HF (parowóz)
.jpg) Parowóz HF w skansenie w Wenecji | |
| Inne oznaczenia |
Brigadelok, Tx1, Tx2, Br 99.331 |
|---|---|
| Producent |
różni |
| Lata budowy |
1905–1919 |
| Układ osi |
D |
| Wymiary | |
| Masa pustego parowozu |
9,6 t[1] |
| Masa służbowa |
12,6 t[1] |
| Długość |
6005 mm[2] |
| Szerokość |
1800 mm[2] |
| Wysokość |
2998 mm[2] |
| Rozstaw osi skrajnych |
2260 mm[2] |
| Średnica kół napędnych |
600 mm[1] |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle | |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
16,16 m²[1] |
| Powierzchnia rusztu |
0,42 m²[1] |
| Średnica cylindra |
240 mm[1] |
| Skok tłoka |
240 mm[1] |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc znamionowa | |
| Maksymalna siła pociągowa | |
| Prędkość konstrukcyjna |
20 km/h[1] |
| Nacisk osi na szyny |
3,15 t[1] |
| Parametry użytkowe | |
| Rozstaw szyn |
600 mm[1] |
| Minimalny promień łuku |
18 m[1] |
HF – popularne oznaczenie typu niemieckich parowozów wąskotorowych na tor szerokości 600 mm budowanych dla wojskowych kolei polowych i kolei leśnych, potocznie nazywanego w Niemczech Brigadelok. Stanowiły najliczniejszy typ parowozów wąskotorowych na świecie w okresie międzywojennym, licznie używany w krajach Europy środkowej, w tym w Polsce. Wąskotorowy tendrzak, o układzie osi D (0-4-0T), z silnikami bliźniaczymi na parę nasyconą,
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Parowóz został skonstruowany w 1904 roku w fabryce Henschel und Sohn w Kassel z przeznaczeniem dla wojskowych kolei wąskotorowych[3]. Pierwsze osiem parowozów zbudowano w 1905 roku[3]. Ponieważ okazały się udaną konstrukcją, armia niemiecka zaczęła zamawiać je w większej liczbie, także w innych fabrykach, a masowa produkcja nastąpiła po wybuchu I wojny światowej[3]. Były one określane jako „brygadowe lokomotywy dla kolei polowych” (Brigadenlokomotive für Heeresfeldbahn), w skrócie Brigadelok[3]. Produkowano je do 1919 roku. Łącznie wyprodukowano w 15 fabrykach niemieckich 2696 parowozów tego typu[3].
Eksploatacja
[edytuj | edytuj kod]Parowozy tego typu były typowymi parowozami dla wojskowych kolei polowych, oznaczane numerami wojskowymi HF (od Heeresfeldbahn). Wykorzystywane były przez armię niemiecką podczas I wojny światowej na wszystkich kierunkach działań, głównie na wschodzie Europy[3]. Po zawieszeniu broni produkcja trwała jeszcze do 1919 roku, a nowo wyprodukowane i zdemobilizowane parowozy były sprzedawane na koleje licznych państw, głównie Europy środkowej. W tamtym czasie była to najliczniejsza seria parowozów wąskotorowych na świecie[3].
W Polsce po I wojnie światowej pozostało po zaborcach około 180 parowozów tego typu, a dodatkowo zakupiono 50 nowo zbudowanych[3]. Używane były przez Polskie Koleje Państwowe, koleje leśne, cukrownicze i przemysłowe[3]. Na PKP w okresie międzywojennym nosiły oznaczenia D z numerem dyrekcji, a po II wojnie światowej serię Tx1 z numerami od 291 do 359, w 1961 roku zmienioną na Tx2[4]. Na kolejach leśnych Lasów Państwowych po wojnie były oznaczane serią Tx z numerem taborowym bezpośrednio po literach[5]. Na PKP pracowały do 1970 roku, a do początku lat 80. wykorzystywane były jeszcze na innych kolejach[5]. Zostały wycofane z powodu trudności z ich naprawą przez zakłady taboru. W Polsce pozostało 16 nieczynnych parowozów muzealnych tego typu[5]. Niektóre z maszyn znajdują się w Sochaczewie, Skierniewicach i Wenecji[6]. Parowóz Tx1112 był w 2000 roku czynny na kolei leśnej w Hajnówce, lecz nie jest czynny obecnie (stan na 2023)[5][7].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
Wąskotorowy tendrzak, o układzie osi D (0-4-0T), z silnikami bliźniaczymi na parę nasyconą (Dn2t). Przystosowany był do pracy z tendrem pomocniczym dla zwiększenia zasięgu[4]. Parowóz w długich skrzyniach po bokach kotła, sięgających na całą jego długość, przewoził 0,3 t węgla i 1,1 m³ wody[8]. Stosowano różne tendry doczepne, m.in. typowe czteroosiowe firmy Borsig o pojemności 1,5 t węgla i 5 m³ wody[8].
Kocioł był płomieniówkowy, z miedzianą skrzynią ogniową i szerokim stojakiem[4]. Ciśnienie kotła wynosiło 15 atmosfer, powierzchnia ogrzewalna kotła 16,16 m², a powierzchnia rusztu 0,42 m²[1]. Na kotle umieszczony był wysoki zbieralnik pary, a z jego przodu i tyłu dwie piasecznice[4]. Po prawej stronie zbieralnika pary na zewnątrz była umieszczona przepustnica pary z napędem zewnętrznym, a na wierzchu zbieralnika znajdowały się sprężynowe zawory bezpieczeństwa[4]. Parowozy miały na kominie duże odiskierniki bębnowe typu Knobel, które mogły być demontowane[4]. Typowo do zasilania wodą stosowano dwa inżektory ssąco-tłoczące Körtiga o wydajności 50 l/min, ale armatura mogła się różnić w zależności od producenta[4].
Ostoja była zewnętrzna, blachownicowa, o grubości blach 10 mm[4]. Odsprężynowana była za pomocą resorów płaskich, z czterema punktami podparcia[4]. Z uwagi na zewnętrzną ostoję, osie zestawów kołowych napędzane były korbami Halla na zewnątrz ostoi[4]. Dla uzyskania możliwości przechodzenia przez ciasne łuki o promieniu 18 m zastosowano dość skomplikowaną konstrukcję podwozia – skrajne wychylne drążone osie wiązane o składanej konstrukcji, opatentowanego systemu Klien-Lindner[4]. Rozstaw osi skrajnych wynosił 2260 mm (rozstaw poszczególnych osi, od przodu: 800, 785 i 675 mm)[2]. Hamulec ręczny dźwigniowy działał na dwie środkowe osie[4].
Bliźniacze silniki parowe z suwakami płaskimi napędzały trzecią oś poprzez jednoprowadnicowe krzyżulce i korbowody[4]. Zastosowano mechanizm parorozdzielczy typu Stephensona z nawrotnicą dźwigniową[4]. Parowozy rozwijały moc 70 KM i miały siłę pociągową 2020 kG[1].
Dwie piasecznice miały napęd ręczny i podawały piasek pod wszystkie koła[4]. Do nabierania wody parowozy miały parowy eżektor Körtinga, z gumowym wężem zbrojonym, nawiniętym w pozycji transportowej wokół drugiej piasecznicy Piasecznice miały napęd ręczny i podawały piasek pod wszystkie koła[4]. Parowozy początkowo miały oświetlenie naftowe i ręczny dzwon sygnalizacyjny Piasecznice miały napęd ręczny i podawały piasek pod wszystkie koła[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Pokropiński 2000 ↓, s. 32
- ↑ a b c d e Pokropiński 2000 ↓, s. 34-37
- ↑ a b c d e f g h i Pokropiński 2000 ↓, s. 28.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Pokropiński 2000 ↓, s. 28-30.
- ↑ a b c d Pokropiński 2000 ↓, s. 30.
- ↑ Kalendarz Młodego Technika '89. Maria Pietrzyk (red.). Warszawa: Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", 1988, s. 30.
- ↑ Koleje Wąskotorowe w Polsce. Analiza danych statystycznych za 2023 r. Warszawa: Urząd Transportu Kolejowego, 2024, s. 18.
- ↑ a b Pokropiński 2000 ↓, s. 29-35.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bogdan Pokropiński: Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm). Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2000. ISBN 83-910219-7-1.