Familok
 |
 |
 |
Familok to początkowo gwarowe, dziś już jednak wpisane w polszczyznę określenie budynków wielorodzinnych przeznaczonych dla pracowników przemysłu ciężkiego, przede wszystkim górników, budowanych na przełomie XIX i XX wieku w miastach Górnego Śląska.
Cechy charakterystyczne familoków
Cechy charakterystyczne tego typu budynków: budowany z cegły, dwie lub trzy kondygnacje, brak kanalizacji. Wspólny wodociąg lokalizowany na półpiętrze klatki schodowej (śl. ausgus). Typowe mieszkanie składało się z kuchni i pokoju, czasami spiżarni zwanej komorą i miało około 35 m². Życie codzienne koncentrowało się w kuchni. Pokój (śl. izba) pełnił funkcje sypialni i reprezentacyjne. Mieszkanie było zamieszkiwane przez 6 do 8 osób. Familoki miały też wspólne ubikacje (śl. haziel) dla mieszkańców jednej klatki schodowej zlokalizowane na podwórzu oraz indywidualne komórki przypisane do każdego mieszkania . W układzie urbanistycznym rozmieszczone są wzdłuż kilku przecznic, przeznaczone były przede wszystkim dla rodzin górników i hutników (stąd gwarowe określenie familok), którzy zatrudniani byli w pobliskich przedsiębiorstwach. Cechą wyróżniającą familoków były też pomalowane przez mieszkańców futryny okien i zewnętrzne parapety, a czasami także inne elementy zewnętrznej elewacji na jaskrawy czerwony kolor.
Mimo iż różnice między familokami a innymi kamienicami budowanymi dla pracowników w tamtym okresie nie są zbyt znaczne, to jednak na początku XX wieku cechował je wyższy standard mieszkalny, ze względu na wodociąg. Ich obecność na terenie miast Górnego Śląska także odcisnęła się piętnem na lokalnej kulturze, w której miejsce familoka było szczególnie cenione i często opisywane w literaturze, w szczególności we wspomnieniach jego mieszkańców, przyczyniając się do kształtowania się społeczności lokalnych osób w nich zamieszkujących, wyodrębniając ją jako specyficzną na obszarze miast, gdzie były budowane. Opis familoka i życia w nim znajdziemy w powieści "Cholonek, czyli dobry Pan Bóg z gliny" autorstwa Janoscha (Horsta Eckerta) niemieckojęzycznego pisarza urodzonego w Zabrzu.
Familoki dzisiaj
Obecnie dzielnice familoków, jak np. Nikiszowiec w Katowicach, Kaufhaus (osiedle) w Rudzie Śląskiej czy Biskupice w Zabrzu są niejednokrotnie miejscami dotkniętymi patologią społeczną względem innych dzielnic miejskich, czego przyczyną stała się głównie restrukturyzacja górnictwa i masowe zwolnienia z kopalń.
Jednak ze względu na swoje znaczenie historyczne w niektórych miastach są obejmowane opieką konserwatorską i poddawane renowacji np. Nikiszowiec w Katowicach, Kolonia Zgorzelec w Bytomiu lub familoki w Rudzie Śląskiej.