Wachlarzykowate (motyle)
| Crambidae[1] | |
| Latreille, 1810[2] | |
| Okres istnienia: priabon–dziś | |
.jpg) Crambus pascuella, Rosja | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
wachlarzykowate |
Wachlarzykowate (Crambidae) – rodzina motyli z nadrodziny Pyraloidea, obejmuje ponad 10 000 opisanych gatunków w 1017 rodzajach i 15 podrodzinach.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Wachlarzykowate są obecne niemal na całym świecie, zwłaszcza w strefach umiarkowanych[3]. Poza Europą stwierdzono je także w Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii[3]. Gąsienica kopalnego gatunku Baltianania yantarnia została znaleziona w Rosji, w bursztynie bałtyckim pochodzącym z priabonu[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Przynależność do rodziny wachlarzykowatych najłatwiej wykazać na podstawie chetotaksji gąsienic[5] (obecność jednej lub dwu szczecinek L na 9. segmencie odwłoka[6]) oraz po budowie narządów tympanalnych u osobników dorosłych[5]. Narządy te są typu „otwartego”[6], z obecnym praecinctorium[6]. Inną cechą rozpoznawczą jest m.in. wolna żyłka R5 na przednich skrzydłach[7].
Motyle małe lub średniej wielkości[8], na ogół o jasnym ubarwieniu, najczęściej w odcieniach brązu, żółci i bieli, czasem z metalicznymi plamkami[8]. Wielu przedstawicieli rodziny wyposażonych w wąskie przednie skrzydła[8] składa je w sposób mogący się kojarzyć ze składaniem wachlarza, gdy tylne skrzydła są szersze niż przednie[9]. U większości gatunków obecne przyoczka[8], głaszczki wargowe długie i wyprostowane[8], głaszczki szczękowe dobrze wykształcone[8]. Jaja kształtu melona, żeberkowane bądź gładkie[10]. Gąsienice gładkie, słabo owłosione[10].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Gąsienice są głównie endofagami, tj. żerują wewnątrz roślin[11]. Wachlarzykowate żerują na bardzo wielu gatunkach roślin należących do różnych rodzin, przede wszystkim na wiechlinowatych[3]; greckie słowo crambos, od którego pochodzi naukowa nazwa rodziny, oznacza „suchy”, „wysuszony”, co nawiązuje zapewne do suchych trawiastych habitatów zamieszkiwanych przez wachlarzykowate[12]. Natomiast np. przedstawiciele podrodziny Glaphyriinae żerują głównie na kapustowatych i kaparowatych[13]. Hoploscopinae i Musotiminae żerują na paprociach[13]. Wiele gatunków żeruje blisko korzeni[3] bądź wewnątrz łodyg[3] roślin żywicielskich. Niekiedy powodują poważne szkody w rolnictwie w przypadku żerowania np. na owsie czy kukurydzy[3]. Gąsienice m.in. drążą tunele w łodygach, które wyściełają oprzędem[10]. Poczwarki otoczone kokonem w tychże tunelach[10]. Dorosłe osobniki latają w okolicy zachodu Słońca[10], ale także w ciągu dnia[14][10]. Lot często jest krótki i kończy się ukryciem np. na łodydze trawy[15].
Naturalnymi wrogami wachlarzykowatych są m.in. chrząszcze (np. Calosoma calidum[16]), parazytoidalne błonkówki i muchówki[16], owadożerne ptaki (np. piwik leśny[16]). Gąsienice Omphisa fuscidentalis żerujące na bambusie są spożywane m.in. w Chinach i Tajlandii[17].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Karol Linneusz umieścił przedstawicieli rodziny w rodzaju Tinea[16], podobnie postąpił Jacob Hübner[18]. Johan Christian Fabricius opisał rodzaj Crambus w 1798 roku[18]. Rodzina została opisana w 1810 roku przez Pierre’a André Latreille’a w dziele pt. Considérations générales sur l'ordre naturel des animaux composant les classes des crustacés, des arachnides, et des insectes[19]. Pomimo tego np. James Francis Stephens uznawał przedstawicieli wachlarzykowatych za molowate[20].
Rodzina należy do nadrodziny Pyraloidea[6], wykazano monofiletyzm wobec rodziny omacnicowatych[6]. Rodzina obejmuje 10347 gatunków ujętych w 1017 rodzajach (stan na 2021 rok)[11]. Najliczniejsze rodziny to: Spilomelinae (4132 gatunki)[21], Crambinae (2066 gatunków)[11], Pyraustinae (1249 gatunków)[21]. Rodzajem typowym rodziny jest Crambus[19]. W Polsce występują co najmniej 152 gatunki z tej rodziny[22].
Podział na podrodziny:
- Acentropinae[11]
- Crambinae[11]
- Erupinae[21]
- Glaphyriinae[21]
- Heliothelinae[21]
- Hoploscopinae[21]
- Lathrotelinae[21]
- Linostinae[21]
- Midilinae[21]
- Musotiminae[21]
- Odontiinae[21]
- Pyraustinae[21]
- Schoenobiinae[21]
- Scopariinae[21]
- Spilomelinae[21]
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Gąsienica Diatraea crambidoides -
Gąsienice Saucrobotys futilalis -
Poczwarka Saucrobotys futilalis -
Elophila nymphaeata (Acentropinae), Rosja -
Chilo suppressalis (Crambinae), Tajwan -
Crambus silvella -
Glaphyria sesquistrialis (Glaphyriinae), USA -
Phanomorpha dapsilis (Heliothelinae), Australia -
Hoploscopa matheae (Hoploscopinae), Malezja -
Diplopseustis perieresalis (Lathrotelinae), Nowa Zelandia -
Linosta centralis (Linostinae), Kostaryka -
Midila quadrifenestrata (Midilinae), Gujana Francuska -
Musotima ochropteralis (Musotiminae), Australia -
Cyneda zębata (Odontiinae), Rosja -
Przezierka pokrzywianka, (Pyraustinae), Wielka Brytania -
Donacaula forficella (Schoenobiinae), Rosja -
Scoparia pyralella (Scopariinae), Wielka Brytania -
Aethaloessa calidalis (Spilomelinae), Indie
.jpg)
.jpg)
_Figures_1%E2%80%933.jpg)
_(26011995318).jpg)
.jpg)
_Eurrhypara_hortulata_-_Flickr_-_Bennyboymothman.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Crambidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ PBDB [online], paleobiodb.org [dostęp 2022-08-06].
- ↑ a b c d e f Fernald 1896 ↓, s. 3.
- ↑ PBDB [online], paleobiodb.org [dostęp 2022-08-07].
- ↑ a b Léger i inni 2021 ↓, s. 84.
- ↑ a b c d e Léger i inni 2021 ↓, s. 85.
- ↑ pyraloidea | systematics [online], www.pyraloidea.org [dostęp 2022-08-05].
- ↑ a b c d e f Fernald 1896 ↓, s. 11.
- ↑ Maksymilian Siła Nowicki, Motyle Galicyi, Lwów: Nakładem Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego, 1865, XXXVI–XXXVII.
- ↑ a b c d e f Fernald 1896 ↓, s. 12.
- ↑ a b c d e Léger i inni 2021 ↓, s. 93.
- ↑ Peter J. Jarvis, The Pelagic dictionary of natural history of the British Isles : descriptions of all species with a common name, wyd. 1st, Exeter 2020, ISBN 978-1-78427-196-1, OCLC 1140119108 [dostęp 2022-08-07].
- ↑ a b Léger i inni 2021 ↓, s. 91.
- ↑ Dona Pickard, Urban agriculture for improving the quality of life examples from Bulgaria, Cham: Springer, 2022, s. 122, ISBN 978-3-030-94743-9, OCLC 1314621162 [dostęp 2022-08-07].
- ↑ Howard M. Frost, Butterfly Conservation, Butterfly Conservation Yorkshire, The butterflies of Yorkshire, Wareham: Butterfly Conservation, 2005, s. 45, ISBN 0-9548249-0-3, OCLC 61301710 [dostęp 2022-08-07].
- ↑ a b c d Fernald 1896 ↓, s. 4.
- ↑ Bamboo worms (Omphisa Fuscidentalis) [online], Edible Insects For Sale [dostęp 2022-08-07] (ang.).
- ↑ a b Fernald 1896 ↓, s. 5.
- ↑ a b AfroMoths [online], www.afromoths.net [dostęp 2022-08-06].
- ↑ Fernald 1896 ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Léger i inni 2021 ↓, s. 94.
- ↑ Wachlarzykowate [online], www.medianauka.pl [dostęp 2022-08-07] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Charles Henry Fernald: The Crambidæ of North America. Massachusetts Agricultural College, 1896-01.
- Théo Léger i inni, Refining the phylogeny of Crambidae with complete sampling of subfamilies (Lepidoptera, Pyraloidea), „Zoologica Scripta”, 50 (1), 2021, Abstract, DOI: 10.1111/zsc.12452, ISSN 0300-3256 [dostęp 2022-08-04] (ang.).