Hełmówka jadowita

Hełmówka jadowita
	; Widoczny wyraźny pierścień
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	podziemniczkowate
Rodzaj	hełmówka
Gatunek	hełmówka jadowita
	Nazwa systematyczna
	Galerina marginata (Batsch) Kühner; Encyclop. Mycol. 7: 225 (1935)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hełmówka jadowita (Galerina marginata (Batsch) Kühner) – gatunek grzybów należący do rodziny Hymenogastraceae^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Galerina, Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1789 August Johann Batsch nadając mu nazwę Agaricus marginatus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1935 Robert Kühner, przenosząc go do rodzaju Galerina^[1]. Ma 24 synonimy łacińskie. Niektóre z nich^[2]:

Agaricus autumnalis Peck 1872
Agaricus marginatus Batsch1789
Agaricus unicolor Vahl 1792
Galera marginata (Batsch) P. Kumm. 1871
Galerina autumnalis (Peck) A.H. Sm. & Singer 1964
Galerina unicolor (Vahl) Singer 1936
Galerula marginata (Batsch) Kühner 1934
Galerula unicolor (Vahl) Kühner 1934
Gymnopilus autumnalis (Peck) Murrill 1917
Naucoria autumnalis (Peck) Sacc. 1887
Pholiota marginata (Batsch) Quél. 1872
Pholiota unicolor (Vahl) Gillet 1876

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako łuskwiak obrzeżony lub hełmówka obrzeżona^[3].

Morfologia

Kapelusz

Średnica 1,5–5 cm, początkowo półkulisty, później wypukły, na koniec płaski. Zazwyczaj posiada tępy, szeroki garb. Jest silnie higrofaniczny; w stanie suchym ma kolor od bladobeżowego do żółtoochrowego, podczas wilgotnej pogody staje się ochrowobrązowy lub czerwonobrązowy. Wysychając jaśnieje od wierzchołka. Podczas wilgotnej pogody widoczne jest promieniste prążkowanie, podczas suchej prążkowanie jest niewidoczne^[4].

Blaszki

Nieco wybrzuszone, szeroko przyrośnięte i przy trzonie wykrawane ząbkiem. Mają kolor początkowo ochrowobrązowy, później rdzawobrązowy, ostrza blaszek są jaśniejsze^[4].

Trzon

Wysokość 2–8 cm, grubość 0,1–0,6 cm. Walcowaty, w środku pusty. Posiada nietrwałą strefę pierścieniowa, powyżej której ma ochrowy kolor i jest mączyście oprószony, poniżej ma brązowawy kolor i pokryty jest podłużnymi, srebrzystobiałymi włókienkami, u podstawy jest ciemniejszy (w kolorze od oliwkowobrązowego do czarnego)^[4].

Miąższ

W kapeluszu jasnoochrowy, w trzonie umbrobrązowy. Smak i zapach mączny z domieszką rzodkiewkowego^[5].

Wysyp zarodników

Rdzawobrązowy. Zarodniki eliptyczne, o powierzchni chropowatej lub pomarszczonej i rozmiarach 11–08 × 5–6.5 μm^[6].

Występowanie i siedlisko

Hełmówka jadowita jest szeroko rozpowszechniona na całej półkuli północnej^[7]. W Europie Środkowej jest pospolita^[4], w Polsce również^[8].

Rośnie na drewnie obumarłych drzew oraz na ściółce leśnej. W starszych atlasach grzybów podawano, że wyrasta tylko na drewnie drzew iglastych, jest to jednak nieprawda. W górach istotnie najczęściej spotyka się ją pod świerkami, jednak na niżu rośnie głównie na drewnie buka. Zazwyczaj występuje gromadnie, w mniejszych lub większych grupach. Owocniki pojawiają się od sierpnia do pierwszych przymrozków^[4].

Znaczenie

Saprotrof^[3]. Grzyb trujący – zatrucia cyklopeptydowe, cytotoksyczne. Dla człowieka potencjalnie jest śmiertelnie trujący, ze względu na obecność amanityny, tej samej trucizny, która występuje w niektórych muchomorach. Jak dotąd jednak nie zanotowano żadnego przypadku śmiertelnego zatrucia hełmówką jadowitą^[4].

Gatunki podobne

Może być łatwo pomylona z łuskwiakiem zmiennym (Kuehneromyces mutabilis), który jest grzybem jadalnym. Różni się cynamonowego koloru blaszkami i występowaniem na trzonie pod pierścieniem czarnobrązowych łusek. Podobna jest również płomiennica zimowa (Flammulina velutipes). Ta ma jednak ciemny trzon bez pierścienia^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2016-11-08]. (ang.).
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
↑ ^a ^b Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
↑ MushroomEXpert. [dostęp 2013-02-25].
↑ Volk T. (2003). „Galerina autumnalis, the deadly Galerina”. Tom Volk’s Fungus of the Month. Department of Biology, University of Wisconsin-La Crosse. Retrieved 2010-03-01.
↑ Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2016-11-08]. (ang.).

[2] Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).

[checklist-3] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[Gminder-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.

[wag-5] Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.

[mushroom-6] MushroomEXpert. [dostęp 2013-02-25].

[7] Volk T. (2003). „Galerina autumnalis, the deadly Galerina”. Tom Volk’s Fungus of the Month. Department of Biology, University of Wisconsin-La Crosse. Retrieved 2010-03-01.

[snowarski-8] Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]