Dendroforowie

Ołtarz ofiarny dendroforów z galijskiej Valentii z inskrypcją wotywną

Dendroforowie (łac. dendrophŏri, lp dendrophorus od gr. δενδροϕορέο – nosić gałęzie; δένδρον – drzewo i ϕόρος – niosący^[1]) – uczestnicy religijnych obrzędów ku czci niektórych bóstw w starożytnym Rzymie; także członkowie zawodowych stowarzyszeń rzemieślniczych związanych z obróbką drewna.

W aspekcie kultowym

Nazwa ta odnosi się zazwyczaj do uczestników obrzędów procesyjnych ku czci bóstw obcych – przede wszystkim Kybele i Attysa, niosących wyrwane z korzeniami symboliczne drzewa przybrane wstęgami. Wnoszona ceremonialnie do miasta wyrwana sosna odgrywała istotną rolę w rytuale związanym z ponawiającą się śmiercią Attysa i jego radosnym odrodzeniem. Ceremonie te odbywały się podczas corocznych uroczystości przypadających w dniach 22-25 marca, lecz również podczas tzw. taurobolium, polegającego na składaniu obojgu bóstwom krwawej ofiary ekspiacyjnej z byka (niekiedy z baranów i kóz), połączonej ze skrapianiem się krwią zwierzęcia^[a]. Podczas głównych, czterodniowych uroczystości, tak zwane dendrophoria odbywano w drugim dniu obchodów.

W Rzymie nazwa ta uległa przeniesieniu i do innych obcych kultów, w których podczas uroczystości podobnie noszono gałązki drzew – jak np. ku czci Dionizosa i Demeter. Odnoszono ją jednak nawet do rzymskiego Sylwana^[b], który w kulcie bachicznym wyobrażany był z gałęzią lub pniem cyprysu^[2].

W aspekcie społecznym

Niezależnie od pojęcia kultowego mianem tym określano również zrzeszonych w osobnej korporacji rzemieślników zajmujących się dostarczaniem drewna na potrzeby produkcji i handlu (jako materiału budowlanego, stolarskiego, do produkcji węgla drzewnego). Ich wygląd i pracę przedstawia wapienna płaskorzeźba z Galii^[c], ukazująca kilka ubranych w robocze tuniki postaci dźwigających pień świeżo ściętego drzewa^[3]. Greckopochodna nazwa miała wywodzić się od stałego uczestnictwa w procesji noszenia świętej sosny w kulcie Attysa i Kybeli. W zachodnich prowincjach cesarstwa zrzeszenia dendroforów najczęstsze były właśnie w Galii, zarówno wskutek niezwykłego rozpowszechnienia tam kultu Wielkiej Matki (Magna Mater) Kybele, jak i silnego wpływu rzymskich obyczajów społecznych^[4]; tłumaczy to nagromadzenie związanych z nimi zabytków (ołtarze, stele nagrobne).

W czasach największej aktywności dendroforowie skupiali się w tzw. kolegiach, będących tym samym odpowiednikiem zarazem cechów i bractw religijnych (jako collegiati lub corporati)^[d]. Dokładne szczegóły ich działalności są jednak wciąż mało poznane. Wiadomo m.in., że wraz z rzemieślnikami z podobnych zawodów (jak np. fabri – pracownicy budowlani) zajmowali się z racji swych umiejętności i wyposażenia (siekiery, drabiny) również gaszeniem pożarów. Wymienieni są w stu kilkudziesięciu inskrypcjach rzymskich, poczynając od okresu Flawiuszów aż do schyłku III wieku.

Zobacz też

Uwagi

↑ Dla Rzymian miały one w sobie coś barbarzyńskiego i bezwstydnego, wydzielając „jakby stęchłą woń rzeźni i domu rozpusty” (L.P. Lagrange w "Revue biblique", 1919, s. 480; cyt. za J. Carcopino, dz. cyt. poniżej, s. 135).
↑ Początkowo przydomek Fauna, potem uznawany za samodzielne bóstwo.
↑ Odkryta w Bordeaux w 1838 r. i obecnie znajdująca się w tamtejszym Muzeum Akwitańskim (d. Muzeum Archeologicznym).
↑ Miano je stworzyć za panowania Klaudiusza dla umożliwienia uczestnictwa w kulcie Attysa obywatelom rzymskim, gdyż kapłanom kultu, zwanym gallami (galles) lub archigallami, jako kastratom prawo obywatelstwa nie przysługiwało.

Przypisy

↑ Słownik grecko-polski (opr. O. Jurewicz), Warszawa: Wyd. Szkolne PWN, 2000, t. 1, s. 183.
↑ Wspomniany tak przez Wergiliusza w Georgikach (I, 20) – „Ty, Sylwanie, co cyprys z korzeniem wyrwany niesiesz!” (w przekł. Anny L. Czerny, Warszawa 1956).
↑ Duval 1967 ↓, il. 24, s. 109.
↑ Duval 1967 ↓, s. 256; 108.

Bibliografia

Jérôme Carcopino: Życie codzienne w Rzymie w okresie rozkwitu cesarstwa. Wyd. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966
Paul-Marie Duval: Życie codzienne w Galii w okresie pokoju rzymskiego (I-III wiek n.e.). Warszawa: PIW, 1967. OCLC 494568603.
Maria e Aristide Calderini: Dizionario di antichità greche e romane. Milano: Casa Ed. Ceschina, 1960

Literatura uzupełniająca

Uta-Maria Liertz: Die Dendrophoren aus Nida und Kaiserverehrung von Kultvereinen im Nordwesten des Imperium Romanum. „Arctos” (Helsinki), vol. 35 (2001), s. 115-128

[2] Dla Rzymian miały one w sobie coś barbarzyńskiego i bezwstydnego, wydzielając „jakby stęchłą woń rzeźni i domu rozpusty” (L.P. Lagrange w "Revue biblique", 1919, s. 480; cyt. za J. Carcopino, dz. cyt. poniżej, s. 135).

[3] Początkowo przydomek Fauna, potem uznawany za samodzielne bóstwo.

[5] Odkryta w Bordeaux w 1838 r. i obecnie znajdująca się w tamtejszym Muzeum Akwitańskim (d. Muzeum Archeologicznym).

[8] Miano je stworzyć za panowania Klaudiusza dla umożliwienia uczestnictwa w kulcie Attysa obywatelom rzymskim, gdyż kapłanom kultu, zwanym gallami (galles) lub archigallami, jako kastratom prawo obywatelstwa nie przysługiwało.

[1] Słownik grecko-polski (opr. O. Jurewicz), Warszawa: Wyd. Szkolne PWN, 2000, t. 1, s. 183.

[4] Wspomniany tak przez Wergiliusza w Georgikach (I, 20) – „Ty, Sylwanie, co cyprys z korzeniem wyrwany niesiesz!” (w przekł. Anny L. Czerny, Warszawa 1956).

[CITEREFDuval1967il._24109-6] Duval 1967 ↓, il. 24, s. 109.

[CITEREFDuval1967256;_108-7] Duval 1967 ↓, s. 256; 108.

[1]

[a]

[b]

[2]

[c]

[3]

[4]

[d]