Historia Żydów w Szczecinie
Historia Żydów w Szczecinie - liczy około 200 lat i wiąże się z ponownym osiedlaniem się ludności żydowskiej w mieście. Były w niej długie okresy religijnej tolerancji i pomyślnej koniunktury dla szczecińskiej wspólnoty żydowskiej, ale również niemal całkowita eksterminacja podczas holocaustu.
Początki osadnictwa
[edytuj | edytuj kod]Pierwsi Żydzi w Szczecinie pojawili się już 1261 roku, kiedy to oficjalnie potwierdzono pozwolenie na osiedlanie się ludności mojżeszowej w mieście. Jednak w tym samym roku Żydzi zostali wygnani z miasta. W okresie tym nie zdążono powołać gminy żydowskiej ani wybudować synagogi i cmentarza.
W 1812 roku w mieście zaczęli ponownie osiedlać się Żydzi i od tego okresu rozpoczyna się świetność lokalnej gminy żydowskiej. W 1816 roku powołano Towarzystwo Żydowskie, które spełniało zadania gminy żydowskiej. Liczyło ono w początkowej fazie istnienia 18 członków. W tym okresie powstał również, mały, zajmujący mniej niż 200 metrów kwadratowych cmentarz żydowski.
Rozwój gminy żydowskiej
[edytuj | edytuj kod]
W 1822 roku powołano bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza, której zadaniem było sprawowanie opieki nad cmentarzem oraz dokonywania pochówków zgodnie z tradycją judaistyczną. Wkrótce również dokupiono dodatkowe 720 metrów kwadratowych terenu cmentarza i wybudowano nowe ogrodzenie.
W latach 1834–1835, przy ówczesnej Grüne Schanze Strasse, na obrzeżach Starego Miasta zbudowano pierwszą drewnianą synagogę. W 1854 roku z inicjatywy gminy żydowskiej wzniesiono dom sierot oraz znacznie rozbudowano synagogę, według projektu mistrza ciesielskiego Hämmerlinga. 25 stycznia 1873 roku w synagodze odbyło się ostatnie nabożeństwo.
W 1873 roku na jej miejscu rozpoczęto budowę nowej, eklektyczno-mauretańskiej synagogi, którą ukończono w 1875 roku. Projektantem był szczeciński architekt Krühl. W kolejnych latach synagoga przechodziła liczne renowacje oraz modernizacje, m.in. dodano organy, elektryczne oświetlenie i centralne ogrzewanie.
W międzyczasie do Szczecina przeniesiono siedzibę Związku Gmin Żydowskich Pomorza. W 1885 roku mieszkało tu 923 Żydów, co stanowiło 0,9% ludności miasta. W 1889 roku wybudowano przytułek dla starców, a w 1899 roku na cmentarzu żydowskim, monumentalny dom przedpogrzebowy.
W przededniu I wojny światowej znacznie powiększono obszar cmentarza, zaś w okresie międzywojennym znacznie go pomniejszono, ze względu na rozbudowę dzisiejszej ulicy Leszczyńskiego. W 1927 roku w mieście mieszkało 6300 Żydów.
Po dojściu do władzy narodowych socjalistów, zaczęła się powolna emigracja ludności żydowskiej ze Szczecina. W związku z tym ich liczba zmalała w 1933 roku do 2701 osób. Najtragiczniejszym momentem w historii żydostwa była noc kryształowa, podczas której spalono synagogę, dom przedpogrzebowy, zdewastowano cmentarz, domy, sklepy oraz domy towarowe. W 1939 roku rozebrano ruiny domu przedpogrzebowego, a w 1941 roku wysadzono w powietrze zgliszcza synagogi, które następnie usunięto.
Po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]
Po zakończeniu II wojny światowej do Szczecina zaczęła napływać liczna ludność żydowska, głównie repatrianci ze Związku Radzieckiego. Osiedlali się oni głównie rejonie Dworca Niebuszewo, na Pogodnie i w Śródmieściu. Wówczas założono gminę żydowską oraz synagogę przy ulicy Niemcewicza. W 1946 roku odzyskano cmentarz i ponownie otwarto do celów pochówkowych.
W latach 50. nastąpiła znaczna emigracja członków gminy głównie do Europy Zachodniej, Izraela oraz USA. W latach 60. XX wieku na polecenie ówczesnych władz komunistycznych zamknięto cmentarz i zaczęto powoli zmniejszać jego teren, na którym utworzono park miejski. W 1962 roku na cmentarzu odbył się ostatni pogrzeb. Władze w zamian za kirkut, oddały Żydom kwaterę na Cmentarzu Centralnym, która służy im do dnia dzisiejszego.
W 1982 roku dokonano ekshumacji szczątków ze zlikwidowanego cmentarza żydowskiego i przeniesienia ich na Cmentarz Centralny. W 1988 roku na terenie parku utworzono lapidarium z ocalałych macew, z treścią: "Tu znajdował się cmentarz żydowski od 1821 do 1962 r".
Obecnie w Szczecinie mieszka tylko kilkudziesięciu Żydów, istnieje Gmina Wyznaniowa Żydowska w siedzibie której znajduje się synagoga, koszerna kuchnia, wydającą dziennie 30 obiadów. W Szczecinie działa również Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów.