (red.), Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny – zachowanie – udostępnianie, t. 2, Warszawa 2019, s. 91-117.
  5. ↑ Polska muzyka tradycyjna - dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie. Etap III

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Dahlig P., The Early Field Recordings in Poland (1904-1939) and Their Relations to the Phonogram Archives in Vienna and Berlin w: Music Archiving in the World, Papers presented at the Conference on the Occasion of the 100th Anniversary of the Berlin Phonogramm-Archiv, ed. G. Berlin, A. Simon, Berlin 2002
  • Dahlig P., Julian Pulikowski i akcja Biblioteki Narodowej zbierania folkloru muzycznego w latach 1935-1939, w: „Sprawozdania Wydziału Nauk o Sztuce”. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Nr 109 za rok 1991, s. 189-191.
  • Dahlig P., Julian Pulikowski i Akcja Zbierania Folkloru Muzycznego w latach 1935-39, „Muzyka”1993 nr 3-4 (150-151) s. 119-156.
  • Dahlig P., The Early Field Recordings in Poland (1904-1939) and Their Relations to the Phonogram Archives in Vienna and Berlin, w: Music Archiving in the World, Papers presented at the Conference on the Occasion of the 100th Anniversary of the Berlin Phonogramm-Archiv 2002. Edited by Gabriele Berlin and Artur Simon, s. 205- 218.
  • Jackowski J. P., The Oldest Sound Archive of Traditional Music in Poland in Relation to Current Challenges, w: "Tautosakos darbai / Folklore Studies", Vol. 31. Ed. by L. Būgienė. Vilnius: Institute of Lithuanian Literature and Folklore, 2006. s. 25–39. ISSN 1392-2831
  • Jackowski J.P., Zachować dawne nagrania: zarys historii dokumentacji fonograficznej i filmowej polskich tradycji muzycznych i tanecznych = Outline of history of phonographic and film documentation of Polish musical and dance traditions, Warszawa 2014
  • Kostrzewa A., Nieznane wałki Centralnego Archiwum Fonograficznego w Warszawie. Historia czterech nośników w świetle archiwaliów przechowywanych w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, w: Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny – zachowanie – udostępnianie, tom 2, red. J.P. Jackowski, Warszawa, 2019, s. 91-107.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Centralne_Archiwum_Fonograficzne&oldid=72388416”