Groszkówka głębinowa

Groszkówka głębinowa
	Pisidium conventus
	S. Clessin, 1877
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	małże
Podgromada	Heterodonta
Rząd	Veneroida
Rodzina	kulkówkowate
Rodzaj	Pisidium
Gatunek	Pisidium conventus
Synonimy
	Pisidium urinator Clessin, 1876; Pisidium abyssorum Sterki, 1898; Pisidium clessini Surbeck, 1899; Pisidium tornense Odhner, 1908;
	Pisidium urinator Clessin, 1876; Pisidium abyssorum Sterki, 1898; Pisidium clessini Surbeck, 1899; Pisidium tornense Odhner, 1908;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Groszkówka głębinowa (Pisidium conventus) – gatunek holarktycznego, słodkowodnego małża z rodziny kulkówkowatych. Stenobiont, występuje w głębokich partiach jezior. Uważany za relikt polodowcowy. Ma status gatunku najmniejszej troski (LC) na czerwonej liście IUCN.

Systematyka

Gatunek należy do rodziny kulkówkowatych (Sphaeridae) i jest jednym z 17 przedstawicieli rodzaju Pisidium występujących w Polsce^[4]. Opisany przez S. Clessina w 1877 roku, na podstawie okazów znalezionych w jeziorze Starnberger See przy Tutzing, na głębokości 50 m^[2]. W Polsce znany pod nazwą zwyczajową jako groszkówka głębinowa^[5]^[6].

Etymologia nazwy

Nazwa rodzaju odnosi się do kształtu muszli, która przypomina ziarnko grochu (grek. Πίσον, pison – groch; Είδοσ, eidos – podobny)^[7], epitet gatunkowy (łac. conventus – zgromadzenie^[8]) został nadany przez autora gatunku dla uhonorowania monachijskiego koła naturalistów, od członków którego pozyskał okazy^[2].

Cechy morfologiczne

Muszla drobna, w zarysie owalno-romboidalna, tylko nieznacznie wypukła, bardzo cienka i krucha. Szczyty przypłaszczone, równo oddalone od krańców muszli. Na styku krawędzi górnej i krawędzi przedniej oraz tylnej zaznaczają się kąty. Muszla biaława lub żółtawa, matowo połyskująca, nieregularnie prążkowana. W sąsiedztwie szczytów muszli urzeźbienie zanika. Rowek wiązadła długi, płyta zamka długa i wąska. Zęby główne wystają do środka muszli, zęby boczne są słabo wykształcone, blaszkowate. Cechą charakterystyczną jest brak modzela na płycie zamka oraz brak syfonalnego otworu wpustowego i zewnętrznego płata skrzelowego^[9].

Długość muszli: 2,2–3 mm; szerokość: 1,2–1,5 mm; wysokość: 1,7–2,2 mm^[10].

Występowanie

Gatunek holarktyczny, występuje w jeziorach północnej części Europy, Syberii i Ameryki Północnej, także w górskich jeziorach innych części Europy (nie stwierdzono jego występowania na Islandii i w Danii)^[11]^[12]. Uważany za relikt polodowcowy^[5]. W Polsce rzadki, znaleziony jedynie w jeziorach: Wigry i Wigierki^[13], Tałtowisko, Babięty^[14], Ostrowite^[15] i Miedwie^[16].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Gatunek stenotypowy, oligotermiczny, wyłącznie jeziorny^[11]. W jeziorach północnoeuropejskich zasiedla litoral, sublitoral i profundal, w Europie Środkowej spotykany tylko w profundalu głębokich jezior lub w wysoko położonych jeziorach i stawach górskich (do wysokości 1800 m n.p.m.^[17]). Wymaga niskiej temperatury wody (poniżej 17 °C, optimum termiczne: 4–8 °C) – jest to czynnik limitujący jego występowanie^[18]^[19]. Preferuje dno muliste, toleruje niskie stężenia wapnia w wodzie i deficyty tlenowe. Wrażliwy na zanieczyszczenie wody i eutrofizację. Osobniki tego gatunku występują skupiskowo, miejscami osiągając bardzo duże zagęszczenia (nieco ponad 3000 osobników/m²)^[11]^[15].

Odżywianie

Filtrator, odżywia się zawiesiną odcedzaną z wody na skrzelach^[20].

Rozmnażanie

Obojnaki, dojrzałość płciową uzyskują przy wymiarach muszli 1,5–2 mm^[11]. Jajożyworodne. Jaja rozwijają się w torbach lęgowych w skrzelach rodziców, może się tam znajdować od 2 do 10 embrionów, uwalnianych kiedy osiągną długość ciała około 1 mm^[21]. W stałej, niskiej temperaturze w profundalu małże rozmnażają się przez cały rok, w płytszych partiach jeziora, przy zmiennej temperaturze zimą rozród jest zahamowany^[11]. Średnia długość życia osobnika to trzy lata^[5].

Zagrożenia i ochrona

Ze względu na szerokie rozprzestrzenienie w Eurazji i Ameryce Północnej oraz liczne występowanie w jeziorach alpejskich i arktycznych nie jest uważany za gatunek zagrożony – na czerwonej liście IUCN miał w 2015 roku status gatunku najmniejszej troski (LC). Zagrożeniem może być w przyszłości globalne ocieplenie klimatu^[3]. Najrzadsza groszkówka spośród występujących na terenie Polski, wpisana do Polskiej czerwonej księgi zwierząt. Bezkręgowce jako gatunek zagrożony (VU) w związku z niewielką liczbą stanowisk w kraju i postępującą eutrofizacją wód^[5]. W Polsce jest objęta częściową ochroną gatunkową^[6]^[22].

Zobacz też

mięczaki Polski

Przypisy

↑ Pisidium conventus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Clessin, S. 1877. Die Mollusken der Tiefenfauna unserer Alpenseen. Malakozoologische Blätter 24: 159-185.
↑ ^a ^b D. VanD.V. Damme D. VanD.V. i inni, Pisidium conventus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-08-03] (ang.).
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 137–139.
↑ ^a ^b ^c ^d Katarzyna Zając: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Pisidium conventus Clessin, 1877. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2011-10-08].
↑ ^a ^b Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
↑ Bourguignat, J. R. Descriptions de deux nouveaux genres algériens, suivies d’une classification des familles et des genres de mollusques terrestres et fluviatiles du système européen. „Bulletin de la Société des Sciences Physiques et Naturelles de Toulouse”. 3 (1), s. 49–101, 1877. (fr.).
↑ Kumaniecki K. 1975. Słownik łacińsko-polski. PWN Warszawa.
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 138–139, 179–181.
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 179–181.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 179–183.
↑ J.G.J.J.G.J. Kuiper J.G.J.J.G.J. i inni, Geographical distribution of the small mussels (Sphaeriidae) in North Europe (Denmark, Faroes, Finland, Iceland, Norway and Sweden), „Annales Zoologici Fennici”, 2, 26, 1989, s. 73–101, JSTOR: 23736060 (ang.).
↑ Feliksiak S. 1938. Pisidium subtruncatum Malm v. tenuilineatiformis v. n. oraz kilka nowych lub rzadkich dla Polski groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer). Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol. 3: 485-493.
↑ Berger L. 1960. Badania nad mięczakami (Mollusca) Pojezierza Mazurskiego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 4: 7-49.
↑ ^a ^b Piechocki A. 2002. Zasięg pionowy i liczebność groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer) (Bivalvia, Heterodonta) w Jeziorze Ostrowite, Park Narodowy „Bory Tucholskie”. W: XVIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, 24-26 kwietnia 2002, Szczecin: s. 27–28.
↑ Kuiper J.G.J. 1974. Ein pleistocene vondst von Pisidium conventus Clessin in Nederland en de huidige geografische verspreiding van deze sort in Europa. Basteria, Leiden, 38: 27-40.
↑ Zeissler H. 1971. Die Muschel Pisidium Bestimmungstabelle für die mitteleuropäischen Sphaericeae. Limnologica 8: 453-503.
↑ Meier-Brook, C. 1975. Der oekologische Indikatorwert mittleeuropaeischer Pisidium-Arten (Mollusca, Eulamellibranchia). Eiszeitalter und Gegenwart. 26: 190-195.
↑ Meier-Brook, C. 1970. Untersuchungen zur Biologie einiger Pisidium-Arten. Arch. Hydrobiol. Suppl. 38: 73-150.
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 42–45, 61.
↑ Heard W.H. 1963. The biology of Pisidium (Neopisidium) conventus Clessin (Pelecypoda, Sphaeridae). Mich. Acad. Sci. Arts and Lett. 48: 77-86.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16].

Bibliografia

Andrzej Piechocki, Anna Dyduch-Falniowska: Mięczaki (Mollusca), małże (Bivalvia). T. 7a: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 179–181. ISBN 83-01-11005-8.

Linki zewnętrzne

Welter Schultes, F: Species summary for Pisidium. AnimalBase. [dostęp 2014-03-05]. (ang.).
Araujo, R: Pisidium conventus. Fauna Europaea, 29 sierpnia 2013. [dostęp 2015-08-03]. (ang.).

[itis-1] Pisidium conventus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Clessin1877-2] Clessin, S. 1877. Die Mollusken der Tiefenfauna unserer Alpenseen. Malakozoologische Blätter 24: 159-185.

[iucn-3] D. VanD.V. Damme D. VanD.V. i inni, Pisidium conventus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-08-03] (ang.).

[CITEREFDyduch-Falniowska1993137–139-4] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 137–139.

[IOP-5] Katarzyna Zając: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Pisidium conventus Clessin, 1877. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2011-10-08].

[rozp2014-6] Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].

[Bourguignat1877-7] Bourguignat, J. R. Descriptions de deux nouveaux genres algériens, suivies d’une classification des familles et des genres de mollusques terrestres et fluviatiles du système européen. „Bulletin de la Société des Sciences Physiques et Naturelles de Toulouse”. 3 (1), s. 49–101, 1877. (fr.).

[Kumaniecki1975-8] Kumaniecki K. 1975. Słownik łacińsko-polski. PWN Warszawa.

[CITEREFDyduch-Falniowska1993138–139,_179–181-9] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 138–139, 179–181.

[CITEREFDyduch-Falniowska1993179–181-10] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 179–181.

[CITEREFDyduch-Falniowska1993179–183-11] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 179–183.

[Kuiper1989-12] J.G.J.J.G.J. Kuiper J.G.J.J.G.J. i inni, Geographical distribution of the small mussels (Sphaeriidae) in North Europe (Denmark, Faroes, Finland, Iceland, Norway and Sweden), „Annales Zoologici Fennici”, 2, 26, 1989, s. 73–101, JSTOR: 23736060 (ang.).

[Feliksiak1938-13] Feliksiak S. 1938. Pisidium subtruncatum Malm v. tenuilineatiformis v. n. oraz kilka nowych lub rzadkich dla Polski groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer). Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol. 3: 485-493.

[Berger1960-14] Berger L. 1960. Badania nad mięczakami (Mollusca) Pojezierza Mazurskiego. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 4: 7-49.

[Piechocki2002-15] Piechocki A. 2002. Zasięg pionowy i liczebność groszkówek (Pisidium C. Pfeiffer) (Bivalvia, Heterodonta) w Jeziorze Ostrowite, Park Narodowy „Bory Tucholskie”. W: XVIII Krajowe Seminarium Malakologiczne, 24-26 kwietnia 2002, Szczecin: s. 27–28.

[Kuiper1974-16] Kuiper J.G.J. 1974. Ein pleistocene vondst von Pisidium conventus Clessin in Nederland en de huidige geografische verspreiding van deze sort in Europa. Basteria, Leiden, 38: 27-40.

[Zeissler1971-17] Zeissler H. 1971. Die Muschel Pisidium Bestimmungstabelle für die mitteleuropäischen Sphaericeae. Limnologica 8: 453-503.

[Meier-Brook1975-18] Meier-Brook, C. 1975. Der oekologische Indikatorwert mittleeuropaeischer Pisidium-Arten (Mollusca, Eulamellibranchia). Eiszeitalter und Gegenwart. 26: 190-195.

[Meier-Brook1970-19] Meier-Brook, C. 1970. Untersuchungen zur Biologie einiger Pisidium-Arten. Arch. Hydrobiol. Suppl. 38: 73-150.

[CITEREFDyduch-Falniowska199342–45,_61-20] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 42–45, 61.

[Heard1963-21] Heard W.H. 1963. The biology of Pisidium (Neopisidium) conventus Clessin (Pelecypoda, Sphaeridae). Mich. Acad. Sci. Arts and Lett. 48: 77-86.

[rozp2016-22] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]