Przejdź do zawartości

Chawan

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Utamaro Kitagawa (1753-1806), Portret kelnerki o imieniu Okita (1793)
Meshi-chawan

Chawan (jap. 茶碗, 茶わん; chawan, miseczka, czarka, czarka do zielonej herbaty) – ogólna nazwa naczyń używanych w Japonii do przygotowywania i picia herbaty, jedzenia ryżu i innych potraw[1][2][3].

Chawan pierwotnie oznaczał porcelanową miseczkę przeznaczoną do picia herbaty. Wraz z rozpowszechnieniem się zwyczaju picia herbaty słowem chawan zaczęto określać czarki i miseczki używane także do innych celów. W okresie Edo (1603–1868) zaczęto używać nieszkliwionych ceramicznych, drewnianych i porcelanowych misek, w wyniku czego powstały słowa meshi-jawan (meshi-chawan, miska na ryż z pokrywką), sencha-wan (miska na zieloną herbatę), także yunomi, yunomi-jawan (czarka do picia gorącej wody). Obecnie o-chawan oznacza zwykle meshi-jawan. Miska na ryż jest nazywana gohan-jawan, chawan, meshi-wan[2]

Podczas ceremonii herbacianych (chanoyu, cha-no-yu; dosł. „wrzątek na herbatę”) używa się różnych typów chawan w zależności od pory roku lub tematu, jak np.: seiji-chawan (porcelana seledynowa), hakuji-chawan (porcelana biała), shino-chawan (popularna w drugiej połowie XVI w., biała glazura nakładana na miękką glinę), raku-chawan (ręcznie formowana z gliny)[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Najwcześniejsze formy ceramiki, nieszkliwionej i wypalanej w dużych ogniskach, w Japonii znaleziono około 10 tys. lat temu w okresie Jōmon (12 000 p.n.e. do 300 p.n.e.; jōmon oznacza „ornament sznurowy”), kiedy większość mieszkańców była myśliwymi i zbieraczami. Dopiero w okresie Kofun (250–358 lub 300–562 n.e.) techniki wypalania były dalej rozwijane i stosowano kryte piece[4]

Wczesna ceramika kamionkowa była wypalana w wyższych temperaturach i dawała naczynia, które nie były porowate. Ceramiczna natomiast była wypalana w niższych temperaturach, ale zazwyczaj była porowata[4].

Na początku XVII wieku w mieście Arita odkryto kaolin, rodzaj gliny potrzebny do produkcji porcelany. W porównaniu z wcześniejszą ceramiką pozwalało to na wytwarzanie mocniejszych i trwalszych, a jednocześnie cieńszych naczyń[4].

Pierwsze czarki dotarły do Japonii z Chin w wiekach XIII-XVI[5]. Chińska miska do herbaty znana pod nazwą tenmoku-chawan, była preferowanym naczyniem w japońskich ceremoniach herbacianych aż do XVI wieku. Ta odmiana była też najczęściej używaną na co dzień aż do XV wieku[6]. Japoński termin tenmoku pochodzi od nazwy góry Tianmu w Chinach (Tiānmù Shān, jap. Tenmoku-zan, zachodni szczyt 1506 m, wschodni – 1480 m), gdzie w miejscowych świątyniach japońscy mnisi nabywali takie naczynia i przywozili je do Japonii[7].

Pod koniec okresu Kamakura (1185–1333), kiedy to zwyczaj picia herbaty rozprzestrzenił się po całej Japonii, a tenmoku-chawan stał się obiektem pożądania wszystkich warstw społecznych, Japończycy zaczęli tworzyć własne tego typu naczynia w Seto (dzisiejsza prefektura Aichi). Pomimo że tenmoku-chawan wywodził się od chińskiego oryginału o różnych kolorach, kształtach i wzorach, Japończycy szczególnie upodobali sobie miski o stożkowym kształcie, i to one stanowiły zdecydowaną większość naczyń wykonywanych w Seto[8][1].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Limited, 1991, s. 127, 128, 839, 1785, 2026. ISBN 4-7674-2015-6.
  2. a b Słownik japońsko-polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, The Japan Foundation, 1997, s. 64. ISBN 83-214-1140-1.
  3. 新明解国語辞典. Tokyo: Sanseido Co., Ltd., 2018, s. 966. ISBN 978-4-385-13107-8.
  4. a b c Japanese Pottery. japan-guide.com, 2023. [dostęp 2023-03-22]. (ang.).
  5. Kodansha encyclopedia of Japan, Volume 2. Tokyo: Kodansha. 1983. p. 25. ISBN 978-0-87011-622-3.
  6. Tsuchiya, Yoshio (2002). The fine art of Japanese food arrangement. London: Kodansha Europe Ltd. p. 67. ISBN 978-4-7700-2930-0.
  7. "Tea bowl (China) (91.1.226)". Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art. October 2006.
  8. Ono, Yoshihiro; Rinne, Melissa M. "Tenmoku Teabowls". Kyoto National Museum. Retrieved 26 November 2011.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]