Dichelostemma

Dichelostemma
	; Dichelostemma ściśnięta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	dichelostemma
	Nazwa systematyczna
	Dichelostemma Kunth; Enum. Pl. 4: 469 (1843)
	Typ nomenklatoryczny
	Dichelostemma congestum (Sm.) Kunth
Synonimy
	Macroscapa Kellogg ex Curran; Brevoortia Alph.Wood; Rhytidea Lindl.; Rupalleya Morière; Stropholirion Torr.;
	Macroscapa Kellogg ex Curran; Brevoortia Alph.Wood; Rhytidea Lindl.; Rupalleya Morière; Stropholirion Torr.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dichelostemma^[5] (Dichelostemma Kunth) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych, obejmujący cztery gatunki, występujące w południowo-zachodniej Ameryce Północnej, na terenie Meksyku i Stanów Zjednoczonych^[3].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów δίχηλος (dichelos – rozszczepione kopyto) i στέμμα (stemma – korona). Odnosi się do dwudzielnych wyrostków obecnych na listkach okwiatu, przypominających koronę^[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne^[6].

Pęd: Podziemna bulwocebula, pokryta włóknistą okrywą^[6].

Liście: Od jednego do pięciu liści odziomkowych, wąskolancetowatych, całobrzegich, kanalikowatych, zwykle grzbietowo z podłużnym wyrostkiem^[6].

Kwiaty: Zebrane od 2 do 20 w gęsty, baldachowaty lub groniasty kwiatostan, który wyrasta na słabym, wygiętym do skręconego (D. volubile), okrągłym na przekroju głąbiku. Kwiatostan wsparty jest 2–4 papierzastymi podsadkami. Szypułki wzniesione lub pogięte, zagięte poniżej okwiatu, zwykle krótsze od niego. Okwiat sześciolistkowy, wyraźnie zrośnięty proksymalnie w cylindryczną, jajowatą lub dzwonkowatą, rzadziej kulistą lub urnowatą rurkę, o długości poniżej 1 cm (jedynie u D. ida-maia powyżej 2 cm), dystalnie wolne. U D. ida-maia rurka jest koloru czerwonego, w wolny brzeg okwiatu jest żółto-zielony. U pozostałych gatunków okwiat jest jednobarwny, różowy do niebieskawofioletowego, rzadziej biały. W miejscu przejścia rurki w wolne listki okwiatu obecne są przydatki, pochylone w kierunku pręcikowia lub odchylone od niego, tworzące twór przypominający koronę. U D. congestum przydatki są silnie dwudzielne. Trzy pręciki są nadległe listkom okwiatu, a ich nitki są całkowicie do nich przylegające. Nitki od nasady główek wnikają między pylniki w postaci łącznika. Pylniki położone są blisko słupka. U D. volubile obecne są prątniczki. Zalążnia górna, zbudowana z trzech owocolistków, siedząca lub krótkoszypułkowa, trójkomorowa. Szyjka słupka pojedyncza, zakończona słabo trójklapowanym znamieniem^[6].

Owoce: Zwykle jajowata, trójkanciasta, pękająca torebka, zawierające czarne, ostrokanciaste nasiona o skorupiastej łupinie^[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Rodzaj z podrodziny Brodiaeoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[7].

Ujęcie historyczne: W systemie Takhtajana z 1997 r. zaliczany do plemienia Brodieae w podrodzinie czosnkowych w rodzinie czosnkowatych (Alliaceeae)^[8]. W systemie Kubitzkiego zaliczony do rodziny Themidaceae^[9].

Wykaz gatunków^[3]

Dichelostemma congestum (Sm.) Kunth – dichelostemma ściśnięta^[5]
Dichelostemma ida-maia (Alph.Wood) Greene
Dichelostemma multiflorum (Benth.) A.Heller
Dichelostemma volubile (Kellogg) A.Heller

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Rośliny lecznicze: Bulwocebule D. multiflorum zawierają pięć saponin sterydowych o działaniu inhibującym fosfodiestarazy, o potencjalnym wykorzystaniu lecznicznym^[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ ^a ^b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 70. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dichelostemma in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-08].
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ K. Rahn: Themidaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 440. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
↑ T Inoue. Steroidal saponins from the tubers of Dichelostemma multiflorum and their inhibitory activity on cyclic-amp phosphodiesterase. „Phytochemistry”. 39 (5), s. 1103–1110, 1995-07. DOI: 10.1016/0031-9422(95)00117-p.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[gawrys-5] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 70. ISBN 978-83-925110-5-2.

[fna-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dichelostemma in Flora of North America @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-08].

[grin-7] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[tax-8] Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[kub-9] K. Rahn: Themidaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 440. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).

[med-10] T Inoue. Steroidal saponins from the tubers of Dichelostemma multiflorum and their inhibitory activity on cyclic-amp phosphodiesterase. „Phytochemistry”. 39 (5), s. 1103–1110, 1995-07. DOI: 10.1016/0031-9422(95)00117-p.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]