Kobczyk zwyczajny
| ||
| Falco vespertinus[1] | ||
| Linnaeus, 1766 | ||
 Dorosła samica kobczyka | ||
 Dorosły samiec kobczyka | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | ptaki neognatyczne | |
| Rząd | sokołowe | |
| Rodzina | sokołowate | |
| Podrodzina | sokoły | |
| Plemię | Falconini | |
| Rodzaj | Falco | |
| Gatunek | kobczyk zwyczajny | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 w sezonie lęgowym przeloty zimowiska | ||
Kobczyk zwyczajny[3], kobczyk[3] (Falco vespertinus) – gatunek średniej wielkości ptaka drapieżnego z rodziny sokołowatych (Falconidae).
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Gatunek południowy. Zamieszkuje Eurazję na wschód od linii Wisła–Dunaj. Jego areał sięga środkowej Syberii. Natomiast w zachodniej i północnej Europie wyprowadza pojedyncze lęgi, gdzie spędza lato. Wędrowny, zimuje w południowej oraz wschodniej Afryce. Nie wyróżnia się podgatunków[4][5].
- W Polsce dawniej sporadycznie lęgowy, obecnie nieregularnie przelotny lub zalatujący[6]. Obecnie w kraju uważany jest pod względem lęgów za ptaka wymarłego, choć lęgnie się w sąsiedniej Słowacji, wschodniej Austrii i na Węgrzech. W kraju widywany od końca kwietnia do połowy października, choć stwierdzono pojedynczego osobnika nawet w połowie stycznia. Najczęściej obserwowany w maju (wtedy wzrasta liczba ważek i innych większych owadów) oraz na przełomie sierpnia i września. Jesienią migrują głównie ptaki młode, które wylęgły się w południowej Europie. Mimo niskiej liczebności zdarzają się lata, kiedy dochodzi do częstszych nalotów – wtedy w stadach widuje się do 30 osobników[7]. W 1999 i 2000 roku w Dolinie Biebrzy natrafiano na grupy złożone z 6 osobników. Zwykle pojawia się jednak pojedynczo (70% obserwacji[8]).
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
W obrębie gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samiec z wierzchu matowociemnoszary; brzuch, pokrywy podogonowe i nogawice rdzawe, srebrzyste lotki. Charakterystyczną cechą są pomarańczowe nogi, jak też pomarańczowoczerwona woskówka i obrączki wokół oczu. Samica jest większa od samca, ma płowordzawy wierzch głowy i spód ciała; szyję i policzki jaśniejsze, białawe. Wokół oczu ciemna „maska”. Wierzch ciała, skrzydła i ogon szare z ciemnymi, poprzecznymi prążkami. Ma też pomarańczowoczerwone nogi.
Młode samce podobne do dorosłych, ale z jaśniejszym spodem skrzydeł oraz przodem głowy i szyi; młode samice od spodu beżowe, ciemno kreskowane, a z wierzchu i na ogonie z ciemnymi prążkami. Mają „maskę” podobnie jak dorosłe.
Jest nieznacznie mniejszy od pustułki, ma krótszy ogon. Przypomina wyglądem kobuza, choć w porównaniu z nim ma łagodniejszą, smuklejszą sylwetkę.
Wymiary średnie[7] i masa[edytuj | edytuj kod]
- długość ciała z dziobem i ogonem — 28‒34 cm
- rozpiętość skrzydeł — 65‒78 cm
- długość ogona — 12‒14 cm
- masa ciała — samce 115–190 g, samice 130–197 g[4]
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Obszary o zróżnicowanym otwartym krajobrazie, obejmujące zarówno luźne zadrzewienia, jak i pola uprawne, łąki i wzniesienia; wrzosowiska, stepy i lasostepy europejskiej części Rosji oraz bagna, gdzie znajduje się dużo owadów. Preferuje też tereny podmokłe, mokradła lub doliny rzeczne.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Zajmuje opuszczone gniazda wron, srok, gawronów i innych krukowatych lub duże dziuple w drzewach, nory lub półki skalne. Sam gniazd nie buduje. Często tworzy luźne kolonie, choć może gniazdować pojedynczo. Może również zamieszkać w sztucznych budkach lęgowych. Nad swoim rewirem lęgowym zawisa w powietrzu. Na przelotach nie wykazuje jednak takiego zachowania.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w czerwcu 3 do 5 beżowych jaj o brunatnym, gęstym nakrapianiu.
Wysiadywanie[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są przez okres około 27 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 27‒30 dniach.
.jpg)
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Ten niewielki sokół wyspecjalizowany jest w polowaniu na duże owady. Rzadziej łowi drobne gryzonie, płazy, gady, a nawet ptaki. Poluje często o zmierzchu, czatując na słupkach, uschniętych gałęziach czy przewodach elektrycznych, skąd zrywa się w pogoni za owadami. Chwyta je zarówno na ziemi, jak i w powietrzu. To ptak towarzyski, również polowania chętnie wykonuje stadnie.
Status i ochrona[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2005 roku uznaje kobczyka zwyczajnego za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened); wcześniej (od 1988 roku) miał on status gatunku najmniejszej troski (LC – least concern). Liczebność światowej populacji w 2015 roku szacowano na 300–800 tysięcy osobników. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy[2].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[9]. Przyczyną jego wymarcia w Polsce jest prawdopodobnie stosowanie przez rolników chemicznych środków ochrony roślin, zwłaszcza owadobójczych.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Falco vespertinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b Falco vespertinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Falconini Leach, 1820 (Wersja: 2019-04-14). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-01].
- ↑ a b Orta, J. & Kirwan, G.M.: Red-footed Falcon (Falco vespertinus). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-10)].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Seriemas, falcons (ang.). IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-02].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 256. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ a b Michał Radziszewski: Ptaki Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-268-0130-3.
- ↑ Jerzy Grzesiak: Kobczyk (Falco vespertinus). W: Atlas Flory i Fauny [on-line]. 2010. [dostęp 2019-11-18].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.