Dobrodeja

Dobrodeja na okolicznościowym znaczku

Dobrodeja (ros. Добродея) znana również jako Eupraksja Mścisławna, Irena Kijowska (ur. początek XII w., zm. 16 listopada 1131?) – księżniczka ruska, żona Aleksego Komnena, autorka traktatu medycznego.

Życiorys

Urodziła się w Kijowie na początku XII stulecia jako trzecia z dziesięciorga dzieci. Jej ojcem był wielki książę kijowski Mścisław I Harald, a matką szwedzka księżniczka Krystyna Ingesdotter. W 1122 wyszła za mąż za Aleksego Komnena, współcesarza bizantyjskiego. Otrzymała tytuł cesarzowej (βασίλισσα) i została nazwana Ireną (prawdopodobnie po teściowej Irenie Węgierskiej). Para doczekała się córki Marii, urodzonej ok. 1125.

Po ślubie udała się do Konstantynopola. Tu w otoczeniu uzdolnionych i wpływowych kobiet, jak Anna Komnena i Irena, rozwijała swoje talenty. Jej szczególnym zainteresowaniem cieszyła się medycyna, zwłaszcza właściwości i użycie ziół. Przyjmowano, że Dobrodeja znała antyczne traktaty Galena i przetłumaczyła niektóre z nich na staroruski, a swoją wiedzę i doświadczenie praktyczne opisała w traktacie Αλιμμα (z gr. Maści). Obecnie jest on przechowywany w bibliotece Laurenziana we Florencji. Składa się z pięciu części, nie jest kompletny:

• omawia ogólne zasady higieny osobistej oraz kwestie opieki nad dziećmi i leczenia dolegliwości dziecięcych, wspomina o czterech temperamentach człowieka
• opisuje higienę w małżeństwie, w czasie ciąży i porodu
• omawia higienę żywności, opisując produkty żywnościowe „zimne” (np. olejek mirtowy) i „ciepłe” (miód, wino, mięso i inne), podaje przepisy na dania dietetyczne
• traktuje o chorobach zewnętrznych; zawiera zalecenia dotyczące stosowania maści w leczeniu chorób skóry, a także bólu zębów
• jest poświęcony masażowi leczniczemu oraz leczeniu chorób serca i żołądka.

W 2016 Poczta Ukraińska wydała okolicznościową serię znaczków „Ukraińskie księżniczki na tronach Europy” (Київські князівни на престолах Європи). Na jednym z nich została przedstawiona Eupraksja-Dobrodeja (nr 1510).

Wątpliwości

Wiele faktów z życia Dobrodei jest niepewnych i źródła wykazują znaczne rozbieżności. Varzos w swoim dziele mówi, że po ślubie otrzymała imię Irena, a jako datę śmierci wskazuje 16 listopada 1131. Puszkarewa twierdzi, że po koronacji Dobrodeja otrzymała imię Zoja i przeżyła męża. Podawane w wątpliwość jest również jej autorstwo traktatu medycznego. W 1902 rosyjski badacz Chrysanf Lopariew (Хрисанф Лопарев) przedstawił tezę, zgodnie z którą Dobrodeja napisała traktat medyczny. Oparł ją o kilka przesłanek: w tekście widnieje nazwa jednej z recept Maść Zoi królowej. Porada, by „ubierać się ciepło w czasie zimnej pogody”, zdaniem Lopariewa, mogła wyjść tylko od mieszkańca Rusi, a nie Bizancjum. Współcześni Lopariewowi historycy E. Kurz i S. Papadimitriou zakwestionowali jego tezę. Została również podana w wątpliwość w późniejszym okresie w świetle nowych badań rękopisu, przeprowadzonych w latach pięćdziesiątych XX w.

Bibliografia

• Pushkareva N. L., Levin Eve, Women in Russian history: from the tenth to the twentieth century, Armonk, N.Y. 1997
• Varzos K., Η Γενεαλογία των Κομνηνών, vol. A, Thessaloniki 1984, s. 343-344, OCLC 834784634
• Пушкарева Наталья Львовн, Женщины Древней Руси, Мысль, Москва 1989