Tekst źródłowy strony Elbląg

{{Inne znaczenia|miasta|[[Elbląg (ujednoznacznienie)|inne znaczenia hasła Elbląg]]}}
{{Polskie miasto infobox
 |nazwa                     = Elbląg
 |dopełniacz nazwy          = Elbląga
 |zdjęcie                   = Elbląg - Stare Miasto.jpg
 |opis zdjęcia              = Widok na elbląskie Stare Miasto z [[Brama Targowa w Elblągu|Bramy Targowej]]
 |herb                      = POL Elbląg COA.svg
 |flaga                     = POL Elbląg flag.svg{{!}}border
 |dewiza                    = 
 |województwo               = warmińsko-mazurskie
 |powiat                    = 
 |gmina                     = 
 |data założenia            = 1237
 |prawa miejskie            = 10 kwietnia 1246
 |stanowisko zarządzającego = prezydent
 |zarządzający              = [[Michał Missan]]
 |powierzchnia              = 79,82<ref name="LudPol2008">{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20131020091713/http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/powierzchnia_ludnosc_teryt_2007.zip |tytuł = Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2008 r. |opublikowany = Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2020-05-05}}</ref>
 |wysokość                  = 1,8 m [[p.p.m.]] do 92
 |rok                       = 30.06.2024
 |liczba ludności           = 112 445<ref name="Populacja2024" />
 |gęstość zaludnienia       = 1408,7
 |strefa numeracyjna        = 55
 |kod pocztowy              = od 82-300 do 82-317
 |tablice rejestracyjne     = NE
 |plan miasta               = 
 |współrzędne               = 54°09′30″N 19°24′10″E
 |TERYT                     = 2861011
 |SIMC                      = 0932703
 |hasło promocyjne          = „Elbląg w formie”
 |adres urzędu miasta       = ul. Łączności 1<br />82-300 Elbląg
 |commons                   = Category:Elbląg
 |wikinews                  = 
 |wikicytaty                = 
 |wikisłownik               = Elbląg
 |www                       = http://elblag.eu
 |bip                       = http://um-elblag.samorzady.pl
}}

'''Elbląg''' ({{łac.|Elbinga, Elbingum, Elbingus}}, [[Niemieckie nazwy miejscowości i ich części w Polsce|niem]]. {{K|de|Elbing}}, [[język pruski|prus.]] ''Elbings'', {{w języku|csb|Jelbiąg, Elbiąg}}<ref>Stefan Ramułt, ''Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego'', {{ISBN|83-87408-64-6}}.</ref>) – [[miasto]] [[miasto na prawach powiatu|na prawach powiatu]] w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w północnej [[Polska|Polsce]]. Siedziba władz [[powiat elbląski|powiatu elbląskiego]] i [[Elbląg (gmina wiejska)|gminy wiejskiej Elbląg]], ale miasto nie wchodzi w ich skład, stanowiąc odrębną jednostkę samorządu terytorialnego. Od 1992 stolica [[diecezja elbląska|diecezji elbląskiej]].

Najstarsze miasto w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie]], jedno z najstarszych w Polsce (rok założenia 1237, prawa miejskie 1246). Miasto posiadało prawo do czynnego uczestnictwa w akcie [[wolna elekcja|wyboru króla]]<ref>Polska Encyklopedia Szlachecka, t. I, Warszawa 1935, s. 42.</ref>. Obywatelstwo Elbląga dawało przywilej do posiadania ziemi<ref>Henryk Wisner, Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, t. 1, Warszawa 2002, s. 48.</ref>.

Według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 2023 r., Elbląg liczy&ensp;113 567 mieszkańców<ref name="populacja">{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2021-12-22 |opublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx}}</ref> i jest pod względem liczby ludności drugim (po [[Olsztyn]]ie) [[Województwo warmińsko-mazurskie#Miasta|miastem w województwie warmińsko-mazurskim]], a także 31. spośród najludniejszych miast w Polsce<ref>{{Cytuj |tytuł = Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka) |data dostępu = 2021-12-22 |opublikowany = Polska w liczbach |url = https://www.polskawliczbach.pl/Miasta |język = pl}}</ref>.

[[Plik:Elbląg - Nocny widok zza rzeki - foto Łukasz Kotyński.jpg|mały|Nocny widok [[Stare Miasto (Elbląg)|Starego Miasta]] z [[Wyspa Spichrzów (Elbląg)|Wyspy Spichrzów]]]]
Elbląg to ośrodek przemysłu ciężkiego (Spółka Zamech Marine zajmująca się produkcją śrub napędowych do statków oraz [[General Electric]] z Zakładem Metalurgicznym i Zakładem Turbin), przemysłu spożywczego ([[Browar w Elblągu|browar]] wchodzący w skład [[Grupa Żywiec#Browary należące do Grupy Żywiec|Grupy Żywiec]]), przemysłu meblarskiego, również turystycznego ([[Kanał Elbląski]] z [[Pochylnia (żegluga)|pochylniami]]). Rozwój miasta przypadał m.in. na okres [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|od 1 czerwca 1975 do 31 grudnia 1998]], kiedy Elbląg był stolicą [[województwo elbląskie|województwa]]. Miał wtedy miejsce znaczny napływ ludności do miasta.

Przez [[Obwodnica Elbląga|obwodnicę Elbląga]] przebiegają dwie drogi krajowe: [[Droga ekspresowa S7 (Polska)|S7]] łącząca Elbląg z Gdańskiem, Warszawą i Krakowem oraz [[Droga ekspresowa S22 (Polska)|S22]] będąca najkrótszą drogą łączącą zachód i wschód Europy. Od Elbląga na wschód obie drogi mają status [[Droga ekspresowa|drogi ekspresowej]].

Jest jednym z lepiej spenetrowanych archeologicznie polskich miast, dzięki czemu [[Muzeum w Elblągu|elbląskie muzeum]] posiada unikatowe eksponaty (np. średniowieczną windę).

== Położenie ==
Elbląg to najniżej położone miasto w Polsce. Leży u ujścia rzeki [[Elbląg (rzeka)|Elbląg]] do [[Zalew Wiślany|Zalewu Wiślanego]].

Według [[Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski|regionalizacji fizycznogeograficznej Polski]] miasto położone jest na pograniczu [[Żuławy Wiślane|Żuław Wiślanych]] i [[Wysoczyzna Elbląska|Wysoczyzny Elbląskiej]], stanowiących część [[Pobrzeże Gdańskie|Pobrzeża Gdańskiego]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. |data = 2018 |data dostępu = 2023-05-15 |opublikowany = warmaz.pl |url = https://warmaz.pl/mapy/regiony/ |język = pl}}</ref>.

Pod względem historycznym Elbląg leży w historycznych [[Prusy (kraina historyczna)|Prusach]], na [[województwo malborskie|ziemi malborskiej]], w jej północno-wschodniej części obejmującej północną [[Pogezania|Pogezanię]]<ref>Jerzy Sikorski (red.), Stanisław Szostakowski (red.): ''Dzieje Warmii i Mazur w zarysie'', tom 1: ''Od pradziejów do 1870 roku''. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 52. {{ISBN|83-01-02641-3}}.</ref>. Etnograficznie stanowi także część [[Powiśle (region)|Powiśla]]<ref>{{Cytuj |autor = Marian Biskup; Gerard Labuda |tytuł = Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia |data = 1986 |isbn = 83-215-7220-0 |miejsce = Gdańsk |wydawca = Wydawnictwo Morskie |s = 439 |oclc = 831220291}}</ref>.

== Nazwa ==
Nazwa Elbląg pochodzi od rzeki [[Elbląg (rzeka)|Elbląg]], zapisanej w 890 roku przez podróżnika [[Wulfstan]]a jako ''Ilfing''. Miasto przejęło nazwę (''Elbing'') od rzeki w 1237 roku.

Istnieje wersja (na przykład według {{link-interwiki|Johann Jakob Hofmann|tekst=Hofmanna|Q=Q117120}}) o połączeniu nazwy Elbing z plemieniem Helwekonów (należeli do związku [[Lugiowie|Lugiów]])<ref>Zapis Helvecones w jego książce {{link-interwiki|Lexicon Universale|Q=Q2610819}}.</ref>. Nazwa polska Elbląg jest możliwa w dwóch częściach: ''Elb'' od Helwekonów i ''ląg'' od Lugiów{{fakt|data=2021-11}}<ref>[[Stanisław Rospond (językoznawca)|Stanisław Rospond]], ''Polszczyzna Śląska'', 1970, s. 12.</ref>.

Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje nazwy miejscowości we fragmencie: ''„Elbing (Elbinga, poln. Elbiag, auch Elblag)”''{{odn|J.E. Muller|1835|s=816}}.

== Historia ==
=== Średniowiecze ===
Niedaleko miejsca, w którym do IX wieku znajdowała się pruska osada handlowa [[Truso]], wiosną 1237 roku [[Zakon krzyżacki|Krzyżacy]] pod dowództwem [[Hermann von Balk|Hermanna von Balka]] wybudowali na wyspie u ujścia rzeki Elbląg niewielki drewniano-ziemny gródek. Na dzień 13 stycznia 1238 datowany jest dokument potwierdzający uposażenie klasztoru [[Dominikanie|dominikanów]] i przybycie zakonników do Elbląga<ref name="niezb">[http://www.elblag.net/niezbednik/historia-do-1945,68 Historia Elbląga w datach do 1945 roku, Niezbędnik, Elbląg.net].</ref>. Po tym, gdy fortyfikacja ta została prawdopodobnie zniszczona przez plemiona pruskich [[Pogezania|Pogezanów]], Krzyżacy po roku 1240 przenieśli się w miejsce dzisiejszego Starego Miasta<ref>Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, ''Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach'', Olsztyn 2006, s. 125.</ref>, w którym w miejscu dzisiejszego Podzamcza istniała już osada zasiedlona od połowy X wieku<ref>[http://staremiastoelblag-mah.blogspot.com/2012/09/wykopaliska-na-podzamczu.html O Starym Mieście Elblągu słów kilka. Wykopaliska na Podzamczu].</ref>. Do osady, której nazwa wywodziła się od pruskiej nazwy rzeki Ilfing, Krzyżacy sprowadzili kolonistów niemieckich i stąd prowadzili ekspansję militarną w kierunku ziem zamieszkanych przez [[Prusowie|Prusów]]. W tym samym roku uruchomili trzecią w państwie krzyżackim [[Mennica|mennicę]]{{r|niezb}}. W 1242 roku Elbląg był jednym z nielicznych miejsc, które oparły się atakom Prusów w trakcie [[I powstanie pruskie|I powstania pruskiego]] i najazdowi księcia gdańskiego [[Świętopełk II Wielki|Świętopełka II]], co oznacza, że już wtedy miejsce to musiało być ufortyfikowane. Osada ta już pod panowaniem zakonu krzyżackiego, bardzo szybko, bo już w 1246 roku, uzyskała przywilej miejski na ograniczonym na rzecz Krzyżaków [[prawo lubeckie|prawie lubeckim]], a także znacznie większe przywileje niż sąsiednie miasta lokowane na [[prawo chełmińskie|prawie chełmińskim]]. Miasto otrzymało też ogromne dobra ziemskie przekraczające 200 km2<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Maria Lubocka-Hoffmann |tytuł = Retrowersja w Elblągu: nowe życie Starego Miasta |data = 2023 |data dostępu = 2024-07-19 |isbn = 978-83-67689-01-4 |miejsce = Toruń ; Elbląg |wydawca = TNT}}</ref>. Podobnie jak w innych miastach nadbałtyckich ulice wytyczono prostopadle do rzeki, a przecinająca je w poprzek ulica stanowiła [[rynek (urbanistyka)|rynek]]. Pod dokumentem z 15 lutego 1242 użyto po raz pierwszy pieczęci miejskiej z wizerunkiem [[Koga|kogi]]{{r|niezb}}. W latach 1245–1248 rozpoczęto budowę murowanego zamku<ref>[http://pismo.pruthenia.pl/pruthenia_8/Fonferek-J_Marcinkowski-M_Urszula_Sie%C5%84kowska-U_Badania_dawnego_zamku_w_Elbl%C4%85gu.pdf Mirosław Marcinkowski, Joanna Fonferek, Urszula Sieńkowska ''Badania na terenie dawnego zamku krzyżackiego w Elblągu'', „Pruthenia” nr 8, 2013].</ref>, który w 1251 roku został siedzibą mistrza krajowego – dzięki temu przez pierwsze 70 lat Elbląg był najważniejszym ośrodkiem życia miejskiego, jedynym portem morskim oraz podstawową bazą militarną organizującego się państwa krzyżackiego. W 1246 roku po raz pierwszy pojawiła się wzmianka o [[Komturzy elbląscy|komturze elbląskim]] o imieniu Aleksander. 18 stycznia 1255 zatrzymał się w Elblągu wracający z [[Sambia (kraina historyczna)|Sambii]] czeski król [[Przemysł Ottokar II]]{{r|niezb}}.
[[Plik:Siegel Elbing 1350.jpg|mały|upright|Pieczęć Elbląga od 1350 r.]]
Zamek krzyżacki, zbudowany na południe od miasta w okolicach ujścia rzeki [[Kumiela|Kumieli]] do rzeki Elbląg, był uważany za najpotężniejszy i najpiękniejszy zamek zakonny po [[Zamek w Malborku|zamku w Malborku]]<ref>Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec, ''Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach'', Olsztyn 2006, s. 127.</ref>. Do czasu wybudowania tego ostatniego, pełnił do 1309 roku rolę centrum administracyjnego państwa krzyżackiego i był miejscem spotkań [[Kapituła|kapituły]] pruskiej.

[[Plik:Elbląg - Brama Targowa.jpg|mały|upright|lewo|[[Brama Targowa w Elblągu|Brama Targowa]]]]

Elbląg oparł się plemionom Prusów podczas [[II powstanie pruskie|II powstania pruskiego]] w latach 1260–1274. Po założeniu i rozbudowie [[Malbork]]a oraz przeniesieniu z [[Wenecja|Wenecji]] na malborski zamek w 1309 r. siedziby wielkiego mistrza zamek elbląski stał się w 1312 roku siedzibą [[Wielki szpitalnik|wielkiego szpitalnika]] zakonu i jednocześnie [[komtur]]a elbląskiego. Źródłem zamożności miasta było nadanie mu przez Krzyżaków znacznych posiadłości na [[Żuławy Wiślane|Żuławach]] i [[Wysoczyzna Elbląska|Wzniesieniu Elbląskim]]. W 1319 zakończono budowę [[Brama Targowa w Elblągu|Bramy Targowej]].

Podstawą rozwoju miasta był handel morski, który powodował napływ nie tylko towarów, ale i osadników z różnych krajów. W Elblągu osiedlali się [[Meklemburgia|Meklemburczycy]] i [[Lubeka|Lubeczanie]], [[Niderlandy (region historyczny)|Holendrzy]], licznie przybywali [[Westfalia|Westfalczycy]], mniej licznie Ostfalczycy ([[Księstwo Saksonii|upraszczając: Sasi]]), oprócz tego [[Anglicy]], [[Francuzi]] i [[Szkoci]].

Miasto uczestniczyło w życiu [[Hanza|Hanzy]], z którą luźno było związane od 1295, a od 1356 oficjalnie<ref name=":0" />. Kupcy elbląscy zasiadali w mieście kantorowym [[Brugia|Brugii]] i decydowali o przyjmowaniu do związku kolejnych miast.

Od połowy XIV wieku Elbląg zaczął stopniowo tracić na znaczeniu w stosunku do innych pruskich miast portowych. Wpłynęło na to wiele czynników. Po podboju Prusów Elbląg przestał być wojenną bazą wypadową na wschód, a po 1309 roku, gdy nastąpiło zagarnięcie przez [[zakon krzyżacki|Krzyżaków]] [[Pomorze Gdańskie|Pomorza Gdańskiego]] oraz w tym samym roku ustanowienie stolicy państwa w [[Malbork]]u, Elbląg stracił charakter głównego ośrodka politycznego i gospodarczego państwa na rzecz Malborka i Gdańska<ref name=":0" />. Skierowanie głównego ujścia Wisły ku [[Gdańsk]]owi utrudniło żeglugę do Elbląga, a rozwój korzystniej położonego Gdańska zaczął przyciągać do niego większość statków z północy i zachodu [[Europa|Europy]]. Silnym ciosem dla miasta było założenie przez Krzyżaków konkurencyjnego [[Nowe Miasto (Elbląg)|Nowego Miasta Elbląg]] w 1337 r. i nadanie mu przywileju lokacyjnego w dziesięć lat później.

Od końca XIV wieku Elbląg stopniowo tracił znaczenie na rzecz Gdańska, który później zmonopolizował handel polskim zbożem. Do osłabienia pozycji miasta przyczyniła się także przyroda. Przejścia morskie przez [[Mierzeja Wiślana|Mierzeję Wiślaną]] stopniowo się zamulały, co uniemożliwiało coraz większym statkom wpłynięcie do portu. Jednak regres nie był tak znaczny, jak się dotychczas sądziło. Dowodem są licznie zgromadzone obiekty archeologiczne, świadczące o względnym dobrobycie miasta w epoce nowożytnej.

[[Plik:Panorama Elbląga, 1554 rok.jpg|mały|Panorama Elbląga, 1554 r.]]
Po klęsce Krzyżaków z wojskami polsko-litewskimi [[bitwa pod Grunwaldem|pod Grunwaldem]] w 1410 r., w której Elbląg stał po stronie Krzyżaków, mieszczanie elbląscy zdobyli i wypędzili załogę wraz z wielkim szpitalnikiem i tutejszym komturem. Elblążanie 22 lipca 1410 złożyli hołd polskiemu królowi [[Władysław II Jagiełło|Władysławowi Jagielle]]. Jednak we wrześniu 1410 zamek ponownie wrócił we władanie Krzyżaków. W 1440 roku to właśnie w Elblągu powstał [[Związek Pruski]]. 12 lutego 1454 r., w początkowym okresie [[Wojna trzynastoletnia|wojny trzynastoletniej]], elbląscy mieszczanie zdobyli po 5-dniowym oblężeniu zamek krzyżacki, a następnie, w obawie przed ponownym powrotem Krzyżaków, zniszczyli go. W tym samym roku elblążanie na opanowanym zamku krzyżackim złożyli hołd królowi Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. W 1454 Elbląg otrzymał od króla [[Kazimierz IV Jagiellończyk|Kazimierza Jagiellończyka]] wielki [[przywilej]] potwierdzający stare prawa, rozszerzający władze samorządu polskiego, zwiększający kompetencje Sądu Miejskiego i powiększający terytorium miasta niemal dwukrotnie. Miasto ponadto przejęło dotychczasowe prawa rybackie komturów, ich młyny i inne dobra. W zamian za to Elbląg czynnie uczestniczył w rozgromieniu floty Zakonu w [[Bitwa na Zalewie Wiślanym|bitwie na Zalewie Wiślanym (1463)]]. Według postanowień [[pokój toruński (1466)|pokoju toruńskiego]] kończącego [[wojna trzynastoletnia|wojnę trzynastoletnią]] w 1466 potwierdzono przynależność Elbląga do Polski, do której należał przez ponad 300 lat, aż do roku 1772. W 1483 zakończono budowę [[Kanał Jagielloński|Kanału Jagiellońskiego]], dzięki któremu Elbląg odzyskał połączenie wodne z rzeką [[Nogat]]. 7 lutego 1495 w Elblągu gościł król [[Jan I Olbracht]]. Od 1503 miasto było strażnikiem pieczęci Prus Królewskich. 18 stycznia 1504 do Elbląga przybył [[Mikołaj Kopernik]]. 29 maja 1535 powstało Gimnazjum Elbląskie, pierwsza w kraju szkoła średnia. W 1552 przebywał w Elblągu król [[Zygmunt II August]], dwa lata później Wolfgang Dietmar uruchomił pierwszą drukarnię w mieście. W 1571 r. król Zygmunt II August zamówił w elbląskiej stoczni budowę pierwszego polskiego okrętu wojennego, galeonu ''Smok'' – niestety, śmierć króla przerwała prace, do których nigdy nie powrócono. 10 września 1576 w Elblągu przebywał król [[Stefan Batory]], dzięki jego decyzjom od 7 marca 1577 cały morski handel polski miał przechodzić przez [[Toruń]] i Elbląg, czyniąc tutejszy port głównym w Rzeczypospolitej{{r|niezb}}.

=== Złoty wiek Elbląga i jego upadek ===
[[Plik:Elblag Merian 1626.jpg|mały|Elbląg w 1626 r.]]
Gdy 10 września 1577 wybuchła wojna Rzeczypospolitej z Gdańskiem, Elblążanie odparli szturm Gdańszczan. W 1584 Anglicy otwierają w Elblągu filię przedsiębiorstwa Estland Company, która ma się zajmować handlem ze wschodem. W 1592 powstaje Biblioteka Elbląska. W sierpniu 1601 r. w Domu Pod Siedmioma Szczytami zaproszona przez rajcę miejskiego Andrzeja Bartowicza angielska trupa teatralna Johna Greena odegrała pierwsze przedstawienie sztuk [[William Shakespeare|Szekspira]] w Polsce. Od 8 do 12 czerwca 1623 w Elblągu przebywał król [[Zygmunt III Waza]]{{r|niezb}}.

Na skutek [[wojna polsko-szwedzka (1626–1629)|wojny polsko-szwedzkiej o ujście Wisły]] w latach 1626–1635 w mieście stacjonował szwedzki garnizon, który wycofał się z miasta po podpisaniu [[Rozejm w Sztumskiej Wsi|rozejmu w Sztumskiej Wsi]]. 11 lutego 1636 przebywał z wizytą w Elblągu król [[Władysław IV Waza]], w 1651 odwiedził miasto jego brat – król [[Jan II Kazimierz Waza]].

W czasie [[potop szwedzki|potopu]] wojska szwedzkie zajęły miasto 22 grudnia 1655 roku. Zniszczenia spowodowane okupacją szwedzką w latach 1656–1660 zahamowały rozwój, a towarzyszące jej zarazy wyludniły miasto.

W czerwcu 1698 król Polski [[August II Mocny|August II]] na [[Umowa piska|zjeździe w Jańsborku]] podpisał z elektorem [[Fryderyk I Pruski|Fryderykiem I Hohenzollernem]] tajny układ, na mocy którego ten drugi uzyskał zgodę na zajęcie miasta w zamian za 150 tys. [[talar]]ów. Oblężenie rozpoczęte w październiku tego samego roku zakończyło się aktem kapitulacji podpisanym przez radę miejską 10 listopada. Wzburzenie polskiej opinii publicznej i zdecydowane, mimo obłudnego postępowania Augusta II, dążenie do odzyskania Elbląga, a nadto próby mediacji ze strony [[Dania|Danii]], [[Szwecja|Szwecji]] i [[Leopold I Habsburg|cesarza]] skłoniły elektora do przyjęcia propozycji rozmów dyplomatycznych. Zostały one zakończone układem z 17 grudnia 1699, który przyniósł zgodę na zwrot Elbląga Polsce pod warunkiem spłaty należności wobec elektora. Było to tylko chwilowe zwycięstwo, gdyż już w 1703 Fryderyk I Hohenzollern zajął posiadłości ziemskie Elbląga, pozbawiając miasto 50% rocznych dochodów. W 1700 r. powstał pierwszy majątek mieszczański. Znajdował się on na terenie [[Bażantarnia (Elbląg)|Bażantarni]], ale ostatecznie został przejęty przez Sebastiana Stolza, który wcześniej posiadał już majątek [[Drewnik (Elbląg)|Stolzenhof]]. W 1703 w Elblągu przebywał [[August II Mocny|August II Sas]], a rok później jego następca [[Stanisław Leszczyński]]{{r|niezb}}.

Podczas [[III wojna północna|wielkiej wojny północnej]] miasto okupowane było kolejno przez oddziały szwedzkie (1703–1710), rosyjskie (1710–1712) i saskie (1712). Kolejne pobyty obcych wojsk uszczuplały kasę miejską. Podupadłe miasto stało się łatwym łupem dla [[Królestwo Prus|Prus]].
[[Plik:Elbląg- miedzioryt z XVIII wieku.jpg|mały|ELBLĄG ''Elbing'', „Miasto Prus Królewskich”. (''[[A Leide]], [[Pieter van der Aa|Chez Pierre van der AaLeyden]]'') – miedzioryt z XVIII wieku]]
Na początku XVIII wieku miejski handel był już w upadku, zamierała praca stoczni. Pod rządami pruskimi stało się głównym portem dorzecza Wisły, ale tylko do czasu zajęcia przez [[Fryderyk II Wielki|Fryderyka II]] Gdańska. Dwadzieścia lat działania w uprzywilejowanych warunkach pozwoliło Elblągowi wybić się gospodarczo dzięki usprawnieniu pracy portu – pogłębieniu [[Nogat]]u, [[Elbląg (rzeka)|rzeki Elbląg]], [[Reda (akwen)|redy]] portowej i rozbudowie urządzeń portowych. Ożywienie gospodarcze było jednak krótkotrwałe, a intensywne zamulanie toru wodnego ponownie zahamowało rozwój portu i handlu. W 1737 obchodzono 500-lecie miasta, rok później, 6 września 1738 r., odbyło się wodowanie statku pełnomorskiego ''Stadt Elbing'', który powstał na zamówienie tutejszego mieszczanina Henryka Doringa. W 1765 miasto wizytował poseł króla polskiego [[Stanisław August Poniatowski|Stanisława Augusta Poniatowskiego]]{{r|niezb}}.

Podczas [[I rozbiór Polski|I rozbioru Polski]] w 1772 Elbląg znalazł się pod zaborem pruskim. Wojska zaborcy opanowały miasto 12 września, a dzień później miasto opuścił polski garnizon. Elbląg pozbawiony został swoich dotychczasowych przywilejów, odebrano mu [[prawo lubeckie]], a tym samym zniesiono mu samorząd. Władze miasta zostały podporządkowane pruskim urzędnikom państwowym, zaakcentowała to wizyta króla pruskiego [[Fryderyk II Wielki|Fryderyka II Wielkiego]], która miała miejsce w dniach 6–7 czerwca 1773. Z dniem 10 września 1773 władze pruskie zniosły prawo lubeckie i zmieniły ustrój samorządowy, Elbląg stał się prowincjonalnym miastem powiatowym{{r|niezb}}. Dążąc do gospodarczego uzależnienia Polski od [[Królestwo Prus|Prus]] zaborca nałożył [[cło]] na polskie towary. Odbiło się to ujemnie na [[Gdańsk]]u i [[Toruń|Toruniu]], pozostających jeszcze w granicach Polski, a dodatnio na obrotach handlowych samego Elbląga, do którego zaczęli się przenosić liczni kupcy. Nie trwało to jednak długo, gdyż już w 1807 rozpoczął się kryzys handlowy. Podczas burzy 26 kwietnia 1777 od pioruna spaliła się wieża [[Katedra św. Mikołaja w Elblągu|kościoła św. Mikołaja]] i staromiejski ratusz, w 1779 rajcy miejscy podjęli decyzję o budowie nowego ratusza w nowej lokalizacji, na [[Plac Słowiański w Elblągu|Nowym Rynku]], budowę zakończono w 1782<ref>[https://fotopolska.eu/Elblag_Ratusz Ratusz, Elbląg, fotopolska.eu].</ref>. 31 maja 1787 ukazała się drukiem pierwsza elbląska gazeta nosząca tytuł ''Elbingsche Anzeigen von handlungs-ökonomischen, historischen und literarischen Sachen'', jej redaktorem był [[Fryderyk Traugott Hartmann]]<ref>[http://dziennikelblaski.pl/387220,Historia-elblaskich-gazet.html Lech Słodownik, Historia elbląskich gazet, Dziennik Elbląski 1 października 2016].</ref>. W 1801 Albert Abbeg nabył ziemię na terenie Bażantarni i rozpoczął budowę dworu oraz zabudowań gospodarczych. W dniach 8–9 maja 1807 w Elblągu zatrzymał się cesarz Francji [[Napoleon Bonaparte]]. W 1811 w Bażantarni otwarto zajazd ''Gasthaus''{{r|niezb}}.

=== XIX wiek i rewolucja przemysłowa ===
Od 1815 do 1920 r. Elbląg należał do [[Rejencja gdańska (1815–1920)|rejencji gdańskiej]] w [[Prowincje pruskie|pruskiej prowincji]] [[Prusy Zachodnie]] (przejściowo w latach 1829–1878 Prusy). 1 lipca 1818 utworzono [[powiat ziemski]] Elbląg ([[Powiat Elbing|Elbing]]), którego pierwszym starostą był [[Johann Christian Ludwig Bax]]. W tym czasie do Elbląga przybył z wizytą król [[Fryderyk Wilhelm III Pruski|Fryderyk Wilhelm III]], a miesiąc później jego syn, następca tronu [[Fryderyk Wilhelm IV Pruski|Fryderyk Wilhelm IV]]. W tym samym roku w Deutsches Haus zostało zainaugurowane działanie pierwszej stałej sceny teatralnej. Na początku XIX wieku miasto zostało zdegradowane do roli portu rzecznego w lokalnym handlu. Elbląg szukał nowych dróg rozwoju gospodarczego i powoli zaczął przeradzać się w ośrodek przemysłowy, administracyjny i wojskowy. 17 lutego 1828 założono Towarzystwo Przemysłowe (''Elbinger Gewerbe-Vereins''), które otworzyło i prowadziło Szkołę Przemysłową, której absolwentem był m.in. [[Ferdinand Schichau]]. 24 sierpnia 1828 pierwsi turyści odbyli podróż [[Parowiec|parowcem]] „Coppernikus” do [[Krynica Morska|Krynicy Morskiej]]. 3 kwietnia 1837 powstała Heinrich von Plauen Schule, pierwsze gimnazjum męskie będące wyższą szkołą miejską{{r|niezb}}.

Już w II połowie XIX wieku, obok [[Szczecin]]a, a przed Gdańskiem i [[Królewiec|Królewcem]], Elbląg był silnym pruskim ośrodkiem przemysłu metalowego. Miejscowi kupcy zaczęli inwestować w [[Manufaktura|manufaktury]] i fabryki. Rozwinął się przemysł tkacki, farbiarski i szklarski. Powstawały liczne zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego, tytoniowe, mydlarnie, olejarnie, krochmalnie. Ważnym działem przemysłu pozostawała nadal budowa statków. Dużą rolę w tej dziedzinie odegrał [[Ferdinand Schichau]], który w 1837<ref name="autonazwa1">''Historia Elbląga'', tom III, cz. 2.</ref> otworzył w mieście fabrykę maszyn, a w 1854<ref name="autonazwa1" /> swoją [[Schichau-Werke|stocznię]], będącą z czasem głównym niemieckim producentem [[Torpedowiec|torpedowców]]. XIX-wieczny Elbląg stawiał przede wszystkim na rozwój nowoczesnego przemysłu. W tym okresie powstały m.in. odlewnia żelaza Tiessena, zakłady metalowe Neufeldta, fabryka cygar Losera & Wolffa, fabryka samochodów [[Franz Komnick|Komnicka]]. Rozwój gospodarczy przyniósł ze sobą tworzenie się klasy robotniczej, której trzon stanowili metalowcy. Zatrudnianie dzieci, zbyt długi dzień pracy, niskie zarobki doprowadziły do wzrostu nastrojów rewolucyjnych. W mieście rozpoczęły się strajki rzemieślników. W 1840 powołano spółkę do obsługi linii morskiej łączącej Elbląg z Królewcem. W 1846 zakończono budowę Teatru Miejskiego, którego gmach powstał przy obecnej ul. Rycerskiej. W tym samym roku rozpoczęto budowę linii kolejowej łączącej [[Braniewo]] i Malbork przez Elbląg. W 1849 wybudowano pierwszy statek parowy, który powstał od podstaw w Elblągu. 19 października 1852 uruchomiono połączenie kolejowe razem z dworcem kolejowym przy obecnej Alei Grunwaldzkiej. 28 listopada 1859 rozpoczęła pracę gazownia miejska. W 1863 z powiatu ziemskiego elbląskiego wydzielono [[Miasto na prawach powiatu|powiat miejski]] Elbląg (''Stadtkreis''). W 1865 powstało Muzeum Miejskie, w 1875 zawodowa straż pożarna, a w 1880 uruchomiono [[Browar w Elblągu|browar English Brunnen]]. W 1882 rada miasta kupiła od spadkobierców Alberta Abbega tereny Bażantarni (''Vogelsang''){{r|niezb}}. W dniach 26–29 marca 1888 miasto doświadczyło jednej z największych w swojej historii powodzi: z brzegów wystąpiły Nogat i [[Kumiela]], a w wyniku zalania fabryk pracę straciło ponad tysiąc osób<ref>[http://dziennikelblaski.pl/428353,129-lat-temu-Elblag-walczyl-z-wielka-powodzia.html Lech Słodownik, 129 lat temu Elbląg walczył z wielką powodzią, Dziennik Elbląski 1 kwietnia 2017].</ref>. W grudniu 1892 rozpoczęła pracę rzeźnia miejska. 22 listopada 1895 na miasto wyjechały pierwsze tramwaje, których trasy liczyły łącznie 3,88 km. 20 maja 1899 uruchomiono pierwszy odcinek Kolei Nadzalewowej łączący Elbląg z [[Frombork]]iem. W 1902 otwarty został pierwszy szpital miejski na 250 łóżek, w 1912 oddano do użytku budynek sądu okręgowego i nową siedzibę Szkoły Henryka von Pluena (obecny budynek urzędu miejskiego). Na terenie miasta swoją działalność rozpoczęły komórki [[Socjaldemokratyczna Partia Niemiec|Socjaldemokratycznej Partii Niemiec]]. Robotnicy zaczęli się formować w organizacje, które prowadziły szeroko zakrojoną akcję propagandową. Do wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]] przez miasto przetaczały się kolejne fale wystąpień, niekiedy brutalnie tłumionych przez policję. Nie zahamowało to jednak gospodarczego rozwoju miasta, który trwał do światowego kryzysu gospodarczego w 1918 r. 19 maja 1916 podczas wizyty w Elblągu cesarz [[Wilhelm II Hohenzollern|Wilhelm II]] na własne życzenie odbył przejażdżkę po mieście tramwajem, wsiadł przy dworcu kolejowym i dojechał do stoczni Schichaua<ref>[https://www.portel.pl/wiadomosci/o-elblaskich-tramwajach-wczoraj-i-dzis/84414 O elbląskich tramwajach, PortEl 29 sierpnia 2015].</ref>.

Wraz z wybuchem [[I wojna światowa|wojny]] sytuacja miasta znacznie się pogorszyła. Już od 1914 roku przez Elbląg przewijały się dziesiątki tysięcy uciekinierów. Rezultatem tego był powszechny chaos, brak żywności itp. Dekoniunktura gospodarcza lat wojny spowodowała zamknięcie wielu zakładów przemysłowych, a w rezultacie narastanie bezrobocia. W końcowych latach wojny tysiące mieszkańców cierpiały głód, często brakowało też dachu nad głową. 8 lipca 1917 w wyniku pożaru został zniszczony Most Wysoki (odbudowany w 1926){{r|niezb}}.

=== Dwudziestolecie międzywojenne ===
[[Plik:Elbląg Bulwar Zygmunta Augusta.jpg|mały|left|Widok z [[Wyspa Spichrzów (Elbląg)|wyspy Spichrzów]] na Bulwar Zygmunta Augusta około 1930 roku]]
Po przegranej przez [[Niemcy]] wojnie, w wyniku postanowień [[traktat wersalski|traktatu wersalskiego]] z 1919 r., od 28 listopada 1920 Elbląg, wraz ze wschodnią część Prus Zachodnich, pozostałą w Niemczech po utworzeniu polskiego [[Województwo pomorskie (II Rzeczpospolita)|województwa pomorskiego]], czyli tzw. ''[[Korytarz polski|polskiego korytarza]]'', znalazł się w prowincji [[Prusy Wschodnie]].

Ograniczenia narzucone Niemcom i utrata naturalnych rynków zbytu doprowadziły elbląską gospodarkę do kryzysu. Miasto było zmęczone wojną, panował chaos, bezrobocie i drożyzna. W tej sytuacji dochodziło do strajków i demonstracji, miały one jednak charakter bardziej ekonomiczny niż polityczny. W mieście działała komórka niemieckiej organizacji rewolucyjnej – [[Związek Spartakusa|Związku Spartakusa]]. 11 listopada 1918 powstała Rada Robotnicza, ale jej działalność ograniczyła się jedynie do zorganizowania kilku wieców. Niemniej jednak utworzona pod koniec tego roku placówka [[Komunistyczna Partia Niemiec|Komunistycznej Partii Niemiec]] miała pewne wpływy w mieście aż do dojścia [[Adolf Hitler|Hitlera]] do władzy. 1 lipca 1922 miasto wykupiło spółkę prowadzącą komunikację tramwajową. W 1926 ustanowiono herb powiatu ziemskiego elbląskiego.

[[Plik:Plac Słowiański w Elblągu.jpg|mały|[[Plac Słowiański w Elblągu|Plac Słowiański]] z dawnym ratuszem około 1930 roku]]
W latach 30. nastąpił ponowny rozkwit przemysłu na terenie miasta. Elbląg stał się jednym z większych miast garnizonowych w [[III Rzesza|III Rzeszy]]. Przy utworzonym już w czasie wojny lotnisku powołano szkołę lotnictwa wojskowego. W różnych częściach miasta zostały wzniesione budynki koszarowe dla artylerii, kawalerii, wojsk inżynieryjnych i piechoty. Zgromadzenie w mieście dużej liczby wojska nadało mu charakter militarny, a z drugiej strony spowodowało rozwój infrastruktury miejskiej. Pojawiły się liczne nowe osiedla mieszkaniowe, oddano do użytku nowoczesny szpital wojskowy. W mieście rozwijało się szkolnictwo wyższe, powstała szkoła pedagogiczna, inżynierska, rolnicza. W mieście działały dwa muzea, biblioteka, archiwum, a wśród wielu urzędów i instytucji były także konsulaty: [[Szwecja|szwedzki]], [[Szwajcaria|szwajcarski]] i polski. Pomyślny stan elbląskiej gospodarki pozwolił miastu na nowe inwestycje komunalne i przemysłowe. Podjęto modernizację sieci gazowej i kanalizacyjnej, przebudowano linie tramwajowe, unowocześniono port, pogłębiono tor wodny na [[Zalew Wiślany]]. 19 grudnia 1933 rozpoczęto budowę autostrady do [[Królewiec|Królewca]]. W 1934 przebywał w Elblągu [[Melchior Wańkowicz]] zbierając materiały do książki ''[[Na tropach Smętka]]''. W 1935 do Elbląga przybył [[Adolf Hitler]], aby odebrać nadane mu insygnia Honorowego Obywatela Miasta. W 1937 miasto obchodziło 700-lecie istnienia, uruchomiono wówczas pierwszą stałą linię autobusową{{r|niezb}}.

=== II wojna światowa ===
[[Plik:Elblag-stutgoff (1).jpg|mały|left|Pomnik w miejscu dawnego podobozu obozu koncentracyjnego [[Stutthof (KL)|Stutthof]]]]
Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] całe życie gospodarcze i społeczne Elbląga zostało podporządkowane potrzebom wojny. Miasto było przeludnione w wyniku przesiedleń ludności z [[Meklemburgia|Meklemburgii]], [[mazury|Mazur]], a także jeńców różnej narodowości. Od marca 1940 istniał tu jeden, a później dwa podobozy [[Obóz koncentracyjny|obozu koncentracyjnego]] [[Stutthof (KL)|Stutthof]]<ref>Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN, Warszawa 1998, {{ISBN|83-01-12677-9}}, s. 151.</ref>, oraz podobozy pracy przymusowej obozów jenieckich [[Stalag I A]] i Stalag XX B<ref>{{Cytuj pismo|nazwisko=Necio|imię=Jerzy|rok=2011|tytuł=Stalag I A Stablack. Próby upamiętnienia|czasopismo=Łambinowicki rocznik muzealny|miejsce=Opole|wolumin=34|strony=61}}</ref><ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Grudziecka|imię=Beata|rok=2017|tytuł=Stalag XX B: historia nieopowiedziana|rozdział=Stalag XX B Marienburg: geneza i znaczenie obozu jenieckiego w Malborku-Wielbarku w latach II wojny światowej|nazwisko r=Daniluk|imię r=Jan|wydawca=Muzeum Miasta Malborka|miejsce=Malbork|strony=11|isbn=978-83-950992-2-9}}</ref>. Do miasta sprowadzano także polskich cywilnych [[Roboty przymusowe w III Rzeszy|robotników przymusowych]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Wardzyńska|imię=Maria|rok=2017|tytuł=Wysiedlenia ludności polskiej z okupowanych ziem polskich włączonych do III Rzeszy w latach 1939–1945|wydawca=IPN|miejsce=Warszawa|strony=104|isbn=978-83-8098-174-4}}</ref>. [[Polski ruch oporu w czasie II wojny światowej|Polski ruch oporu]] spenetrował niemiecki przemysł wojenny w Elblągu i dystrybuował polską prasę podziemną w rejonie<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Chrzanowski|imię=Bogdan|rok=2022|tytuł=Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu w latach 1939–1945|wydawca=IPN|miejsce=Gdańsk|strony=48, 57|isbn=978-83-8229-411-8}}</ref>. Wprowadzono racjonowanie żywności. Od momentu rozpoczęcia wojny Elbląg był niemal nietknięty przez działania zbrojne. Gdy na początku 1945 [[Armia Czerwona]] wkroczyła do [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]], do Elbląga zaczęli napływać żołnierze niemieccy.

Pierwsze oddziały wojsk radzieckich zbliżyły się do Elbląga 23 stycznia 1945. W krótkim czasie miasto zostało otoczone z trzech stron. Rozpoczęły się ciężkie walki. Siły hitlerowskie w mieście liczyły ok. 10 tys. żołnierzy [[Wehrmacht]]u i ok. 4 tys. członków [[Volkssturm]]u. W czasie walk poległo ok. 5 tys. Niemców. Reszta trafiła do niewoli. W walkach poległo też 2731 żołnierzy radzieckich z [[2 Armia Uderzeniowa|2 Armii Uderzeniowej]] i [[5 Gwardyjska Armia Pancerna|5 Gwardyjskiej Armii Pancernej]] [[2 Front Białoruski|2 Frontu Białoruskiego]] pod dowództwem marszałka [[Konstanty Rokossowski|K. Rokossowskiego]]. Miasto zostało zajęte przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] 10 lutego 1945 roku (ku czci żołnierzy radzieckich po wojnie wzniesiono Pomnik Wdzięczności przy ul. Agrykola)<ref>„Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, {{ISBN|83-217-2709-3}}, s. 179.</ref>. Zaciekłe walki na przełomie stycznia i lutego obróciły miasto w gruzy. Zniszczona została zabytkowa zabudowa Starego Miasta, a także całe Śródmieście. Trudne do określenia były cywilne straty ludzkie. Wielu spośród przedwojennych elblążan utonęło w czasie panicznej ucieczki na Zachód przez [[Zalew Wiślany]].

W pierwszych miesiącach po przejściu frontu Ziemie Północne były zarządzane przez radzieckie władze państwowe. W ciągu kilku miesięcy dokonały one wywozu w głąb [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] wszystkich maszyn i wyposażenia elbląskich fabryk. Zaraz po zajęciu miasta NKWD utworzyła w mieście obóz specjalny<ref>{{Cytuj |autor = Józef Dębiński |tytuł = Komunistyczne obozy koncentracyjne w Polsce pojałtańskiej |czasopismo = Studia Włocławskie |data = 2014 |numer = 16 (2014) |s = 63}}</ref>.

=== Powrót Elbląga do Polski i lata PRL ===
19 maja 1945 r. przed ratuszem odbyła się uroczystość przekazania przez radziecką komendanturę symbolicznych kluczy do miasta władzom polskim, które powołano 3 kwietnia. Po ponad 170 latach Elbląg ponownie znalazł się w granicach państwa polskiego. Priorytetem nowych władz stało się nadanie miastu polskiej tożsamości narodowej i deportacja ludności niemieckiej. Żołnierze Armii Czerwonej zdemontowali i wywieźli do ZSRR wyposażenie fabryk, warsztatów, zakładów pracy. Rabowano dzieła sztuki, instrumenty muzyczne i wyposażenie ocalałych mieszkań. Rozpoczęto reorganizację nadwerężonej gospodarki oraz powolną odbudowę zniszczonego miasta. Już w 1945 wznowiły pracę Zakłady Młynarskie. W 1946 uruchomiono rozbudowaną elektrownię, Elbląskie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze oraz Elbląskie Zakłady Naprawy Samochodów. Pod koniec 1948 r. rozpoczęły pracę Zakłady Mechaniczne im. gen. Karola Świerczewskiego (późniejszy [[Zakłady Mechaniczne im. gen. K. Świerczewskiego „Zamech” w Elblągu|Zamech]]), które w swych najlepszych latach zatrudniały 5100 pracowników<ref>„Stracone szanse?” -„Przegląd” nr 21 z 2016 r., s. 10.</ref>. W 1948 powstały Elbląskie Zakłady Przemysłu Odzieżowego ''Truso'', a w roku następnym Zakłady Mięsne. Po wojnie rodowici elblążanie stanowili tylko 2% mieszkańców<ref name="NG5/2004" />. W 1949 r. miasto dotknął terror [[Józef Stalin|stalinowski]] w wydarzeniach znanych jako [[sprawa elbląska]]. W latach 1951–1953 wybudowano od podstaw Zakłady im. Wielkiego Proletariatu, które produkowały meble przemysłowe. Od 1952 działała Spółdzielnia Pracy im. Feliksa Dzierżyńskiego produkująca kotły centralnego ogrzewania, a od 1963 Zakłady Tworzyw Sztucznych ''Styren''. W 1954 otworzono muzeum okręgowe. W 1956 oprócz istniejącej komunikacji tramwajowej uruchomiono linie autobusowe. Od roku akademickiego 1961/1962 działał w Elblągu punkt konsultacyjny Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie, prowadziła działalność Wieczorowa Szkoła Inżynierska i Zawodowe Studium Administracyjne<ref name="polskaludowa">{{Cytuj |autor = Józef Gutt z zespołem (Józef Barbag, Tadeusz Drewnowski, Jerzy Lisikiewicz, Zbigniew Madej, Jerzy Starościak, Jerzy Sztucki, Zofia Zemanek) |tytuł = Polska Ludowa – słownik encyklopedyczny |data = 1965 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wyd. Wiedza Powszechna |s = 46–47}}</ref>. Na początku lat 50. rozebrano ruiny Nowego Miasta i z częściowym zachowaniem dawnej siatki ulic wybudowano pierwsze powojenne osiedle mieszkaniowe. Zniszczone całkowicie Stare Miasto zostało uprzątnięte dopiero w latach 60., wcześniej prowadzono prace rozbiórkowe, a pozyskaną cegłę zgodnie w poleceniem władz centralnych transportowano na odbudowę Warszawy, a następnie Gdańska. Na początku lat 60. powstało przy ulicy Saperów pierwsze osiedle budynków wielorodzinnych położone poza śródmiejską częścią miasta, wytyczono wówczas nową arterię wschód-zachód nadając jej nazwę Alei Tysiąclecia, która prowadziła na nowo wybudowany most nad Elblągiem. Podczas wydarzeń z [[Grudzień 1970|Grudnia 1970]] roku w Elblągu zastrzelony został [[Tadeusz Marian Sawicz]]. Na początku lat 70. planowano na Starym Mieście początkowo wybudować blokowisko. Jednakże brak funduszy uniemożliwił realizację tych planów<ref name="NG5/2004">{{Cytuj pismo |nazwisko = Leszczyński |imię = Adam |tytuł = Hanzeatycki Elblag |czasopismo = National Geographic Polska |wolumin = 5/2004 |strony = 22–35 |wydawca = National Geographic Society |issn = 1507-5966}}</ref>.
[[Plik:Elbląg AL01.jpg|mały|Układ urbanistyczny [[Stare Miasto (Elbląg)|Starego Miasta]], widok z Bramy Targowej]]

W 1972 r. rozpoczęto odbudowę Starego Miasta, jako pierwsze odbudowano domy na ulicy Wigilijnej. W 1974 miasto zostało odznaczone Orderem Sztandaru Pracy I klasy<ref>Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 {{ISBN|83-217-2329-2}}, s. 97.</ref>.

Od 1 czerwca 1975 r. na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. Elbląg stał się stolicą [[województwo elbląskie|województwa]], składającego się ze wschodnich powiatów dawnego [[Województwo gdańskie (1945–1975)|województwa gdańskiego]] (powiaty: elbląski, nowodworski, malborski, sztumski, kwidzyński), oraz z północno-wschodniej części dawnego [[Województwo olsztyńskie (1946–1975)|województwa olsztyńskiego]] (powiaty: braniewski, pasłęcki, część [[powiat iławski|iławskiego]] i morąskiego).

W latach 80. przystąpiono do budowy centrum miasta, jednakże zamiast odbudowywać kamienice, by przypominały te przedwojenne, wybudowano nowoczesne budynki o kształcie i wielkości zbliżonej do średniowiecznych. Prace przy fundamentach spowodowały, że odsłonięto fundamenty dawnych budynków, co ukazało wielkość i zamożność dawnego Elbląga<ref name="NG5/2004" />.

=== Przełom XX/XXI wieku ===
Funkcję siedziby władz województwa Elbląg pełnił do ostatniej reformy administracyjnej w roku 1999, kiedy to od 1 stycznia 1999 r. na prawach powiatu wszedł w skład [[województwo warmińsko-mazurskie|województwa warmińsko-mazurskiego]] wbrew woli większości mieszkańców, którzy opowiedzieli się zdecydowanie za przynależnością miasta do [[województwo pomorskie|województwa pomorskiego]]<ref>http://ww2.senat.pl/K4/DOK/DR/500/a5.htm archiwum Senatu RP (wzmianka o referendum ws. podziału adm.).</ref><ref>{{cytuj stronę |url = https://www.portel.pl/wiadomosci/strasburg-skarga-elblazan-zarejestrowana/2526 |tytuł = Strasburg: Skarga elblążan zarejestrowana}}</ref>. W tym samym roku jako jedyne polskie miasto dostał nagrodę [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] za dokonania w dziedzinie ekologii oraz prestiżową nagrodę – [[Flaga europejska|Flagę Europy]].

== Zabytki ==
=== Zabytki istniejące ===
[[Plik:SM Elbląg Kościół św Mikołaja (3) ID 644686.jpg|mały|[[Katedra św. Mikołaja w Elblągu|Katedra pw. św. Mikołaja]]]]
[[Plik:Elblag 026.jpg|mały|Zabytkowe kamieniczki przy ul. Mostowej]]

* [[Katedra św. Mikołaja w Elblągu|Kościół katedralny św. Mikołaja]], XIII–XV wiek, przebudowany po pożarze spowodowanym wyładowaniem atmosferycznym 26 stycznia 1777, z cennym wyposażeniem wnętrza (późnogotyckie tryptyki, gotyckie drewniane figury apostołów w nawie głównej, chrzcielnica brązowa z 1387, gotycki relikwiarz Krzyża św., płyty nagrobne z połowy XIII wieku)
* [[Brama Targowa w Elblągu|Brama Targowa]] z 1309 i pozostałości fortyfikacji miejskich,
* [[Kanał Elbląski]]
* [[Ścieżka kościelna w Elblągu|Ścieżka kościelna]]
* [[Kaplica pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Elblągu]]
* [[Kościół Mariacki w Elblągu|kościół podominikański NMP]], XIII–XVI wiek (obecnie Galeria „El”), częściowo zburzony w 1945, zrekonstruowany w latach 60.; dawny ołtarz główny zachował się w kościele katedralnym, pozostałe wyposażenie (prospekt organowy, epitafia, empory) uległo zniszczeniu.
* [[Kościół św. Wojciecha w Elblągu|Kościół św. Wojciecha]],
* [[Kościół Bożego Ciała w Elblągu|Kościół Bożego Ciała]], XIII–XV wiek (przed pożarem z 1405 istniał tu kościół św. Jerzego wraz z lapidarium),
* [[Kościół Świętego Ducha w Elblągu|Kościół Świętego Ducha]], XIV wiek
* [[Kościół św. Antoniego w Elblągu|Kościół św. Antoniego]], XIV wiek
* [[Kościół bł. Doroty w Elblągu|Kościół bł. Doroty]], szachulcowy z XVIII wieku, przeniesiony z [[Kaczynos]]u
* [[Kościół św. Jerzego w Elblągu|Kościół św. Jerzego]], 1 połowa XIV wieku
* [[Kościół św. Pawła Apostoła w Elblągu|Kościół św. Pawła Apostoła]], 1895
* [[Kościół św. Trójcy w Elblągu|Kościół św. Trójcy]], 1838
* [[Kościół Dobrego Pasterza w Elblągu|Kościół polskokatolicki Dobrego Pasterza]], pierwotnie mennonitów, 1880–1890
* [[Cerkiew św. Marii Magdaleny w Elblągu|Cerkiew prawosławna św. Marii Magdaleny]], dawna kaplica ewangelicka, 1905
* [[Muzeum w Elblągu]]
* [[Zamek krzyżacki w Elblągu|Zespół dawnego zamku i podzamcza]]
* kamienice gotyckie przy ul. Świętego Ducha 13 i Studziennej 34 (rekonstrukcja)
* kamienice renesansowe i manierystyczne, m.in. [[Kamienica Josta von Kampen w Elblągu]]
* postmodernistyczna zabudowa Starego Miasta, kamienice i [[Ratusz staromiejski w Elblągu|ratusz staromiejski]]
* [[Pałac Augusta Abbega w Elblągu|Pałac Augusta Abbegga]]
* [[Pałacyk w Elblągu|Pałacyk]], ul. Pułaskiego 10, XIX, ogród
* Szkoła przy ul. Robotniczej z 1926–1927 roku w stylu modernistycznym przy ul. Robotniczej, dawniej Gimnazjum nr 2, obecnie Zespół Szkół Zawodowych nr 1 (przeniesiony z ul. Zamkowej)
* Szkoła przy ul. Królewieckiej z 1928, ceglana, w stylu ekspresjonizmu, pierwotnie przeznaczona na szkołę zawodową dla dziewcząt, obecnie Zespół Szkół Gospodarczych.
* Szkoła przy ul. Agrykola z lat 1925–1929, w stylu modernistycznym, zwieńczony iglicą, tarasowo ukształtowany budynek, proj. Walter Kleemann<ref>{{Cytuj |url = https://miastarytm.pl/raz-jeszcze-o-szkolach-w-elblagu/ |tytuł = Raz jeszcze o szkołach w Elblągu |opublikowany = miastarytm.pl |data dostępu = 2017-11-23}}</ref>

=== Zabytki niezachowane ===
[[Plik:Ratusz Staromiejski w Elblągu.JPG|mały|Ratusz Staromiejski w Elblągu (''[[retrowersja]]'')]]
* [[Kościół Trzech Króli w Elblągu|Kościół Trzech Króli]], 1881–1885, neogotycki, wcześniej gotycki (XIV wiek), nieznacznie uszkodzony w 1945, zburzony wiosną 1954 roku
* [[Kościół św. Anny w Elblągu|Kościół św. Anny]], 1900–1901, neogotycki, częściowo zniszczony w 1945, zburzony wiosną 1954 roku
* [[Kościół św. Anny w Eblągu (1619–1900)|Kościół św. Anny]], 1621, zburzony w 1899 roku
* Kościół baptystów, 1898, rozebrany po 1945
* Kościół Matki Boskiej Królowej Polski (dawniej baptystów), zburzony w 1989, w jego miejscu stoi nowy kościół pod tym samym wezwaniem
* [[Kościół św. Jakuba w Elblągu|Kościół św. Jakuba]], XIV wiek, rozebrany w 1601 roku
* Kościół zamkowy św. Andrzeja, XIII–XIV wiek, zniszczony w 1454 roku razem z zamkiem krzyżackim, następnie rozebrany
* kamienice Starego i Nowego Miasta
* Ratusz Nowego Miasta, rozebrany w XIX wieku
* Ratusz Starego Miasta, XIV wiek, spalony w 1777 roku, później rozebrany
* Ratusz Miasta Elbląga, 1891–1894, w stylu manieryzmu niderlandzkiego, częściowo spalony w 1945, rozebrany w 1948 roku
* stary gmach sądu, 1858, spalony po działaniach wojennych w 1945 roku, rozebrany w 1961
* willa [[Ferdinand Schichau|Schichaua]], XIX wiek, spalona w 1945, później rozebrana
* [[willa Ziese]]go, koniec XIX wieku, spalona w 1945, rozebrana w 1961

=== Miejsca historyczne, pamiątkowe ===
* [[Wieża Bismarcka w Elblągu]]
* [[Sprawa elbląska|Skwer im. Ofiar Sprawy Elbląskiej]]
* [[Synagoga w Elblągu|Synagoga żydowska]], 1824, spalona przez Niemców w czasie [[noc kryształowa|nocy kryształowej]] z 9 na 10 listopada 1938 roku, później rozebrana
* Na [[Plac Słowiański w Elblągu|Placu Słowiańskim]], tuż obok dębu i obelisku z datą „1837” upamiętniającego 600-lecie lokacji miasta, znajduje się symboliczny „grób” województwa elbląskiego, odsłonięty 31 grudnia 1998 roku. Na pamiątkowej tablicy napis: „Tu leży województwo elbląskie”.

=== Znaleziska archeologiczne ===
[[Plik:Elblag, Poland.JPG|mały|Ulica Stary Rynek]]
{{dopracować|sekcja|źródła=2013-07}}
W trakcie odbudowy średniowiecznych zabudowań miasta, trwającej od lat 80. XX wieku do dziś, na każdą parcelę wchodzą wcześniej archeolodzy. Znaleziono dzięki temu ponad 800 tysięcy przedmiotów, w tym kilka unikatów:
* XV-wieczne okulary w rogowej oprawie, najstarsze zachowane w Europie
* [[giterna]] – średniowieczny instrument muzyczny, jedna z trzech zachowanych w Europie
* XIII-wieczna winda towarowa, jedna z trzech zachowanych w Europie. Zbudowana z dębu, wysokości ok. 70&nbsp;cm i średnicy 60&nbsp;cm. Działała na zasadzie [[kabestan]]u.
* zapinka żółwiowata z ok. połowy X wieku

W 1982 elbląski archeolog dr [[Marek Jagodziński (archeolog)|Marek Jagodziński]] odkrył w [[Janów (województwo warmińsko-mazurskie)|Janowie Pomorskim]] 7&nbsp;km na południe od miasta pozostałości wczesnośredniowiecznej osady. Prowadzone wykopaliska dowiodły, że było to poszukiwane długo, również w Elblągu, [[Truso]] wspominane przez średniowieczne kroniki.

W trakcie prowadzonego w roku 2015 nadzoru archeologicznego w Parku Modrzewie odsłonięto fragment fundamentu (szerokość 60&nbsp;cm, wysokość 45&nbsp;cm) niezachowanej do dziś willi Carla Zeisego<ref>{{Cytuj |tytuł = DETEKT – Nadzór archeologiczny w Elblągu, Park Modrzewie, woj. warmińsko – mazurskie |data dostępu = 2017-11-09 |opublikowany = www.detekt.com.pl |url = http://www.detekt.com.pl/nadzor-archeologiczny-w-elblagu-woj-warminsko-mazurskie/ |język = pl}}</ref>.

== Ochrona przyrody ==
W granicach miasta znajduje się część [[Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej|Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej]] oraz [[Obszar Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej - Zachód|Obszaru Chronionego Krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej – Zachód]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ |tytuł = Geoserwis GDOŚ |data dostępu = 2012-08-15}}</ref>.

Na terenie Elbląga znajduje się 68 pomników przyrody w tym 62 ożywionej i 6 nieożywionej.
{{Osobny artykuł|Pomniki przyrody w Elblągu}}

== Ludność ==
{{Osobny artykuł|Ludność Elbląga}}
Według danych GUS na dzień 30.06.2015 populacja Elbląga wynosiła 121 994 osób. Obecnie liczba mieszkańców systematycznie spada, na co ma wpływ duża emigracja zarobkowa (głównie do [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] i [[Niemcy|Niemiec]])<ref>GUS http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/olsz/ASSETS_ludnosc_ruch_naturalny_migracje_2008_pl.pdf.</ref>, niż demograficzny oraz przenoszenie się zamożniejszych mieszkańców do podelbląskich gmin. Najwyższa jak dotąd liczba ludzi mieszkała w Elblągu na przełomie lat 1999/2000 i wynosiła 130 160.

<nowiki>*</nowiki> Wykres liczby ludności Elbląga

<timeline>
ImageSize = width:900 height:300
PlotArea = left:50 right:20 top:25 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
 id:linegrey2 value:gray(0.9)
 id:linegrey value:gray(0.7)
 id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
 id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:135000
ScaleMajor = unit:year increment:10000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:2000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
 color:cobar width:19 align:left
 bar:1337 from:0 till:1500
 bar:1594 from:0 till:30000
 bar:1937 from:0 till:76000
 bar:1939 from:0 till:85952
 bar:1946 from:0 till:20924
 bar:1950 from:0 till:48112
 bar:1955 from:0 till:65909
 bar:1960 from:0 till:76513
 bar:1965 from:0 till:84543
 bar:1970 from:0 till:90051
 bar:1975 from:0 till:97338
 bar:1980 from:0 till:110221
 bar:1985 from:0 till:118492
 bar:1990 from:0 till:126056
 bar:1995 from:0 till:128605
 bar:2000 color:cobar2 from:0 till:130160
 bar:2005 from:0 till:127275
 bar:2010 from:0 till:126049
 bar:2015 from:0 till:121994
 bar:2020 from:0 till:119097

PlotData=
 textcolor:black fontsize:S
 bar:1337 at: 1500 text: 1.500 shift:(-11,5)
 bar:1594 at: 30000 text: 30.000 shift:(-14,5)
 bar:1937 at: 76000 text: 76.000 shift:(-14,5)
 bar:1939 at: 85952 text: 85.952 shift:(-14,5)
 bar:1946 at: 20924 text: 20.924 shift:(-14,5)
 bar:1950 at: 48112 text: 48.112 shift:(-14,5)
 bar:1955 at: 65909 text: 65.909 shift:(-14,5)
 bar:1960 at: 76513 text: 76.513 shift:(-14,5)
 bar:1965 at: 84543 text: 84.543 shift:(-14,5)
 bar:1970 at: 90051 text: 90.051 shift:(-14,5)
 bar:1975 at: 97338 text: 97.338 shift:(-14,5)
 bar:1980 at: 110221 text: 110.221 shift:(-17,5)
 bar:1985 at: 118492 text: 118.492 shift:(-17,5)
 bar:1990 at: 126056 text: 126.056 shift:(-20,5)
 bar:1995 at: 128605 text: 128.605 shift:(-18,5)
 bar:2000 at: 130160 text: 130.160 shift:(-17,5)
 bar:2005 at: 127275 text: 127.275 shift:(-16,5)
 bar:2010 at: 126049 text: 126.049 shift:(-14,5)
 bar:2015 at: 121994 text: 121.994 shift:(-14,5)
 bar:2020 at: 119097 text: 119.097 shift:(-14,5)
</timeline>

* Piramida wieku mieszkańców Elbląga w 2014 roku<ref name="populacja2016" />.
<br />[[Plik:Piramida wieku Elblag.png|690x480px]]

== Podział miasta na osiedla i dzielnice ==
[[Plik:Elbląg - Urząd Miasta w nocy.jpg|mały|Elbląg – Urząd Miasta]]
[[Plik:Elbląg, Plac Konstytucji 1 (Sąd Okręgowy).jpg|mały|Elbląg, Plac Konstytucji 1 (Sąd Okręgowy)]]
Elbląg nie jest podzielony na [[Jednostka pomocnicza gminy|osiedla]] w sensie administracyjnym ([[Jednostka pomocnicza gminy|jednostki pomocnicze]] gminy). Poniższy spis zawiera osiedla wyodrębnione historycznie, których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców, nie stanowią one jednak oficjalnego podziału administracyjnego miasta.

=== Dzielnice i osiedla południowe ===
* [[Śródmieście (Elbląg)|Śródmieście]]
* [[Stare Miasto (Elbląg)|Stare Miasto]]
* [[Łasztownia (Elbląg)|Łasztownia]]
* [[Zawodzie (Elbląg)|Zawodzie]]
* [[Osiek (Elbląg)|Osiek]]
* [[Zatorze (Elbląg)|Zatorze]]
* [[Dębica (Elbląg)|Dębica]]
* [[Nowe Miasto (Elbląg)|Nowe Miasto]]
* [[Nowe Pole (Elbląg)|Nowe Pole]]
* [[Dąbki (Elbląg)|Dąbki]]
* [[Warszawskie Przedmieście (Elbląg)|Warszawskie Przedmieście]]
* [[Przy Młynie]]
* [[Witoszewo (Elbląg)|Witoszewo]]
* [[Winnica (Elbląg)|Winnica]]
* [[Wyspa Spichrzów (Elbląg)|Wyspa Spichrzów]]
* [[Truso (Elbląg)|Truso]]
* [[Stagniewo]]
* [[Rakowo (Elbląg)|Rakowo]]

=== Dzielnice i osiedla północne ===
* [[Ogrody (Elbląg)|Ogrody]]
* [[Stawnik (Elbląg)|Stawnik]]
* [[Kępa Północna]]
* [[Zawada (Elbląg)|Zawada]]
* [[Zakrzewo (Elbląg)|Zakrzewo]]
* [[Kamionka (Elbląg)|Kamionka]]
* [[Nad Jarem]]
* [[Na Stoku (Elbląg)|Na Stoku]]
* [[Dąbrowa (Elbląg)|Dąbrowa]]
* [[Drewnik (Elbląg)|Drewnik]]
* [[Zajazd (Elbląg)|Zajazd]]
* [[Bielany (Elbląg)|Bielany]]
* [[Modrzewina]]
* [[Rubno Wielkie]]
* [[Krasny Las (Elbląg)|Krasny Las]]
* [[Próchnik]]
* [[Bażantarnia (Elbląg)|Bażantarnia – park leśny stanowiący integralną część miasta]]

== Gospodarka ==
[[Plik:Elbrewery Company.jpg|mały|Browar Grupy Żywiec (dawniej EB)]]
Elbląg jest ośrodkiem przemysłu ciężkiego (turbiny parowe i gazowe), meblowego i spożywczego. W mieście znajdują się również tereny Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, {{Fakt|a wykwalifikowaną kadrę zapewniają elbląskie uczelnie wyższe|data=2013-06}}.

{{Fakt|W mieście działa 7 [[centrum handlowe|centrów handlowych]], 4 markety elektroniczne, 3 [[Supermarket|hipermarkety]], market budowlany oraz 24 dyskonty spożywcze|data=2013-06}}.

== Transport ==
[[Plik:Elbląg, autobusové nádraží.JPG|mały|Dworzec autobusowy w Elblągu]]
[[Plik:Elbląg, 12 lutego, tramvaj.JPG|mały|[[Pesa Tramicus|Pesa 121N]] na linii nr 4 – skrzyżowanie 12-Lutego, Teatralnej, Królewieckiej, Nowowiejskiej, płk. Dąbka]]
{{Osobny artykuł|ZKM Elbląg|Tramwaje w Elblągu}}

=== Komunikacja miejska ===
Komunikacja miejska w Elblągu nadzorowana jest przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Elblągu Sp. z o.o. Transport publiczny obsługiwany jest przez trzy spółki przewozowe: konsorcjum [[Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Grodzisku Mazowieckim|PKS Grodzisk Mazowiecki]] i [[PKS Gostynin]], [[Tramwaje w Elblągu|Tramwaje Elbląskie Spółka z o.o.]] oraz [[PKS Elbląg]]. ZKM w Elblągu swoim zasięgiem działania obejmuje miasto Elbląg oraz przyległe do niego miejscowości (Nowakowo, Gronowo Górne, Milejewo, Stagniewo).

=== Kolej ===
[[Plik:Elbląg train station short time before end of modernization - 3.jpg|mały|Dworzec kolejowy w Elblągu]]
[[Plik:Wnętrze dworca w Elblągu, styczeń 2016 roku.png|mały|Wnętrze dworca w Elblągu, styczeń 2016 roku]]
Elbląg ma bezpośrednie połączenia kolejowe z [[Gdańsk]]iem, [[Malbork]]iem, [[Tczew]]em, [[Słupsk]]iem, [[Koszalin]]em, [[Szczecin]]em, [[Olsztyn]]em, [[Ełk]]iem i [[Białystok|Białymstokiem]].

Przez miasto przebiega linia kolejowa z [[Berlin]]a do [[Królewiec|Królewca]] (którą uruchomiono 19 października 1852)<ref>{{Cytuj stronę |url = https://bazakolejowa.pl/index.php?dzial=linie&id=466&okno=historia&od=0&do=47 |tytuł = Ogólnopolska Baza Kolejowa |autor = |język = pl |data dostępu = 2009-02-12}}</ref>. W 1897 rozpoczęto pierwsze prace przy budowie [[Linia kolejowa nr 254|Kolei Nadzalewowej]], która miała połączyć Elbląg z Królewcem. W maju 1899 oddano do użytku odcinek z Elbląga do [[Frombork]]a, zaś we wrześniu tego roku odcinek z Fromborka do [[Braniewo|Braniewa]].

W tym czasie oddano też do użytku dworzec [[Elbląg Miasto]] i dworzec [[Elbląg Zdrój|Elbląg Angielskie Źródło]]. Stację Elbląg Miasto łączyła z [[Elbląg (stacja kolejowa)|dworcem wschodnim]] linia kolejowa biegnąca przez centrum miasta, która to istniała do początku lat 80. XX w.

Zlikwidowano ją po wybudowaniu w latach 1975–1982 obwodnicy łączącej stację [[Elbląg (stacja kolejowa)|Elbląg]], czyli dawny Dworzec Wschodni ze stacją [[Elbląg Zdrój]].

==== Stacje i przystanki kolejowe ====
''obecne''
* [[Elbląg (stacja kolejowa)|Elbląg]]
* [[Elbląg Zdrój]]
* [[Rubno Wielkie (przystanek kolejowy)|Rubno Wielkie]]
''dawne''
* [[Elbląg Miasto]]
* [[Elbląg Most Zwodzony]]

=== Transport lotniczy ===
Elbląg nie posiada własnego [[Lotnisko|portu lotniczego]], a najbliższy znajduje się w odległości ok. 70&nbsp;km od miasta w [[Rębiechowo (Gdańsk)|Gdańsku-Rębiechowie]] ([[Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy|Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy]]).

==== Lotnisko w Elblągu ====
{{Osobny artykuł|lotnisko Elbląg}}
W dzielnicy [[Nowe Pole (Elbląg)|Nowe Pole]] istnieje od 1915 trawiaste lotnisko, obecnie [[aeroklub]]owe. Rozważany jest jego rozwój i przekształcenie go w komunikacyjny [[Lotnisko|port lotniczy]]. Alternatywnie, rozważane jest przekształcenie pobliskiej [[baza lotnicza|bazy lotniczej]] [[22 Baza Lotnictwa Taktycznego|lotniska Królewo Malborskie]], w [[port lotniczy Trójmiasto-Elbląg]], która w przeciwieństwie do trawiastego lotniska w Elblągu posiada pełnowymiarową betonową [[droga startowa|drogę startową]]{{fakt|data=2013-12}}.

[[Plik:Most zwodzony w Elblągu..jpg|mały|Rzeka [[Elbląg (rzeka)|Elbląg]] w oddali jeden z mostów zwodzonych w mieście]]

=== Transport wodny ===
W Elblągu mieści się [[Port morski Elbląg]]. Nowe nabrzeża zostały wybudowane kosztem 30 mln złotych. Obok części towarowej znajduje się terminal pasażerski-punkt odpraw granicznych o przepustowości jednorazowej 200 osób i 30 samochodów osobowych.

Elbląg jako jeden z dwóch portów na [[Zalew Wiślany|Zalewie Wiślanym]] (obok [[Frombork]]a) ma morskie przejście graniczne, umożliwiające odprawę [[jacht]]ów udających się do [[Obwód królewiecki|obwodu królewieckiego]].

Istnieją tutaj czynne drogowe [[most zwodzony|mosty zwodzone]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://petla-zulawska.pl/index.php?id=podstrony&idd=45&kat=16&lang=pol |tytuł = Pętla Żuławska |autor = |data = |opublikowany = |język = |data dostępu = 2014-09-08}}</ref>.

== Uczelnie ==
{{Osobny artykuł|Oświata w Elblągu}}
[[Plik:Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu.JPG|mały|[[Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu|Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu]]]]
* [[Akademia Nauk Stosowanych w Elblągu]]
* [[Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna w Elblągu|Akademia Medycznych i Społecznych Nauk Stosowanych]]
* [[Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego w Warszawie|Szkoła Wyższa im. Bogdana Jańskiego]] w Elblągu – zamiejscowy wydział szkoły wyższej z Warszawy
* [[Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych – Regent College]]
* [[Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Elbląskiej w Elblągu|Wyższe Seminarium Duchowne w Elblągu]]
* [[Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie|Uniwersytet Warmińsko-Mazurski]], Wydział Prawa i Administracji – Administracja w Elblągu
* [[Uniwersytet Gdański]], Wydział Nauk Społecznych – Politologia w Elblągu

== Opieka medyczna ==
[[Plik:Elbląg, Wojewódzki Szpital Zespolony.jpg|mały|[[Wojewódzki Szpital Zespolony w Elblągu|Wojewódzki Szpital Zespolony]]]]
* [[Wojewódzki Szpital Zespolony w Elblągu|Wojewódzki Szpital Zespolony]]
* [[Szpital Miejski św. Jana Pawła II]]

== Wojsko ==
* Dowództwo Wielonarodowej Dywizji Północny Wschód
* [[13 Elbląski Pułk Przeciwlotniczy]] – rozformowany 2011-12-31
* [[16 Żuławski Batalion Remontowy]]
* pułk wsparcia dowodzenia Dowództwa Wielonarodowej Dywizji Północny Wschód (dawniej 16 batalion dowodzenia)
* [[16 Kompania Chemiczna]] – rozformowana 2010-12-31
* [[16 Batalion Zaopatrzenia]] – rozformowany
* 21 Wojskowy Oddział Gospodarczy
* Oddział Żandarmerii Wojskowej<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.zw.wp.mil.pl/pl/123.html |tytuł = Oddział Żandarmerii Wojskowej w Elblągu |autor = |opublikowany = |język = |archiwum = https://web.archive.org/web/20140924195030/http://www.zw.wp.mil.pl/pl/123.html |zarchiwizowano = 2014-09-24 |data dostępu =}}</ref>

== Kultura, rozrywka i sport ==
[[Plik:Elbląg, Archeological Museum.jpg|mały|[[Muzeum w Elblągu|Muzeum Archeologiczno-Historyczne]] w Elblągu]]
[[Plik:Elbląg Świętego Ducha 6-003.JPG|mały|[[Biblioteka Elbląska|Biblioteka Elbląska im. Cypriana K. Norwida]] dawny [[Kościół Świętego Ducha w Elblągu|Kościół Świętego Ducha]] (''XIII w.'')]]
[[Plik:Elblag Pocztowa 2 01.JPG|mały|Szkoła tzw. ''Hansa Schule'', obecnie [[I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Elblągu]]]]

=== Ośrodki kultury w Elblągu ===
* [[Centrum Spotkań Europejskich Światowid]]
* [[Elbląska Orkiestra Kameralna]]
* Młodzieżowy Dom Kultury w Elblągu
* Centrum Tańca „Promyk”
* Osiedlowy Zespół Społeczno-Kulturalny „Jar”
* Spółdzielczy Dom Kultury „Zakrzewo”

=== Kina i teatry ===
* [[Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu|Teatr im. Aleksandra Sewruka]] (dawniej Teatr Dramatyczny)
* Teatr Rajstopy
* [[Cinema City]] – kino
* [[Multikino]] – kino
* Światowid – kino

=== Galerie ===
* [[Centrum Sztuki Galeria EL]] – galeria sztuki
* [[Galeria Art Miś]] – galeria sztuki
* [[Galeria Atrium|Galeria Atrium hotelu Arbiter]] – galeria sztuki
* [[Galeria Zachętka]]
* [[Galeria Sztuki ART - PIK|Galeria Sztuki ART – PIK]]
* [[Klub Galeria Studnia]]

=== Muzea ===
* [[Muzeum w Elblągu]] – muzeum archeologiczno-historyczne

=== Biblioteki ===
* [[Biblioteka Elbląska|Biblioteka Elbląska im. Cypriana K. Norwida]]
* [[Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna|Warmińsko-Mazurska Biblioteka Pedagogiczna w Elblągu]]
* Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Elbląskiej
* Główna Biblioteka Lekarska im. Stanisława Konopki w Warszawie Oddział w Elblągu

=== Rozrywka i wypoczynek ===
[[Plik:Muszla koncertowa w parku Bażantarnia.JPG|mały|Muszla koncertowa z pocz. XX w. w [[Bażantarnia (Elbląg)|parku Bażantarnia]]]]
[[Plik:Elbląg park im. Kajki-005.JPG|mały|Park [[Michał Kajka|im. Kajki]]]]

==== stadiony, pływalnie, baseny ====
** stadion przy ul. Skrzydlatej
** stadion [[Mlexer Elbląg]]
** stadion miejski ul. Agrykola 8
** stadion przy ul. Krakusa
** lodowisko przy ul. Karowej
** Pływalnia Delfin
** Centrum Rekreacji Wodnej „Dolinka” – czynny od 1934 do 2011 basen o długości 340 na 100 m; był to największy basen w Europie napełniany wodą z rzeki (Kumieli). W najgłębszym miejscu miał 3 metry, w najpłytszym – 40 cm. Zbiornik był podzielony na dwie części – jedna była przeznaczona dla kąpiących się, w drugiej można było korzystać ze sprzętu pływającego<ref>[https://elblag.wyborcza.pl/elblag/7,180071,27609480,najwiekszy-basen-w-europie-byl-chluba-elblaga-dzis-popada-w.html To był kiedyś największy basen w całej Europie, chluba miasta. Teraz jest ruina, chaszcze i... nadzieja].</ref>.

==== tereny zielone ====
** Las miejski [[Bażantarnia (Elbląg)|Bażantarnia]]
** Park Modrzewie
** Park [[Michał Kajka|Michała Kajki]]
** Park Dolinka
** Park [[Romuald Traugutt|Romualda Traugutta]]
** Park Wojska Polskiego
** Park Planty

==== sporty zimowe ====
** lodowisko

==== sportowe ====
** CSB Hala Widowiskowo-Sportowa, Centrum Sportowo-Biznesowe
** Hala MOSiR

==== inne ====
** Kompleks Wypoczynkowy „Nowa Holandia”

=== Cykliczne imprezy w Elblągu ===
{{dopracować|sekcja|źródła=2009-07}}
* Letnie Ogrody „[[Polityka (tygodnik)|Polityki]]”
* Tydzień z „[[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolitą]]”
* [[Elbląskie Noce Teatru i Poezji]]
* [[Ogólnopolski Festiwal Sztuki Słowa „...Czy to jest kochanie?”]]
* [[Międzynarodowy Festiwal Tańca „Baltic Cup”]] (od 2000)<ref>{{Cytuj |tytuł = Międzynarodowy Festiwal Tańca „Baltic Cup” w Elblągu – Warmińsko-Mazurski Urząd Wojewódzki w Olsztynie |data dostępu = 2018-06-17 |opublikowany = olsztyn.uw.gov.pl |url = http://olsztyn.uw.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=6391:miedzynarodowy-festiwal-tanca-baltic-cup-w-elblagu&catid=193&Itemid=140}}</ref>
* [[Międzynarodowe Spotkania Artystyczne]]
* [[Elbląski Festiwal Muzyki Beznadziejnej i Żenującej]] (od 2014)<ref>{{Cytuj |tytuł = I Elbląski Festiwal Muzyki Beznadziejnej i Żenującej |data dostępu = 2018-06-17 |opublikowany = www.wherevent.com |url = https://www.wherevent.com/detail/Mateusz-Widzicki-I-Elblaski-Festiwal-Muzyki-Beznadziejnej-i-Zenujacej |język = en}}</ref>
* Elbląg Music Masterclass<ref>{{Cytuj |tytuł = Elbląg Music Masterclass – ucz się, czerp inspirację, pokaż się światu! |data dostępu = 2022-09-14 |opublikowany = elblagmasterclass.pl |url = https://elblagmasterclass.pl/pl}}</ref>
* Repliki [[Festiwal Polskich Filmów Fabularnych|Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych]] w [[Gdynia|Gdyni]]
* Letnie Salony Muzyczne w Bażantarni
* Warmińsko-Mazurskie Spotkania z Teatrem na Wodzie
* Garmin Iron Triathlon (od 2016)
* Elbląska Biesiada [[Specjal]]a
* [[Elbląskie Święto Chleba]]<ref>{{Cytuj |autor = Grupa Merlin |tytuł = Święto Chleba Elbląg – jarmark produktów regionalnych |data dostępu = 2019-08-09 |opublikowany = www.swietochleba.elblag.pl |url = http://www.swietochleba.elblag.pl/ |język = en}}</ref>
* Elbląg Rocks Europa – Festiwal Muzyki Alternatywnej w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = http://ere.elblageuropa.pl/?page=articles&cat=100 |tytuł = Elbląg Rocks Europa |opublikowany = ere.elblageuropa.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20111107100817/http://ere.elblageuropa.pl/?page=articles&cat=100 |zarchiwizowano = 2011-11-07}}</ref>
* Superliga Downhill Elbląg – zawody [[Downhill|kolarstwa zjazdowego]]
* Festyn dla dzieci „W krainie Króla Piegusa”<ref>{{Cytuj |tytuł = Piegus, festyn w krainie Króla Piegusa, Elbląg, zabawa dla dzieci |data dostępu = 2019-08-09 |opublikowany = piegus.elblag.zhp.pl |url = http://piegus.elblag.zhp.pl/}}</ref>
* MEGAzlot Elbląg Lato – impreza miłośników motoryzacji organizowana przez Fanklub Użytkowników [[Renault]] w Elblągu
* [[Święto Głupców]] – impreza odbywa się 1 kwietnia każdego roku<ref name="1kwietnia">{{Cytuj stronę |url = http://www.portel.pl/artykul.php3?i=23026 |tytuł = Święto Głupców |data = 2007-03-29 |opublikowany = SOFTEL – portEL.pl |język = pl |data dostępu = 2009-02-17}}</ref>. Przygotowuje ją grupa kuglarsko-teatralna Ignis Fatuus oraz przyjaciele
* Elbląg 3run Gathering – impreza odbywa się co roku, zlot freerunerów z całej Polski.
* Juwenalia studenckie (''Turbinalia'') organizowane przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.pwsz.elblag.pl/turbinalia.html |tytuł = Turbinalia |archiwum = https://web.archive.org/web/20150102210543/http://www.pwsz.elblag.pl/turbinalia.html |zarchiwizowano = 2015-01-02 |data dostępu = 2014-12-02}}</ref>
* W latach 1965–1973 odbywały się międzynarodowe spotkania artystyczne pod nazwą [[Biennale Form Przestrzennych w Elblągu|Biennale Form Przestrzennych]]

=== Piłka nożna ===
* KKS Hanza Elbląg – piłka nożna kobiet, III liga
* [[Olimpia Elbląg]] – piłka nożna mężczyzn, II liga
* [[Concordia Elbląg]] – piłka nożna mężczyzn, III liga
* Concordia II Elbląg – piłka nożna mężczyzn, klasa okręgowa
* [[Olimpia Elbląg|Olimpia II Elbląg]] – piłka nożna mężczyzn, IV Liga

=== Piłka ręczna ===
* [[Start Elbląg]] – piłka ręczna kobiet (Ekstraklasa)
* [[Meble Wójcik Elbląg]] – piłka ręczna mężczyzn (I liga)
* [[MKS Truso Elbląg]] – piłka ręczna mężczyzn, kat. juniorzy

=== Siatkówka ===
* UKS Adam Elbląg – amatorska grupa mężczyzn-siatkarzy, pretendent do zdobycia I miejsca IV edycji Awandarda Volley Liga 2013!
* [[IKS Atak Elbląg]] – siatkówka niepełnosprawnych, mężczyźni
* MKS Truso Elbląg – siatkówka kobiet oraz mężczyzn, kat. młodziczki, kadetki, juniorki
* E. Leclerc Orzeł Elbląg – siatkówka kobiet, II liga kobiet, grupa I (sezon 2013/2014)

=== Koszykówka ===
* MKS Truso Elbląg – koszykówka kobiet i mężczyzn, kat. młodziki, kadeci, juniorzy

=== Sporty walki ===
* [[Boks]]: ''Tygrys Elbląg'', ''Kontra Elbląg''
* [[Judo]]: ''UKS Kosai Judo, UKS Truso Elbląg'', ''UKS Tomita Elbląg, UKS Olimpia Judo-Elbląg''
* [[Capoeira]]: ''Abada Caporeira Elbląg'', ''Cordao de Ouro Elbląg''
* [[Unifight]]: ''SSW Figter Elbląg''
* [[Sambo Bojowe]]: ''SSW Fighter Elbląg''
* [[mma]]: ''Fight Club Elbląg''
* [[K-1 (organizacja)|k1]]: ''Fight Club Elbląg''
* [[Aikido]]: ''Elbląska Szkoła Aikido Ronin''
* [[Karate]]: ''Elbląski Klub Karate – sekcja Karate (Shotokan) i sekcja kickboxingu'', ''Akademia Karate Andrex (Shotokan)''
* [[Zapasy]]: ''Olimpia Elbląg''
* [[Aikido]]: ''Elbląskie Stowarzyszenie Aikido Aikikai''
* [[Wrestling]]: ''Elbląski Klub Wrestlingu''

=== Inne ===
* [[sporty wodne]]: Grupa Wodna
* [[taniec towarzyski]]: [[Elbląski Klub Tańca „Jantar”]], [[Formacja „Lotos - Jantar”|Formacja „Lotos – Jantar”]]
* [[lekkoatletyka]]: MKS Truso Elbląg
* [[Marina (żeglarstwo)|przystań jachtowa]], [[żeglarstwo]]: ''Bryza Elbląg'', ''Wodnik Elbląg''
* przystań [[kajakarstwa]]: ''Olimpia Elbląg, PKS „Korona” Elbląg''
* [[Pływanie (sport)|pływanie]], [[strzelectwo]], [[pięciobój nowoczesny]]: ''UKP Jedynka Elbląg'', ''UKS Pirat Elbląg”, „UKS Delfin 2 Elbląg'', ''KS Orzeł Elbląg'', ''UKS Orlik Elbląg'', ''IKS Atak Elbląg'' (również [[siatkówka niepełnosprawnych]])
* [[lotnictwo sportowe]]: ''Aeroklub Elbląski''
* [[łyżwiarstwo]]: ''KS Orzeł Elbląg''
* [[łyżwiarstwo figurowe]]: ''UKS „Szóstka” Elbląg''
* [[hokej na sledgach]]: ''IKS Atak Elbląg''
* [[taniec nowoczesny]]: ''Hipnotic'', ''Brodway'', ''Destination'', ''Dance Vision'', ''Cadmans''
* [[Rugby (sport)|Rugby]]: „Rugby Klub Elbląg”

=== Organizacje pozarządowe ===
* Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych
* Elbląskie Towarzystwo Kulturalne
* Fundacja Elbląg
* Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
* Stowarzyszenie Elbląg Europa
* Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oddział w Elblągu
* Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Elbląg
* Regionalne Centrum Wolontariatu w Elblągu
* Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych
* Elbląskie Stowarzyszenie Organizatorów Pomocy Społecznej
* Elbląskie Centrum Mediacji i Aktywizacji Społecznej
* Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze Oddział Ziemi Elbląskiej w Elblągu
* Stowarzyszeniu Ludności Pochodzenia Niemieckiego Ziemi Elbląskiej
* Jednostka Strzelecka 1008

== Media ==
=== Prasa ===
* „[[Magazyn Elbląski]]” – kwartalnik
* „[[Tygiel (kwartalnik)|Tygiel]]” – kwartalnik kulturalny<ref name="Tygiel">{{Cytuj stronę |url = http://tygiel.eu/ |tytuł = Tygiel. Kwartalnik kulturalny |opublikowany = Stowarzyszenie Elbląski Klub Autorów |data dostępu = 2015-01-01}}</ref>
* „Dziennik Elbląski”

=== Portale internetowe ===
* Elbląski Dziennik Internetowy Info.Elblag.pl
* Elbląska Gazeta Internetowa portEl.pl
* Expresselblag.pl
* Elbląski Serwis Informacyjny elblag24.pl
* elblag.net

=== Stacje radiowe ===
* [[Radio Eska]] Elbląg (byłe [[Radio El]]) – ogólnodostępna lokalna rozgłośnia prywatna
* [[Polskie Radio Olsztyn|Radio Olsztyn]] – regionalna rozgłośnia [[Polskie Radio|Polskiego Radia]] w województwie warmińsko-mazurskim, redakcja w Elblągu
* [[Polskie Radio Gdańsk|Radio Gdańsk]] – regionalna rozgłośnia [[Polskie Radio]] w województwie pomorskim, zasięg częstotliwości 103,7&nbsp;MHz FM z okresu, gdy Elbląg był w województwie gdańskim, redakcja w Elblągu

=== Stacje telewizyjne ===
* [[Truso.tv]] – lokalny kanał TV kablowej o tematyce elbląskiej

== Religia ==
Na terenie miasta działalność religijna prowadzą następujące kościoły i wspólnoty:
[[Plik:Elbląg - ul. Wigilijna, ścieżka kościelna.jpg|mały|Elbląg – ul. Wigilijna, [[Ścieżka kościelna w Elblągu|ścieżka kościelna]]]]
[[Plik:Elbląg kościół polsko-katolicki p.w. Dobrego Pasterza-008.JPG|mały|[[Kościół Dobrego Pasterza w Elblągu|Kościół polskokatolicki Dobrego Pasterza w Elblągu]]]]
[[Plik:Kaplica ewangelicka Elbląg 1.jpg|mały|[[Kaplica św. Anny w Elblągu|Kaplica ewangelicko-augsburska św. Anny]]]]
[[Plik:KChB Elbląg.jpg|mały|Kościół [[Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Elblągu|zboru baptystycznego w Elblągu]]]]
[[Plik:Kościół Zielonoświątkowy Elbląg.jpg|mały|Kościół [[Zbór Kościoła Zielonoświątkowego w Elblągu|Zboru Zielonoświątkowego „Nowe Życie”]]]]

=== Chrześcijaństwo ===
==== [[Katolicyzm]] ====
* '''[[Kościół katolicki w Polsce|Kościół rzymskokatolicki]]:'''
** [[Parafia Katedralna św. Mikołaja w Elblągu|Parafia Katedralna św. Mikołaja]] – [[Katedra św. Mikołaja w Elblągu|kościół katedralny św. Mikołaja]]
** [[Parafia św. Wojciecha w Elblągu|Parafia św. Wojciecha]] – [[kościół św. Wojciecha w Elblągu|kościół św. Wojciecha]]
** [[Kościół św. Antoniego w Elblągu|kościół św. Antoniego]]
** [[Parafia bł. Doroty z Mątowów w Elblągu|Parafia bł. Doroty z Mątów]] – [[kościół bł. Doroty w Elblągu|kościół bł. Doroty z Mątów]]
** [[Parafia Świętej Rodziny w Elblągu|Parafia Świętej Rodziny]]
** [[Parafia św. Rafała Kalinowskiego w Elblągu|Parafia św. Rafała Kalinowskiego]]
** [[Parafia św. Pawła Apostoła w Elblągu|Parafia św. Pawła Apostoła]] – [[kościół św. Pawła Apostoła w Elblągu|kościół św. Pawła Apostoła]]
** [[Parafia św. Józefa Robotnika w Elblągu|Parafia św. Józefa Robotnika]]
** [[Parafia św. Jerzego w Elblągu|Parafia św. Jerzego]]
** [[Parafia św. Brata Alberta w Elblągu|Parafia św. Brata Alberta]]
** [[Parafia bł. Franciszki Siedliskiej w Elblągu|Parafia bł. Franciszki Siedliskiej]] – [[Kościół bł. Franciszki Siedliskiej w Elblągu]]
** [[Parafia św. Floriana w Elblągu|Parafia św. Floriana]]
** [[Parafia Wszystkich Świętych w Elblągu|Parafia Wszystkich Świętych]]
** [[Parafia Świętej Trójcy w Elblągu|Parafia Świętej Trójcy]]
** [[Parafia św. Brunona z Kwerfurtu w Elblągu|Parafia św. Brunona z Kwerfurtu]]
** [[Parafia Matki Boskiej Królowej Polski w Elblągu|Parafia Matki Bożej Królowej Polski]]
** [[Parafia wojskowa Miłosierdzia Bożego w Elblągu|Parafia Wojskowa Miłosierdzia Bożego]]
* '''[[Kościół greckokatolicki w Polsce|Kościół greckokatolicki]]:'''
** [[Parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Elblągu|Parafia Narodzenia św. Jana Chrzciciela]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://grekokatolicy.pl/grekokatolicy/parafie-ukgk/parafia-greckokatolicka-p-w-narodzenia-sw-jana-chrzciciela-w-elblagu/ |tytuł = Parafia greckokatolicka pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Elblągu |opublikowany = grekokatolicy.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''[[Kościół Polskokatolicki w Rzeczypospolitej Polskiej|Kościół Polskokatolicki w RP]]:'''
** [[Parafia Dobrego Pasterza w Elblągu|Parafia Dobrego Pasterza]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.polskokatolicki.pl/STRUKTURA/diecezja_warszawska.htm |tytuł = Diecezja warszawska |opublikowany = polskokatolicki.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>

==== [[Prawosławie]] ====
* '''[[Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny]]:'''
** [[Parafia św. Marii Magdaleny w Elblągu|Parafia św. Marii Magdaleny]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.orthodox.pl/administracja/metropolie/diecezja-bialostocko-gdanska/dekanat-gdanski/ |tytuł = Dekanat gdański |opublikowany = orthodox.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>

==== [[Protestantyzm]] ====
* '''[[Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP]]:'''
** [[Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Elblągu|Zbór w Elblągu]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://adwent.pl/kontakt/zbory/ |tytuł = Zbory |opublikowany = adwent.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''[[Kościół Boży w Chrystusie (Polska)|Kościół Boży w Chrystusie]]:'''
** Wspólnota Kościoła Bożego w Chrystusie w Elblągu „Jestem”<ref>{{Cytuj stronę |url = http://kbwch.pl/zbory-i-placowki/ |tytuł = Zbory i placówki |opublikowany = Kościół Boży w Chrystusie |data dostępu = 2020-10-06}}</ref>
* '''[[Kościół Chrystusowy w Polsce]]:'''
** Zbór w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.kch.elblag.pl/ |tytuł = Kościół Chrystusowy w Polsce – zbór w Elblągu |archiwum = https://web.archive.org/web/20190131054908/http://www.kch.elblag.pl/ |zarchiwizowano = 2019-01-31 |data dostępu = 2020-10-06}}</ref>
* '''[[Kościół Chrześcijan Baptystów w RP|Kościół Chrześcijan Baptystów]]:'''
** [[Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Elblągu|Zbór w Elblągu]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://baptysci.pl/zbory |tytuł = Zbory |opublikowany = baptysci.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''[[Kościół Chrześcijan Dnia Sobotniego]]:'''
** Zbór w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = https://kchds.pl/nasze-zbory |tytuł = Nasze zbory |opublikowany = kchds.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''[[Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej w RP|Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej]]:'''
** Zbór w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = http://kchwe.pl/lista-zborow/woj-warminsko-mazurskie/ |tytuł = Woj. warmińsko-mazurskie |opublikowany = kchwe.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''[[Kościół Ewangelicko-Augsburski w Rzeczypospolitej Polskiej|Kościół Ewangelicko-Augsburski]]:'''
** [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Elblągu|Parafia w Elblągu]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.luteranie.pl/elblag/ |tytuł = Elbląg |opublikowany = luteranie.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''[[Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP|Kościół Ewangelicko-Metodystyczny]]:'''
** [[Parafia Ewangelicko-Metodystyczna w Elblągu|Parafia w Elblągu]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://metodysci.pl/parafie-2/ |tytuł = Parafie |opublikowany = metodysci.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>
* '''Kościół Lokalny w Elblągu'''<ref>{{Cytuj |autor = Paweł Ciecieląg, Arkadiusz Góralczyk, Grzegorz Gudaszewski, Zbigniew Pasek |tytuł = Wyznania religijne w Polsce w latach 2019–2021 |wydawca = Zakład Wydawnictw Statystycznych |miejsce = Warszawa |data = 2022 |s = 203 |isbn = 978-83-67087-17-9}}</ref>
* '''[[Kościół Zielonoświątkowy w RP|Kościół Zielonoświątkowy]]:'''
** [[Zbór Kościoła Zielonoświątkowego w Elblągu|Zbór „Nowe Życie”]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://kz.pl/znajdz-swoj-kosciol/ |tytuł = Znajdź Kościół |opublikowany = kz.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>

==== [[Restoracjonizm]] ====
* '''[[Świadkowie Jehowy]]:''' ([[Sala królestwa|Sala Królestwa]] ul. Kościuszki 84B)<ref>{{jw|data dostępu=2018-10-24}}</ref>
** zbór Elbląg-Południe
** zbór Elbląg-Północ
** zbór Elbląg-Stare Miasto
** zbór Elbląg-Śródmieście

=== Buddyzm ===
* '''[[Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu]]'''
** ośrodek w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.buddyzm.pl/osrodki#miejskie |tytuł = Lista ośrodków miejskich w Polsce |opublikowany = buddyzm.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>

=== Hinduizm ===
* '''[[Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny]]'''
** ośrodek lokalny w Elblągu<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.mtsk.pl/centra-mtsk/ |tytuł = Centra MTŚK |opublikowany = mtsk.pl |data dostępu = 2022-08-10}}</ref>

== Współpraca międzynarodowa ==
Elbląg, dzięki swojemu przygranicznemu położeniu, bierze udział w wielu międzynarodowych projektach, w ostatnich latach szczególnie z [[Obwód królewiecki|obwodem królewieckim]]. Z jego inicjatywy doszło także do stworzenia [[Euroregion Bałtyk|Euroregionu Bałtyk]], który skupia w swoim zasięgu większość krajów wokół [[Morze Bałtyckie|Morza Bałtyckiego]] (Polska, [[Rosja]], [[Litwa]], [[Łotwa]], [[Szwecja]], [[Dania]]). W Elblągu mieści się także jego stały międzynarodowy sekretariat<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk |data = |data dostępu = 2017-11-23 |opublikowany = eurobalt.org.pl |url = http://eurobalt.org.pl}}</ref>{{fakt|data=2013-12}}.

Na dowód ścisłej współpracy między Elblągiem a francuskim miastem [[Compiègne]] powstało w 2007 roku rondo przy ulicy Nowowiejskiej, które zostało nazwane Rondem Compiègne, a rondo, którym z Compiègne wyjeżdża się w kierunku Paryża, w 2003 roku zostało nazwane Rondem Elblag.

Obecnie Elbląg współpracuje z 13 miastami partnerskimi z 12 krajów:
* {{Państwo|DEU}}: [[Leer (Ostfriesland)]]
* {{Państwo|SWE}}: [[Ronneby]]
* {{Państwo|EST}}: [[Narwa (miasto)|Narwa]]
* {{Państwo|LTU}}: [[Druskieniki]]
* {{Państwo|UKR}}: [[Tarnopol]]
* {{Państwo|CHN}}: [[Laibin]]
* {{Państwo|LVA}}: [[Lipawa]]
* {{Państwo|FRA}}: [[Compiègne]]
* {{Państwo|GBR}}: [[Trowbridge]]
* {{Państwo|CHL}}: [[Coquimbo]]
* {{Państwo|CHN}}: [[Baoji]]
* {{Państwo|TWN}}: [[Tainan]]
* {{Państwo|POL}}: [[Nowy Sącz]]

W listopadzie 2007 miasto Elbląg zainicjowało międzynarodową kampanię „[[Bałtycka Ukraina]]”, ukierunkowaną na zbudowanie w mieście ukraińskiego kompleksu portowego. Plany te są ściśle powiązane z decyzją rządu RP o budowie [[Kanał przez Mierzeję Wiślaną|kanału przez Mierzeję Wiślaną]]<ref>[http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Przekop-przyblizy-Elblag-do-Trojmiasta-n27521.html Przekop przybliży Elbląg do Trójmiasta].</ref>. W 2017 roku rondu na skrzyżowaniu ulic Konopnickiej i Niepodległości nadano nazwę ukraińskiego miasta partnerskiego, Tarnopola, w związku z 25-leciem współpracy obu miast<ref>{{Cytuj |autor = Agencja Reklamowa GABO – 2012 |tytuł = m.info.elblag.pl – wersja mobilna |data dostępu = 2017-09-12 |opublikowany = m.info.elblag.pl |url = http://m.info.elblag.pl/index.php?id=news_&wybrano=51596 |język = pl}}</ref>.

== Honorowi obywatele miasta Elbląga ==
[[Plik:Pomnik świętego Jana Pawła II przy katedrze elbląskiej.jpg|mały|Pomnik św. Jana Pawła II przy katedrze św. Mikołaja]]
Tytuły nadane przed 1945 r. (w mieście Elbing należącym do Prus)
* [[Adolf Hitler]]<ref name="portalpomorze">{{Cytuj stronę |url = http://www.portalpomorza.pl/aktualnosci/14/8174 |tytuł = Hitler, Goering, Goebbels honorowymi obywatelami Elbląga |autor = portalpomorze.pl |opublikowany = 20 marca 2009 |język = pl |data dostępu = 2009-03-27}}</ref>
* [[Hermann Göring]]<ref name="portalpomorze" />
* [[Joseph Goebbels]]<ref name="portalpomorze" />

Tytuły nadane po 1989 r. (data nadania tytułu)<ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.ph/20151113141211/http://www.elblag.eu/index.php/honorowi-obywatele-elblga |tytuł = Honorowi Obywatele Elbląga |opublikowany = elblag.eu |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.ph/20160127193545/http://www.elblag.eu/index.php/mieszkancy/8563-jerzy-julian-szewczynski-honorowym-obywatelem-elblaga |tytuł = Jerzy Julian Szewczyński Honorowym Obywatelem Elbląga |opublikowany = elblag.eu |data dostępu = 2015-11-12}}</ref>
* [[Jan Paweł II]] (1999)
* [[Lech Wałęsa]] (2011)
* [[Jerzy Julian Szewczyński]] (2015)
* [[Lech Baranowski]] (1995) – założyciel pierwszego po wojnie Urzędu Pocztowego w Elblągu
* [[Gerhard Jürgen Blum-Kwiatkowski]] (2011) – inicjator [[Biennale Form Przestrzennych w Elblągu|Laboratorium Sztuki „Galeria EL”]]
* [[Ryszard Tomczyk (malarz)|Ryszard Tomczyk]] (2011) – pisarz, publicysta związany z Elblągiem.
* [[Marian Biskup]] (2007) – profesor, wybitny znawca historii Pomorza Gdańskiego i dziejów zakonu krzyżackiego
* [[Henryk Iwaniec]] (2006) – światowej sławy matematyk, zajmuje się [[Liczby pierwsze|liczbami pierwszymi]]
* [[Mieczysław Józefczyk|ks. Mieczysław Józefczyk]] (1994) – miłośnik historii Elbląga, [[kapelan]] [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”|„Solidarności”]], kapelan b. żołnierzy [[Armia Krajowa|AK]]
* [[Czesław Klimuszko|o. Czesław Klimuszko]] (2004) – o. franciszkanin, zielarz i wizjoner
* gen. bryg. [[Bolesław Nieczuja-Ostrowski]] (1992) – legendarny dowódca 106 Dywizji [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]]
* [[Stanisław Piekarski]] (1994) – tramwajarz, jeden z elbląskich pionierów
* [[Helena Pilejczyk]] (2002) – łyżwiarka szybka, medalistka olimpijska
* [[Ryszard Rynkowski]] (2002) – polski piosenkarz, dawniej związany z grupą [[Vox (zespół muzyczny)|„Vox”]], obecnie solista
* [[Hans G. Schrock-Opitz]] (1997) – były mieszkaniec Elbląga, zamieszkały w Niemczech popularyzator i sponsor elbląskiego środowiska tanecznego
* Hans-Jürgen Schuch (2003) – urodzony w Elblągu, zamieszkały w Niemczech emerytowany dyrektor muzeum Wollbeck i przewodniczący Stowarzyszenia Truso
* [[Stanisław Wójcicki]] (1993) – jeden z elbląskich pionierów, członek Morskiej Grupy Operacyjnej organizującej życie pierwszym mieszkańcom miasta

== Parlamentarzyści ==
Mieszkańcy Elbląga wybierają posłów z [[Okręg wyborczy nr 34 do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej|okręgu wyborczego Elbląg]], senatora z [[Okręg wyborczy nr 84 do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej|okręgu wyborczego nr 84]], a posłów do [[Parlament Europejski|Parlamentu Europejskiego]] z [[Okręg wyborczy nr 3 do Parlamentu Europejskiego w Polsce|okręgu wyborczego nr 3]].

== Fakty historyczno-geograficzne ==
* Elbląg jest najstarszym miastem w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]]<ref>{{Cytuj |autor = Infoman S.C. 2014-2015 |tytuł = Elbląg. Na Żuławach |data dostępu = 2023-01-17 |opublikowany = Elbląg. Na Żuławach :: Moja Polska na wakacje, urlop i na weekend. |url = http://mpolska.pl/artykul/elblag_na_zulawach |język = en}}</ref>.
* Siedziba gminy wiejskiej Elbląg znajduje się w Elblągu, który jest obecnie największym miastem z siedzibą gminy wiejskiej w Polsce.
* Skrzyżowanie ulic Nowowiejskiej, Traugutta oraz Górnośląskiej w Elblągu nosi nazwę „Rondo Compiegne”, na pamiątkę współpracy z tym francuskim miastem. Jedno ze skrzyżowań o ruchu okrężnym w [[Compiègne]] nosi nazwę „Rondo Elbląg” (Carrefour d’Elbląg)<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.google.com/maps/@49.4044921,2.8172019,3a,77.9y,65.22h,78.46t/data=!3m4!1e1!3m2!1sdXgCVkDS7OWD3ihbVAstGw!2e0 |tytuł = Google Street View |autor = |opublikowany = |język = |data dostępu =}}</ref>.
* W Elblągu znajdują się ruiny największego odkrytego basenu w Europie o długości 340 m, szerokości 100 m i łącznej powierzchni lustra wody 3,4 ha. Został wybudowany w 1934 roku i był czynny do roku 2011<ref>{{Cytuj |url = http://www.elblag.net/artykuly/byl-najwiekszym-w-europie-powodem-do-dumy,18935.htm |tytuł = Był największym w Europie powodem do dumy |opublikowany = www.elblag.net |data dostępu = 2015-12-10}}</ref>.
* Podczas zdobywania Elbląga (9 lutego 1945) został aresztowany [[Aleksandr Sołżenicyn]].
* W Elblągu znajdowała się drewniana [[Wieża Bismarcka w Elblągu|wieża Bismarcka]].
* W 1913 roku powstał okręt SMS Elbing, który został zatopiony w 1916 roku w [[Bitwa jutlandzka|bitwie jutlandzkiej]].
* W latach 1966–1990 polska [[Marynarka Wojenna]] dysponowała okrętem nazwanym na cześć miasta [[ORP Elbląg|ORP „Elbląg”]].
* 16 października 1954 r. [[Poczta Polska]] wydała [[Znaczek pocztowy|znaczek]] o wartości 0,20 zł i nakładzie 1,52 mln egz., na którym widnieje panorama Elbląga według szychtu [[Christian Daniel Pietesch|Christiana D. Pietescha]] (XVII/XVIII w.)<ref>{{Cytuj |url = https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-1954-zn0732 |tytuł = 500-lecie powrotu Pomorza do Macierzy |opublikowany = Katalog znaczków polskich |data dostępu = 2016-12-27}}</ref>.
* 6 czerwca 2022 r. z okazji 30. rocznicy utworzenia [[Diecezja elbląska|diecezji elbląskiej]] [[Poczta Polska]] wydała [[Znaczek pocztowy|znaczek]] o wartości 3,60 zł i nakładzie 5 mln egz., na którym widnieje herb diecezji elbląskiej oraz [[katedra św. Mikołaja w Elblągu]]<ref>{{Cytuj |tytuł = 2022.06.06. 30. rocznica utworzenia diecezji elbląskiej :: Katalog Znaków Pocztowych |data dostępu = 2024-05-30 |opublikowany = www.kzp.pl |url = https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-2022-zn5234 |język = pl}}</ref>.

== Elbląg na ekranie ==
* 1964 – ''Elbląg'' – reż. [[Lech Lorentowicz]] (film turystyczno-krajoznawczy)
* 1970 – ''Krajobraz po bitwie'' – reż. [[Andrzej Wajda]] (plenery w Bażantarni i na autostradzie)
* 1974 – ''Polewacz polany''(lub ''Elbląg – kinolaboratorium'') – reż. [[Paweł Kwiek]], [[Karol Cichecki]] (film eksperymentalny)
* 1975 – ''Elbląg'' – reż. [[Zbigniew Ryszard Frankowski]] (film dokumentalny)
* 2002 – ''Ojciec Święty w Elblągu'' – reż. [[Mirosław Salicki]] (film dokumentalny)
* 2003 – ''Nowe życie Starego Miasta'' (film dokumentalny prod. rosyjskiej)
* 2003 – film dokumentalny prod. niemieckiej (TV ARD)
* 2007 – ''Nowa Europa Michaela Palina'' (serial produkcji BBC)
* 2007 – ''[[Świadek koronny (film 2007)|Świadek koronny]]'' – reż. [[Jarosław Sypniewski]], [[Jacek Filipiak]] (film sensacyjny); plenery w okolicach Elbląga
* 2007 – ''[[Odwróceni]]'' reż. Jarosław Sypniewski, [[Michał Gazda (reżyser)|Michał Gazda]] (serial kryminalny); plenery w okolicach Elbląga
* 2008 – ''Travel 2008'' – program w polskiej wersji był realizowany w Elblągu (była także sekcja dotycząca Elbląga, [[Travel Channel]])
* 2012 – [[Bitwa na głosy]], II edycja – zespół [[Ryszard Rynkowski|Ryszarda Rynkowskiego]] ([[TVP2]] i [[TVP2#TVP2 HD|TVP2 HD]])
* 2012 – ''[[Bejbi blues|Bejbi Blues]]'' – reż. [[Katarzyna Rosłaniec]] (dramat); Galeria El
* 2013 – [[Kuchenne rewolucje]] [[Magda Gessler|Magdy Gessler]], restauracja „Szprota” ([[TVN]] i [[TVN#TVN HD|TVN HD]])
* 2015 – Kuchenne rewolucje, restauracja „Duchówka” (TVN i TVN HD)
* 2015 – ''Krew z krwi 2'' (serial TVP2)
* 2018 – Zakochaj się w Polsce, [[Kanał Elbląski]] (TVP1)
* 2019 – ''Przychodźcy;'' 30-minutowy film o elbląskich powojennych pionierach
* 2019 – Zakochaj się w Polsce, Elbląg (TVP1)
* 2022 – Kuchenne rewolucje, restauracja „Bar Pomidor Cud Malina” (TVN i TVN HD)

== Odznaczenia ==
* Order Sztandaru Pracy I klasy (1974)<ref name="Lew&Mal1991">{{Lewandowska&Malik1991|strony=21|rozdział=Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi}}</ref>

== Zobacz też ==
{{Literatura}}
{{ISG|Elbląg|Elbląg}}
* [[Truso]]
* [[Elektrociepłownia Elbląg]]
* [[Cmentarz żydowski w Elblągu]]
* [[Miasto nowych ludzi]] – powieść o pierwszych latach zasiedlania miasta po 1945
* {{SgKP|II|326|Elbląg}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="populacja2016">{{Polska w liczbach|id=Elblag|nazwa=Elbląg w liczbach|data dostępu=2 stycznia 2016}}</ref>
<ref name="Populacja2024">{{Cytuj |tytuł = Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2024 r. (stan w dniu 30.06) |data = 2024-10-15 |data dostępu = 2024-10-28 |opublikowany = Główny Urząd Statystyczny |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2024-r-stan-w-dniu-30-06,6,37.html |język = pl}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{Cytuj |autor = J.E. Müller |tytuł = Vollständiges geographish–statistisch–topographisches Wörterbuch preussischen Staates, J.&nbsp;E. Müller’sche Buchhandlung |miejsce = Erfurt |data = 1835 |odn = {{odn/id|J.E. Muller|1835}}}}

== Linki zewnętrzne ==
<!-- ============================================================ -->
<!-- NIE DODAWAJ WIĘCEJ LINKÓW. WIKIPEDIA NIE JEST ZBIOREM LINKÓW -->
<!-- ANI  MIEJSCEM   NA  TWOJĄ   (LUB  CZYJĄKOLWIEK)   REKLAMĘ!!! -->
<!-- Jeżeli sądzisz, że Twój link może się przydać, zamiast tutaj -->
<!-- umieść go najpierw na stronie dyskusji tego artykułu.  Linki -->
<!-- umieszczone bez przeprowadzonej weryfikacji ZOSTANĄ USUNIĘTE -->
<!-- ============================================================ -->
* [http://www.sztetl.org.pl/pl/article/elblag/5,historia/ Historia Żydów w Elblągu] na portalu Wirtualny Sztetl
* {{SgKP|II|326|Elbląg}}, s. 326–342.
* [http://www.zalewwislany.pl/elblaski-wezel-wodny Elbląski Węzeł wodny – przewodnik żeglarski Piotra Saleckiego]

{{Dzielnice i osiedla Elbląga}}
{{Województwo warmińsko-mazurskie}}
{{Miasta województwa warmińsko-mazurskiego}}
{{Powiat elbląski (dawny)}}
{{Hanza}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Elbląg| ]]
[[Kategoria:Miasta na prawach powiatu]]
[[Kategoria:Miasta w Polsce lokowane w XIII wieku]]
[[Kategoria:Miasta w województwie warmińsko-mazurskim]]
[[Kategoria:Miejscowości odznaczone Orderem Sztandaru Pracy I klasy]]
[[Kategoria:Ośrodki luteranizmu w I Rzeczypospolitej]]