Fabryka Obić Papierowych i Papierów Kolorowych „J. Franaszek S.A.”
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba |
Warszawa |
| Adres |
ul. Wolska 41/43 |
| Data założenia |
1829 |
| Data likwidacji |
1949 |
Fabryka Obić Papierowych i Papierów Kolorowych „J. Franaszek S.A.” – przedsiębiorstwo z siedzibą przy ul. Wolskiej 41/43 w Warszawie[1], prowadzące działalność od 1829 roku. Po II wojnie światowej zostało upaństwowione, a w jego miejscu działały Warszawskie Zakłady Fotochemiczne „Foton”.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Założycielem fabryki był Henryk Rahn[2], wiedeński fabrykant. W 1829 roku przyjechał do Warszawy i po uzyskaniu 80 tys. złotych pożyczki rządowej rozpoczął produkcję obić papierowych. Fabryka miała dwóch właścicieli Michała Spurlina i Henryka Rahna[2]. Zajmowała budynek u zbiegu ulic Złotej i Marszałkowskiej[3]. Po śmierci właścicieli przejął ją zięć Rohna – Albert Vetter, który wszedł w spółkę ze swoim szwagrem Bernardem Lothem tworząc spółkę „A. Vetter i Comp.”[3]. W 1849 roku do fabryki dołączono zakład produkujący ołówki[3]. Kolejnymi właścicielami byli August Loth i Edward Wetter[3]. Ponieważ pod ich kierownictwem fabryka podupadała, sprzedali najpierw sklep, a potem w 1873 roku cały zakład Józefowi Franaszkowi[4]. Ten wkrótce po zakupie wydzierżawił budynki na Woli i przeniósł produkcję na ul. Marszałkowską. W 1876 roku zakład zatrudniał 56 robotników i produkował obicia, ceraty i rolety[3].
W 1878 roku Franaszek kupił sąsiednią działkę i zbudował na niej nowy zakład, którego projekt opracował Leonard Marconi[3]. Od 1908 roku kierują nim synowie Józefa: Stanisław i Jan, którzy przekształcają zakład w spółkę akcyjną „ Towarzystwo Akcyjne Fabryki Obić Papierowych i Papierów Kolorowych - J. Franaszek”[4]. Podczas I wojny światowej fabryka została zrujnowana, a kolorowe papiery jej produkcji, wobec braku innego papieru, wykorzystywano do drukowania większości warszawskich gazet[3].
W latach 30. zakład dobrze prosperował zatrudniając 350 robotników i 50 pracowników biurowych. W 1936 roku przystąpiono do budowy nowego budynku fabryki, w którym od 1938 rozpoczęto produkcję papierów fotograficznych: Nigrona, Mirax, Tonar, oraz błon małoobrazkowych: Minigran, Tempo i Actina[5].
Podczas II wojny światowej zakład działał aż do wybuchu powstania warszawskiego. 5 sierpnia 1944 na terenie fabryki dokonano masowej egzekucji na ludności cywilnej, a wśród zabitych był Kazimierz Franaszek z rodziną[6]. Część budynków fabrycznych została przez Niemców zniszczona[4]. Po wojnie ocalał tylko modernistyczny budynek oddziału fotograficznego[3], a sam zakład upaństwowiono w 1949 roku[7]. W jego miejscu rozpoczęły działalność Warszawskie Zakłady Fotochemiczne „Foton”[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Fabryka Obić Papierowych i Papierów Kolorowych J. Franaszek. warszawa1939.pl. [dostęp 2024-02-05].
- ↑ a b Oleksiejuk K. Kołtryny i tapety – zarys historii obić papierowych w Europie Zachodniej i Polsce Rocznik Muzeum Papiernictwa 2010 t. 4 s. 22
- ↑ a b c d e f g h D.J. Z dziejów jednej fabryki. Warszawa międzywojenna w fotografii Stolica : warszawski tygodnik ilustrowany 1963, nr 42 z 20 października s. 13
- ↑ a b c Krasucki M. Katalog Warszawskiego Dziedzictwa postindustrialnego Warszawa 2009, tom I, s. 141-142 ISBN 978-83-927791-4-8
- ↑ Jan A.Neuman, Wiadomości techniczne, „Leica w Polsce”, Nr 3, 1939, s. 31.
- ↑ Niezbadane ludobójstwo na mieszkańcach Woli [online], Rzeczpospolita [dostęp 2024-01-19] (pol.).
- ↑ Wolters Kluwer, Ustanowienie przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem: J. Franaszek Tow. Akc. Fabryka Obić Papierowych i Papierów Kolorowych w Warszawie [online], OpenLEX [dostęp 2019-02-14] (pol.).
- ↑ Joanna Wiśniewska: Pozostałości architektury przemysłowej na warszawskiej Woli − 2002. Warszawa: Muzeum Woli − Oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy i Urząd Dzielnicy Warszawa Wola, 2002, s. 38. ISBN 83-88477-10-2.