Dialekt damasceński

Dialekt damasceński – dialekt miejski należący do dialektów syryjsko-palestyńskich, których jest najważniejszym przedstawicielem. Używany jest na co dzień w Damaszku i rozumiany na obszarze Syrii do rzeki Eufrat, gdzie kończy się zasięg dialektów syryjsko-palestyńskich, ale także w Palestynie, Libanie i Jordanii.

Stan badań

Dialektem damasceńskim na szerszą skalę zajmowali się dotychczas orientaliści amerykańscy, angielscy, francuscy i niemieccy. Do rozpowszechnienia informacji na temat tego dialektu przyczynili się szczególnie: Andre Ambros, Jean Cantineau, Mark W. Cowell, Heinz Grotzfeld, Gottthelf Bergsträsser, Ferguson Charles, Ani Moukhtar, Bohas George, Jérôme Lentin, Salamé Claude oraz Ariel Bloch.

W badaniach naukowych nad dialektami języka arabskiego używa się transkrypcji naukowej, ponieważ nie posiada on normy zapisu. W ostatnich latach powstało kilka książek w dialekcie damasceńskim, zapisanych pismem arabskim. Najważniejsi autorzy piszący opowiadania po damasceńsku to: Aswad an-Nizār, Kayyāl Munīr oraz Turžmān Sihām. Zapis arabski nie oddaje w pełni systemu fonologicznego dialektu damasceńskiego, a dla obcokrajowca utrudnia naukę tegoż dialektu.

Fonologia

System spółgłoskowy

System spółgłoskowy dialektu damasceńskiego liczy sobie 25 spółgłosek:

• dwuwargowe: m, b, w,
• wargowo-zębowe: f,
• zębowe: n, t, d, s, z (r, l),
• zębowo-dziąsłowe faryngalizowane: ṭ, ḍ, ṣ, ẓ, r, l,
• podniebienne: š, ž, y,
• tylnojęzykowe: k,
• języczkowe: x, ġ,
• gardłowe: ḥ, ʕ,
• krtaniowe: h, ʔ.

System samogłoskowy

System samogłoskowy liczy sobie:

• 5 samogłosek długich: ā, ē, ī, ō, ū,
• 6 samogłosek krótkich: a, e, i, o, u, ə,
• 2 dyftongi: aw, ay zachowane w kilku wyrazach.

Samogłoska epentyczna

Samogłoska epentyczna wstawiana jest:

• na początku wyrazu, gdy ten zaczyna się od dwóch spółgłosek: ᵊCC-,
• między dwie spółgłoski stojące na końcu wyrazu: -CᵊC,
• w grupie 3 spółgłosek: CᵊCC,
• w grupie 4 spółgłosek: CCᵊCC.

Morfologia

Imiona

Imiona zawierają w sobie następujące części mowy: rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki i imiona odczasownikowe. Wspólnymi kategoriami gramatycznymi dla imion są: kategoria rodzaju, liczby, stanu i przypadka.

Kategoria rodzaju

W dialekcie damasceńskim występują dwa rodzaje: męski i żeński.

• Rodzaj męski nie posiada żadnej specyficznej końcówki rodzajowej, takiej jak rodzaj żeński. Występują natomiast słowa z końcówką żeńską rodzaju męskiego np. zalame mężczyzna.
• Rodzaj żeński posiada najczęściej końcówkę -a lub -e. Końcówka -a występuje w wyrazach, których ostatnią spółgłoską jest spółgłoska języczkowa, gardłowa, krtaniowa albo emfatyczna. Odpowiednio więc:
  • końcówka -a występuje po: x, ġ, ḥ, ʕ, h, ʔ, ṭ, ḍ, ṣ, ẓ,
  • końcówka -e występuje po: b, t, ž, d, z, s, š, f, k, l, m, n, w, y.

• • Jedynie po r, możliwe są dwie końcówki -a oraz -e, np.: tazkara bilet, kbīre duża.

• • Rodzaju żeńskiego są także:
    • rzeczowniki żeńskoosobowe, bez charakterystycznej końcówki, np.: bənᵊt córka; ʔəxᵊt siostra,
    • niektóre nazwy miast i państw, np.: š-Šām Damaszek; Baġdād Bagdad,
    • parzyste części ciała, np.: ʔīd ręka, ʔədᵊn ucho,
    • inne, np.: mayy woda; sama niebo; šamᵊs słońce.

• • Końcówka rodzaju żeńskiego w status constructus przyjmuje formę -et, np.: maʕlaʔet šāy łyżeczka do herbaty.

Kategoria liczby

W dialekcie damasceńskim występują trzy liczby: pojedyncza, podwójna i mnoga.

• Liczbę podwójną tworzy się poprzez dodanie końcówki -ēn do liczby pojedynczej, przy czym w rodzaju żeńskim końcówka -a oraz -e zachowuje się identycznie jak w status constructus, np.: bēt – bētēn dwa domy.
• Liczbę mnogą dzielimy na regularną i nieregularną. Liczbę mnogą nieregularną należy nauczyć się na pamięć. Liczba mnoga regularna otrzymuje następujące końcówki: -īn oraz -āt.
  • końcówkę -īn otrzymują najczęściej rzeczowniki męskoosobowe odimiesłowowe,
  • końcówkę -āt otrzymują najczęściej imiona rodzaju żeńskiego zakończone na -a lub -e.

Kategoria stanu

W dialekcie Damaszku wyróżniamy dwa stany: określony i nieokreślony, przy czym stan nieokreślony nie posiada żadnego rodzajnika nieokreślonego, np.: rǝsāle list. Stan określony wyrażany jest za pomocą rodzajnika określonego əl-, l-, np.: ǝl-walad ᵊẓġīr Chłopiec jest mały, kursi l-bənᵊt krzesło dziewczyny, bēt ǝl-ʔahᵊl dom rodziny. Gdy imię zaczyna się od dwóch spółgłosek, rodzajnik określony wygląda następująco lə-, np.: lə-žbīn czoło.

Zaimki

Zaimki osobowe

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	ʔana	nəḥna (naḥna)
2. (m.)	ʔənte	ʔəntu
2. (f.)	ʔənti	ʔəntu
3. (m.)	huwwe	hənne
3. (f.)	hiyye	hənne

Zaimki dzierżawcze i dopełnieniowe

Zaimki występujące po spółgłosce

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	-i (-ni)	-na
2. (m.)	-ak	-kon
2. (f.)	-ek	-kon
3. (m.)	-o	-(h)on
3. (f.)	-(h)a	-(h)on

Zaimki występujące po samogłosce

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	-yi (-ni)	-na
2. (m.)	-k	-kon
2. (f.)	-ki	-kon
3. (m.)	-(h)ø	-hon
3. (f.)	-ha	-hon

Zaimki dopełnieniowe i dzierżawcze różnią się jedynie w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Zaimek dopełnieniowy pierwszej osoby to -ni np.: ḍarabni uderzył mnie.

Zaimki wskazujące

Najpopularniejszym zaimkiem wskazującym jest zaimek ha- dodawany do rodzajnika rzeczownika we wszystkich rodzajach i liczbach, np.: ha-š-šōke ten widelec.

	Zaimki bliższe	Zaimki dalsze
Rodzaj męski	hāda, hād ten	hadāk(e) tamten
Rodzaj żeński	hādi, hayy(e) ta	hadīk(e) tamta
Liczba mnoga	hadōl(e) ci	hadənk(e) tamci

Zaimki pytajne

• mīn kto; šū co; ʔēš co,
• ʔanu (m.), ʔani (f.), ʔanu (pl.) jaki, który,
• ʔayy jaki, który.

Zaimek względny

• əlli występuje po spółgłosce,
• lli występuje po samogłosce.

Zaimek względny, jest taki sam dla obydwu rodzajów i liczb.

Liczebniki

W dialekcie damasceńskim możemy wyróżnić następujące liczebniki: główne, porządkowe oraz inne np. ułamkowe. Liczebniki główne są rzeczownikami, z wyjątkiem liczebników: jeden (wāḥed) oraz dwa (tnēn), które są przymiotnikami, tak samo jak liczebniki porządkowe.

Liczebniki główne

• Liczebnik jeden wāḥed, waḥde lub wǝḥde (rodzaj żeński), zachowuje się tak samo jak przymiotnik i stoi po rzeczowniku, np.: bēt wāḥed jeden dom.
• Liczebnik dwa tnēn, təntēn (rodzaj żeński), zachowuje się jak przymiotnik i stoi po rzeczowniku w liczbie podwójnej, np.: bētēn tnēn dwa domy. Może zachowywać się też jak rzeczownik i wtedy jednostka wyliczana stoi po liczebniku w liczbie mnogiej, np.: təntēn ʔahwāt dwie kawy.

• Liczebniki od 3 do 10 dzielimy w pozycji izolowanej (używane do liczenia):
  • tlāte trzy
  • ʔarbaʕa cztery
  • xamse pięć
  • sətte sześć
  • sabʕa siedem
  • tmāne osiem
  • təsʕa dziewięć
  • ʕašara dziesięć

• Liczebniki od 11 do 19 dzielimy w pozycji izolowanej:
  • ḥdaʕš lub ʔīdaʕš jedenaście
  • ṭnaʕš dwanaście
  • tləṭṭacʕš trzynaście
  • ʔarbaṭaʕš czternaście
  • xamsṭaʕš piętnaście
  • səṭṭaʕš szesnaście
  • sabaṭaʕš siedemnaście
  • tmənṭaʕš osiemnaście
  • təsaṭaʕš dziewiętnaście

• Liczebniki od 20 do 99 w pozycji izolowanej:
  • ʕəšrīn dwadzieścia
  • tlātīn trzydzieści
  • ʔarbaʕīn czterdzieści
  • xamsīn pięćdziesiąt
  • səttīn sześćdziesiąt
  • sabʕīn siedemdziesiąt
  • tmānīn osiemdziesiąt
  • təsʕīn dziewięćdziesiąt

• Liczebniki od stu i wzwyż w pozycji izolowanej:
  • mīye sto
  • mītēn dwieście
  • tlāt mīye trzysta
  • ʔarbaʕ mīye czterysta
  • xams mīye pięćset
  • sətt mīye sześćset
  • sabʕ mīye siedemset
  • tmān mīye osiemset
  • təsʕ mīye dziewięćset

Liczebniki porządkowe

Liczebniki porządkowe od 1 do 10 są przymiotnikami. Stoją po rzeczowniku wyliczanym i otrzymują rodzajnik określony l-. Występują w dwóch rodzajach:

	Rodzaj męski	Rodzaj żeński
pierwszy	ʔawwal lub ʔawwalāni	ʔawwalāniyye
drugi	tāni	tānye
trzeci	tālet	tālte
czwarty	rābeʕ	rābʕa
piąty	xāmes	xāmse
szósty	sādes	sādse
siódmy	sābeʕ	sābʕa
ósmy	tāmen	tāmne
dziewiąty	tāseʕ	tāsʕa
dziesiąty	ʕāšer	ʕāšra

Liczebniki porządkowe od 11 i wzwyż, są identyczne jak liczebniki główne. Zachowują się jak przymiotniki i stoją z rodzajnikiem określonym l- po rzeczowniku wyliczanym.

Liczebniki ułamkowe

• 1/2 nəṣṣ
• 1/3 təlt
• 1/4 rəbʕ
• 1/5 xəms
• 1/6 səds
• 1/8 təmn
• 1/10 ʕəšr
• 3/4 tlet rbāʕ
• 4/5 ʔarbaʕt ʔaxmās

Czasowniki

Czasowniki w dialekcie damasceńskim składają się najczęściej z trójspółgłoskowych rdzeni, z których są tworzone tematy czasownikowe. To one dają podstawę do tworzenia form czasu, trybu, strony oraz imion odczasownikowych. W dialekcie damasceńskim nie istnieją bezokoliczniki, dlatego jako formę podstawową czasownika podaje się trzecią osobę liczby pojedynczej rodzaju męskiego w czasie przeszłym i teraźniejszym, np.: katab – byəktob pisał-pisze.

Tematy czasownikowe

Tematy trójspółgłoskowe

Numer tematu	Czas przeszły	Czas teraźniejszy
I (1)	katab	byəktob
I (2)	katab	byəkteb
I (3)	katab	byəktab
I (4)	kəteb	byəktab
I (5)	kəteb	byəkteb
II	kattab	bikatteb
III	kātab	bikāteb
IV	ʔaktab	byəkteb
V	tkattab	byətkattab
VI	tkātab	byətkātab
VII	nkatab	byənkəteb
VIII	ktatab	byəktəteb
IX	ktabb	byəktabb
X	staktab	byəstakteb

Tematy czterospółgłoskowe

Numer tematu	Czas przeszły	Czas teraźniejszy
I4	taržam	bitaržem
II4	ttaržam	byəttaržam

Czasy

Czas przeszły

Końcówki osobowe w czasie przeszłym

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	-t	-na
2. (m.)	-t	-tu
2. (f.)	-ti	-tu
3. (m.)	ø	-u
3. (f.)	-et	-u

• W I temacie czasownikowym typu katab, VII oraz VIII krótkie -a- przed trzecią spółgłoską rdzenną w 3 osobie liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego ulega elizji, np.: daras uczył się, ale darset uczyła się.

• I temat czasownikowy typu kəteb, odmienia się w następujący sposób:

šəreb – byəšrab pić

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	šrəbt	šrəbna
2. (m.)	šrəbt	šrəbtu
2. (f.)	šrəbti	šrəbtu
3. (m.)	šəreb	šərbu
3. (f.)	šərbet	šərbu

Czas teraźniejszy

Afiksy osobowe w czasie teraźniejszym typu A

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	bə-...-ø	mnə-...-ø
2. (m.)	btə-...-ø	btə-...-u
2. (f.)	btə-...i	btə-...-u
3. (m.)	byə-...-ø	byə-...-u
3. (f.)	btə-...-ø	byə-...-u

Afiksy osobowe w czasie teraźniejszym typu B

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	b-...-ø	mən-...-ø
2. (m.)	bət-...-ø	bət-...-u
2. (f.)	bət-...-i	bət-...-u
3. (m.)	bi-...-ø	bi-...-u
3. (f.)	bət-...-ø	bi-...-u

Afiksy osobowe w czasie teraźniejszym typu C

	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1.	ba-...-ø	mna-...-ø
2. (m.)	bta-...-ø	bta-...-u
2. (f.)	bta-...i	bta-...-u
3. (m.)	bya-...-ø	bta-...-u
3. (f.)	bta-...-ø	bya-...-u

Afiksy te otrzymują następujące tematy czasownikowe:

• A – I, IV-X oraz II 4,
• B – II, III oraz I 4,
• C – zaczynające się na ʕ.

Czasy złożone

W dialekcie damasceńskim występuje kilkanaście czasów pochodnych. Niektóre z nich tworzy się za pomocą specjalnych partykuł.

• Czas teraźniejszy ciągły jest tworzony za pomocą partykuły ʕam, po której następuje czasownik w czasie teraźniejszym w odpowiedniej formie z b- lub bez b-, a więc w trybie łączącym. Czas ten tłumaczy się za pomocą słów: „teraz, w tym momencie, właśnie”, np.: ʕam bəktob właśnie piszę.
• Czas przeszły ciągły: kān yəktob,
• Czas przeszły długotrwały: kān ʕam yəktob,
• Czas zaprzeszły: kān katab,
• Czas przyszły jest tworzony za pomocą partykuły raḥ, laḥ, ḥa, np.: rāḥ nəmši maʕo będziemy z nim iść,
• Czas przyszły w przeszłości: kān raḥ yəktob miał zamiar pisać,
• Czas przyszły ciągły: bikūn ʕam yəktob będzie pisał,
• Czas zaprzyszły: bikūn raḥ yəktob będzie miał zamiar napisać,
• Czas przyszły uprzedni: bikūn katab będzie miał napisane.

Tryby

Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący tworzy się za pomocą tematu czasownika w czasie teraźniejszym. Rodzaj męski nie posiada żadnej końcówki, natomiast rodzaj żeński otrzymuje -i, a liczba mnoga -u. W I temacie czasownikowym w rodzaju męskim następuje wzdłużenie ostatniej samogłoski, a w rodzaju żeńskim i w liczbie mnogiej długie ō oraz ē przechodzi w krótkie ə, natomiast długie ā przechodzi w krótkie a. Nie odnotowano istnienia trybu rozkazującego tematów: IV, VII-IX.

• I
  • 1 – ktōb; ktəbi; ktəbu
  • 3, 4 – ktāb; ktabi; ktabu
  • 2, 5 – ktēb; ktəbi; ktəbu
• II – katteb; kattbi; kattbu
• III – kātb; kātbi; kātbu
• V – tkattab; tkattabi; tkattabu
• VI – tkātab; tkātabi; tkātabu
• X – stakteb; stakətbi; stakətbu
• I 4 – taržem; taržmi; taržmu
• II 4 – ttaržam; ttaržami; ttaržamu

Tryb rozkazujący przeczymy za pomocą partykuły la (lā), po której następuje tryb łączący w odpowiedniej osobie, np.: la təšrab nie pij.

Tryb łączący

Tryb łączący ma identyczne afiksy osobowe jak tryb oznajmujący, lecz nie posiada prefiksu b-.

• Użycie trybu łączącego:
  • Tworzenie czasów złożonych, np.: ʕam ʔākol właśnie jem.
  • Negacja trybu rozkazującego za pomocą partykuł: la (lā) nie; ḥāž ḥāže (rodzaj żeński) dosyć; la baʔa już nie, np.: la tədros nie ucz się; la baʔa təḥki już nie gadaj.
  • W zdaniach złożonych po następujących spójnikach: la żeby; ḥatta żeby; liʔalla żeby nie; bass jeśli; ʕala šart pod warunkiem że, np.: lāzem tədros ḥatta tənžaḥ musisz się uczyć, aby mieć wyniki.
  • Dla wyrażenia polskiego bezokolicznika po: bədd chcieć (w zdaniach oznajmujących) oraz bətrīd chcieć (w zdaniach pytających), np.: bətrīd nəšrab kās ʕaraʔ chcesz, żebyśmy się napili szklanki araku?; bəddna nākol chcemy jeść.

Strona bierna

Strona bierna w dialekcie damasceńskim nie jest tworzona poprzez zmianę struktury tematu czasownika. W I temacie czasownikowym istnieje kilka czasowników w stronie biernej, które zostały zleksykalizowane. Są to: wəled urodził się; xəleʔ został stworzony, urodził się; ʔətel został zabity; xəreb został zniszczony. Stronę bierną wyraża się za pomocą VII tematu czasownikowego.

Imiona odczasownikowe

Masdary

Masdary są rzeczownikami odczasownikowymi, które tak jak czasownik wyrażają czynność i stan, bardzo często są już zleksykalizowane. W I temacie czasownikowym nie ma określonego wzoru tworzenia masdarów, podają je słowniki. Masdary tematów IV-VI, IX, X oraz II 4 nie są używane.

• II – taktīb (təktīb)
• III – mkātabe
• VII – ʔənkitāb
• VIII – ʔəktitāb
• I 4 – taržame

Imiesłowy

• W I temacie czasownikowym imiesłów czynny i bierny tworzy się regularnie według wzoru:
  • imiesłów czynny kāteb, kātbe (rodzaj żeński), kātbīn (liczba mnoga),
  • imiesłów bierny maktūb, -e, -in.

• Imiesłów czynny i bierny w tematach pochodnych tworzy się za pomocą prefiksu m- lub mə- dołączanego do tematu czasownika w czasie teraźniejszym. Imiesłów czynny rodzaju męskiego posiada samogłoskę -e- przed trzecią spółgłoską rdzenną, natomiast imiesłów bierny samogłoskę -a-, np.: II – mġassel piorący, myjący się; mġassal prany, myty. W rodzaju żeńskim w imiesłowie czynnym w wyniku elizji wypada końcowe -e-. Imiesłów bierny jest dzisiaj prawie nieużywany.

Niesamodzielne części mowy

Grupa ta obejmuje następujące części mowy: przyimki, spójniki oraz partykuły.

Przyimki

• la do; przed dwiema spółgłoskami przyimek ten przybiera formę lə, np.: lə-l-balad do miasta
• la (lə) dla, wyraża też polski celownik, np.: la-marti mojej żonie.

Przyimek ten też może wyrażać posiadanie i odpowiada polskiemu czasownikowi mieć przybiera wtedy formę ʔəl i łączy się z zaimkiem dzierżawczym, np.: ʔəli bēt mam dom,

• b- (bə-, bi-) w, np.: bə-š-Šām w Damaszku,
• mən (mn) z, od, np.: mn əl-madrase ze szkoły,
• ʕa- do, na, np.: bisāfer ʕa-l-bēt jedzie do domu,
• ʕand (ʕənd) u, przy; przyimek ten w połączeniu z zaimkiem dzierżawczym wyraża posiadanie i odpowiada polskiemu czasownikowi mieć, np.: ʕandi kalᵊb mam psa,
• inne przyimki:
  • ʕan o,
  • bala bez,
  • bēn pomiędzy,
  • maʕ z kimś, czymś,
  • ʔabᵊl przed (czas),
  • taḥt pod,
  • bīdūn bez,
  • baʕᵊd po (czas),
  • fōʔ na,
  • barrāt na zewnątrz,
  • ḥawāli wokół,
  • žuwwāt wewnątrz,
  • ʔəddām z przodu.

Spójniki

• w- i,
• ʔənn że,
• baʕᵊd-ma po tym jak,
• ʔaw lub,
• lamma kiedy,
• ʔabᵊl-ma zanim,
• ḥatta żeby,
• la żeby,
• bēn-ma podczas,
• lāken lecz, ale,
• ta, ḥatta aż, dopóki,
• maṭraḥ-ma gdzie,
• waʔᵊt kiedy.

Partykuły negacji

• mā
  • przed czasownikiem, np.: mā bisakker nie zamknął,
  • przed fī być, znajdować się, np.: mā fī ʔəmkān nie ma możliwości,
  • mā ʕād już nie, np.: mā ʕād yrūḥ ʕa-l-madrase on nie chodzi już do szkoły.

• mū
  • przed przymiotnikami, np.: mū kbīr nieduży.

• māl-
  • z zaimkami dzierżawczymi w znaczeniu nieposiadania, np.: mālna fahmānīn my nie wiedzieliśmy,

• la
  • laʔ nie (jest to odpowiedź przecząca na zadanie pytanie),
  • la...w-la ani...ani,
  • ʔǝlla gdy nie, oprócz,
  • bala bez.

Bibliografia

• Ambros Arne, Damascus Arabic, Undena Publications, Malibu 1977
• Barthélemy Adrien, Dictionnaire arabe-français. Dialectes de Syrie: Alep, Damas, Liban, Jérusalem, Geuthner, Paris 1935
• Behnstedt Peter, Sprachatlas von Syrien, Harrassowitz, Wiesbaden 2000
• Bergsträsser Gotthelf, Zum arabischen Dialekt von Damaskus, Orient-Buchhandlung H. Lafaire, Hannover 1924
• Bloch Ariel, Die Hypotaxe im Damaszenisch-Arabischen mit Vergleichen zur Hypotaxe im Klassisch-Arabischen, Harrassowitz, Wiesbaden 1965
• Bloch Ariel, Grotzfeld Heinz, Damaszenisch-arabische Texte mit Übersetzung, Anmerkungen und Glossar, Harrassowitz, Wiesbaden 1964
• Cantineau Jean, Helbaoui Youssef, Manuel élémentaire d’arabe oriental (parler de Damas), Librairie C. Klincksieck, Paris 1953
• Cowell Mark W., A Reference Grammar of Syrian Arabic, Georgetown University Press, Washington 1964
• Dahmash Wasim, Testi per lo studio del dialetto di Damasco, Nouva Cultura, Roma 2005
• Danecki Janusz, Wstęp do dialektologii języka arabskiego, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1989
• Danecki Janusz, Współczesny język arabski i jego dialekty, Dialog, Warszawa 2000
• Ferguson Charles, Ani Moukhtar, Damascus Arabic, Center for Applied Linguistics of the Modern Language Association of America, Washington 1961
• Grotzfeld Heinz, Laut- und Formenlehre des Damaszenisch-Arabischen, Harrassowitz, Wiesbaden 1964
• Grotzfeld Heinz, Syrisch-Arabische Grammatik (Dialekt von Damaskus), Harrassowitz, Wiesbaden 1965
• Klimiuk Maciej, Phonetics and Phonology of Damascus Arabic, Studia Arabistyczne i Islamistyczne. Monografie 1, Department of Arabic and Islamic Studies, Warsaw 2013.
• Kühnel Helmut, Sprachführer Syroarabisch, Verlag Enzyklopädie, Leipzig 1974 (Dr. Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden 1997)
• Kuhnt Eberhard, Syrisch-Arabischer Sprachführer, Harrassowitz, Wiesbaden 1984
• Lentin Jérôme, Damascus Arabic, w: „Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics”, Volume I A-Ed, Brill, Leiden-Boston 2006, s. 546–555
• Liddicoat Mary-Jane, Lennane Richard, Iman Abdul Rahim, Syrian Colloquial Arabic, a Functional Course, Australia 1998
• Oestrup Johannes, Contes de Damas, Brill, Leyde 1897
• Stowasser Karl, Ani Moukhtar, A Dictionary of Syrian Arabic: English-Arabic, Georgetown University Press, Washington 1964