Architekt

Wykonawca projektu utworu architektonicznego przy pracy (1893)

Biuro architektoniczne Lyons, Melbourne

Architekt (łac. architectus, gr. arkhitekton) – osoba określana tytułem zawodowym nadawanym przez państwo w ustawie. Zwyczajowo osoba zajmująca się inicjowaniem i organizowaniem prac projektowych w budownictwie, a także osoba specjalizująca się w dziedzinie projektowania i wznoszenia budowli (w rozumieniu słownika języka polskiego budynek to także budowla).

W większości krajów świata nie każda osoba zajmująca się inicjowaniem i organizowaniem prac projektowych w budownictwie jest prawnie uznana za architekta. Osoby specjalizujące się w dziedzinie projektowania i wznoszenia budowli określane są w języku polskim absolwentami kierunku budownictwo.

Aby być uznanym za prawnego architekta należy spełnić wymagane prawem warunki. Ponieważ inicjować i organizować prace projektowe nie zawsze musi architekt prawny (często jest to tytuł prawnie chroniony) w większości krajów taką osobę w aktach prawnych określa się projektantem (ang. designer).

Historia

Termin architekt (gr. αρχιτέκτων architecton) pojawia się w zachowanej literaturze z V w. p.n.e. u Herodota, który w ten sposób identyfikował projektanta robót budowlanych i kierownika budowy Akweduktu w Samos, Eupalinosa z Megary. Do czasu rewolucji przemysłowej architekci byli finansowani przez swoich mecenasów. W XIX wieku zaś zaczęli działać niezależnie od nich.

Zawód architekta w różnych krajach

Architekt w Unii Europejskiej

Według Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej:

„	Krajowe regulacje w dziedzinie architektury(ang. regulations in the field of architecture) oraz podejmowania i wykonywania działalności zawodowej przez architektów (ang. the pursuit of the professional activities of an architect) mają bardzo zróżnicowany zakres. W większości Państw Członkowskich działalność w dziedzinie architektury prowadzona jest de iure bądź de facto przez osoby posiadające wyłącznie tytuł architekta lub dodatkowo także inny tytuł, przy czym osoby te nie mają wyłączności na prowadzenie takiej działalności, chyba że wynika to przepisów ustawowych. Działalność ta, bądź tylko niektóre jej rodzaje, może być wykonywana także przez przedstawicieli innych zawodów, w szczególności przez inżynierów, którzy uzyskali specjalistyczne wykształcenie w dziedzinie budownictwa (ang. by engineers who have undergone special training in the field of construction) lub sztuki budowania(ang. the art of building). W celu uproszczenia niniejszej dyrektywy należy odnieść się do pojęcia „architekt”, aby wyznaczyć zakres stosowania przepisów dotyczących automatycznego uznawania kwalifikacji w dziedzinie architektury, bez uszczerbku dla odrębności występujących w przepisach krajowych regulujących tą działalność.	”
— (28)

Architekt w Polsce

Osoba posiadająca wykształcenie w dziedzinie, w zakresie, na polu architektury

Polskie uczelnie wyższe przyznają osobom, które ukończyły kierunek studiów na wydziałach architektura (dawniej architektura i urbanistyka), po uzyskaniu dyplomu I stopnia tytuł zawodowy inżynier architekt, a po uzyskaniu dyplomu II stopnia magister inżynier architekt.

Z prawnego punktu widzenia osoby te nie są jeszcze architektami. Prawnie takie osoby określa się jako posiadające dyplom ukończenia studiów wyższych w zakresie (dziedzinie) architektury.

Osoby uznane na mocy ustawy za profesjonalnego architekta

Architekt, w rozumieniu prawa polskiego, to osoba wpisana na listę krajowej jednostki organizacyjnej Samorządu Zawodowego Architektów lub osoba spoza Polski, której prawnie taki tytuł przyznano w jej kraju. Jeśli chodzi o obywateli polskich na podstawie rozporządzenia odpowiedniego ministra w porozumieniu z ministrem odpowiedzialnym za edukację, architektami określa się osoby posiadające tytuł zawodowy „magister inżynier architekt” w dziedzinie architektury, „magister inżynier” w dziedzinie budownictwo, a także „inżynier architekt” w dziedzinie architektury, i które zdobyły uprawnienia budowlane do projektowania i kierowania robotami budowlanymi lub tylko projektowania robót budowlanych lub tylko kierowania robotami budowlanymi w specjalności architektonicznej.

Wg polskiej ustawy o samorządach zawodowych architektów i inżynierów budownictwa:

„	Wykonywanie zawodu architekta polega na współtworzeniu kultury przez projektowanie architektoniczne obiektów budowlanych, ich przestrzennego otoczenia oraz ich realizację, nadzorze nad procesem ich powstawania oraz na edukacji architektonicznej.	”
— Art. 2 ust. 1

Współtwórcy projektu utworu architektonicznego - prawo projektowania robót budowlanych lub ich zakresu

Działalność obejmująca projektowanie, sprawdzanie projektów architektoniczno-budowlanych i pełnienie nadzorów autorskich jest w Polsce uznawana za pełnienie samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie, w myśl ustawy Prawo budowlane. Działalność obejmującą trzy powyższe aspekty mogą prowadzić tylko osoby posiadające uprawnienia budowlane do projektowania bez ograniczeń w danej specjalności wydane przez Samorząd Zawodowy wskazany w ustawie Prawo budowlane i powołany w Ustawie o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa. Posiadanie uprawnień w ograniczonym zakresie obejmuje tylko projektowanie i pełnienie nadzoru autorskiego w zakresie prac danej specjalności zawodowej w budownictwie.

Zarówno twórca pracy projektowej jak i osoba pełniąca samodzielną funkcję techniczną w zakresie sprawdzenia całego projektu architektoniczno-budowlanego są uznawani za twórców projektu utworu architektonicznego.

Ubezpieczenie architekta oraz inżyniera budownictwa

Powyższe tytuły zawodowe nie są prawnie chronione jednakże osoby, które posługują się tymi tytułami a także inwestorzy, którzy zlecają im opracowanie projektu robót budowlanych powinni mieć świadomość, że istnieje prawny obowiązek wobec architektów i inżynierów budownictwa ubezpieczenia się od następstw popełnienia błędów w sztuce budowlanej, które często są trudne do naprawienia bez zaangażowania wielu środków finansowych nie mówiąc o utracie zdrowia czy życia ludzi lub zwierząt. Obowiązek taki wynika z zapisów ustawowych i doprecyzowany jest w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa.

Każda osoba określając się architektem na terenie Polski powinna posiadać ubezpieczenie architekta oraz inżyniera budownictwa, gdyż takie są wymogi prawne. Kto jest w Polsce architektem dokładnie określa ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa powołująca samorząd zawodowy architektów i samorząd zawodowy inżynierów budownictwa.

Architekt w Niemczech

Zawodowy architekt

Niemieckie prawo ustawowo reguluje prawo tytułowania się architektem lub uprawnionym inżynierem. W Bawarii jest to Gesetz über die Bayerische Architektenkammer und die Bayerische Ingenieurekammer-Bau (ustawa o Bawarskiej Izbie Architektów oraz Bawarskiej Izbie Inżynierów-Bau).

Każdy kraj tej federacji posiada swoją krajową izbę architektów. Istnieje także izba federalna.

„	Die Berufsbezeichnungen "Architektin" und "Architekt", "Innenarchitektin" und "Innenarchitekt" sowie "Landschaftsarchitektin" und "Landschaftsarchitekt" darf nur führen, wer unter dieser Bezeichnung in die Architektenliste	”
— Art. 1

zgodnie z powyższym do niemieckich izb architektów należą:

• osoby wpisane pod tytułem zawodowym architektka lub architekt;
• osoby wpisane pod tytułem zawodowym architektka wnętrz lub architekt wnętrz;
• osoby wpisane pod tytułem zawodowym architektka krajobrazu lub architekt krajobrazu;

Prawo przedłożenia planów budowlanych w odpowiednim urzędzie

Na podstawie §66 ustawy Bauordnung für Berlin (BauO Bln) autorem projektu budowlanego (zakres przedsięwzięcia budowlanego przedstawiany w urzędzie) mogą być:

• osoby wpisane na listę izby architektów pod tytułem zawodowym architekt lub architektka,
• uprawniony inżynier w specjalności (Bauvorlageberechtigten) wpisany na listę Berlińskiej Izby Inżynierów Budowlanych (lub innych krajów związkowych),
• architekci wnętrz w zakresie projektów wnętrz obiektów architektury.
• inne grupy osób wymienione w §66.

Powyższe regulacje dotyczą przede wszystkim obiektów kubaturowych (budynków) oraz placów itp. Plany obiektów inżynierskich, takich jak drogi, mosty itp. są wyłączone z tej regulacji i mogą je tworzyć tylko odpowiedni specjaliści.

Osobę, będącą autorem planów przedkładanych w urzędzie określa się w niemieckim prawie projektopisarką lub projektopisarzem (Entwurfsverfasserin oder Entwurfsverfasser).

Architekt we Francji

Tytuł architekt

We Francji tytuł architekta (fr. le titre d'architecte) mogą używać osoby fizyczne ujęte w regionalnych listach architektów, a osoby prawne także ujęte w tych listach mogą używać tytułu „Spółka architektury” (fr. le titre de société d'architecture).

Osoba, posiadająca prawo tytułowania się architektem na terenie innego państwa, musi uzyskać potwierdzone przez to państwo nabycie ww. uprawnień. Jeżeli posiadacz dyplomu upoważniającego do używania tytułu architekt na terenie innego państwa, posiada go krócej niż przez okres trzech lat, musi ubiegać się o potwierdzenie swoich uprawnień u Ministra Kultury Republiki Francuskiej. Po zbadaniu całej wiedzy i umiejętności, wnioskodawca otrzyma dyplom, poświadczający nadanie uprawnień do używania tytułu zawodowego i może zostać wpisany na listę architektów.

Zawód architekta

Osoba fizyczna uprawniona do noszenia tytułu architekt wykonuje swój zawód:

• indywidualnie,
• jako wspólnik biura architektonicznego,
• jako urzędnik lub funkcjonariusz publiczny,
• jako pracownik organizacji edukacyjnych, które działają wyłącznie w imieniu władz państwowych i lokalnych w zakresie planowania przestrzennego i rozwoju miast,
• jako pracownik architekta albo biura architektonicznego,
• jako pracownik lub partner osoby fizycznej lub prawnej prowadzącej prywatną działalność budowlaną, która nie jest związana w zakresie sprawdzania projektu, finansowania budowy... (inne wymienione w tym zdaniu),
• jako pracownik spółek rolnych działających w interesie społeczeństwa wiejskiego i siedlisk.

Każdy projekt architektury musi być podpisany przez wszystkich architektów, którzy przyczynili się do jego rozwoju.

Zgodnie z francuską ustawą – „O architekturze” jurysdykcja architektów jest opisana w artykułach od 3-5.

Każdy, kto chce rozpocząć prace wymagające uzyskania pozwolenia na budowę musi zwrócić się do architekta aby ustalić projekt architektury, który jest przedmiotem wniosku o pozwolenie na budowę, bez uszczerbku dla innych osób uczestniczących indywidualnie lub zespołowo w przygotowaniu koncepcji.

Projekt architektoniczny w rozumieniu tej ustawy określa plany i dokumenty dotyczące obiektów budowlanych, ich układ, ich organizację wewnętrzną, a także kubaturę oraz dobór materiałów i kolorów.

Twórcy koncepcji utworu architektonicznego

Zgodnie z powyższym obowiązek ustalenia projektu architektonicznego z osobą fizyczną uprawnioną do noszenia tytułu architekt nie pozbawia praw autorskich do utworu osób uczestniczących indywidualnie lub zespołowo w przygotowaniu koncepcji. Istnieje tylko prawny obowiązek ostatecznego ustalenia projektu z architektem rozumianym jako osoba uprawniona do noszenia tego tytułu zawodowego na terenie Francji. Jeśli więc w trakcie ustalania projektu architektonicznego architekt przyczyni się do jego ostatecznej formy staje się współtwórcą w zakresie w jakim przyczynił się do jego rozwoju.

Przy czym ponieważ prawo francuskie jasno określa, kto może tytułować się architektem, to osoby fizyczne, które nie są ujęte w regionalnych listach architektów określać się architektem nie mogą. Nie każdy twórca koncepcji utworu architektonicznego jest architektem na terenie Francji.

We Francji jak i w większości państw europejskich obiekty budowlane muszą być projektowane zgodnie z przepisami prawa. Ustawą określającą zasady projektowania jest „Kodeks Budownictwa i Mieszkalnictwa”.

Architekci w kulturze

Po studiach w dziedzinie architektury można współtworzyć gry wideo.

Architekt i laureat Nagrody Pritzkera, Frank Gehry, który dubbingował samego siebie w serialu Simpsonowie

Zawód architekta jest często wykorzystywany w filmach i serialach, jak np.:

• Paul Newman w filmie Płonący wieżowiec (1974),
• Steve Martin w filmie Dzika lokatorka (1992),
• Woody Harrelson w filmie Niemoralna propozycja (1993),
• Keanu Reeves w filmie Dom nad jeziorem (2000),
• Michael Keaton w filmie Głosy (2005),
• Gary Cooper w filmie Fountainhead,
• Frank Gehry w serialu Simpsonowie,
• Josh Radnor w serialu Jak poznałem waszą matkę.

Linki zewnętrzne

• Strona Internetowa Krajowej Izby Samorządu Zawodowego Architektów
• Strona Internetowa Krajowej Izby Samorządu Zawodowego Inżynierów Budownictwa
• Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP