IŻ (motocykl)

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
IżMZ / Iżmasz / Iżmasz-Moto
ilustracja
Państwo

 Rosja

Siedziba

Iżewsk

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Iż-8 (1938)
Iż-350 (1946)
Iż-49 (1951)
Iż-56 (1956)
Iż Jupiter-2 (1966)
Iż Planeta Sport 350 (1973), za nim jeden ze sportowych Iżów
Iż Planeta-3-01 (1978)
Iż Planeta-5K z wózkiem bocznym

IŻ, Iż (ros. Иж) – marka rosyjskich motocykli produkowanych w latach 1933–2008 w Iżewsku przez państwowy przemysł ZSRR, następnie Rosji. Pierwsze motocykle pod tą marką powstały w 1929 roku, następnie od 1933 roku produkował je seryjnie zakład IżMZ. Po II wojnie światowej motocykle Iż produkował kombinat Iżmasz (Iżewskij Maszynostroitielnyj Zawod – Iżewskie Zakłady Maszynowe), a od 1996 roku spółka Iżmasz-Moto. Był to jeden z głównych producentów motocykli w ZSRR – do 1999 roku wyprodukowano ponad 10 milionów motocykli Iż. Zakłady specjalizowały się po wojnie aż do lat 90. w średnich motocyklach klasy 350 cm³, a także motocyklach sportowych. Oprócz motocykli, markę Iż, pochodzącą od nazwy rzeki, nosiły także samochody produkowane przez Iżmasz (następnie IżAwto) oraz inne wyroby.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze konstrukcje doświadczalne[edytuj | edytuj kod]

Po I wojnie światowej, do końca lat 20. centralnie planowany przemysł ZSRR nie produkował motocykli, a wcześniej w przedrewolucyjnej Rosji produkowano je na małą skalę[a]. Dopiero pod koniec tej dekady władze doceniły motocykl jako dobry i względnie tani środek masowej motoryzacji[1]. Przy poparciu towarzystwa Awtodor, wspierającego rozwój motoryzacji i dróg, postanowiono rozpocząć projektowanie własnych motocykli w zakładach maszynowych i zbrojeniowych w Iżewsku[1] (ówczesny Iżstalzawod[2], wchodzący w skład zjednoczenia Rużpultriest[3]). Jedną z przyczyn wyboru miejsca była wysoka jakość produkcji zakładów, wiążąca się z produkcją zbrojeniową. W 1928 roku zgromadzono tam grupę inżynierów, pod kierunkiem Piotra Możarowa, która zajęła się opracowaniem projektów motocykli, na podstawie najlepszych rozwiązań badanych motocykli zagranicznych[1]. Prace prowadzono w doświadczalnych warsztatach na terenie dawnej fabryki broni Bieriezina[4][b]. W 1929 roku skonstruowano tam pięć różnych doświadczalnych motocykli (IŻ-1 do IŻ-5), które wzięły następnie udział w tym roku w drugim wszechzwiązkowym rajdzie motocyklowym do Moskwy o długości 3300 km[1]. Były to pierwsze motocykle zbudowane w ZSRR, po doświadczalnym motocyklu Sojuz z 1925 r[3]. Z tego, IŻ-1 i IŻ-2 były ciężkimi maszynami o pojemności 1200 cm³, z umieszczonym wzdłużnie silnikiem w układzie V2[1]. Za najbardziej obiecujący uznano najmniejszy IŻ-4 (z zagranicznym silnikiem 200 cm³[5]), lecz żaden z motocykli nie został zaakceptowany przez władze do produkcji z powodu przeciążenia zakładu innymi zadaniami, a doświadczalne prace w Iżewsku zakończono[1]. W celu przyspieszenia produkcji motocykli, władze zdecydowały skopiować niemiecki DKW Luxus 300 i umieścić jego produkcję w Leningradzie jako Ł-300, ponadto prace nad nowymi motocyklami konstruktorzy kontynuowali w instytucie NATI[6].

Produkcja przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]

Władze przemysłu radzieckiego podjęły jednak w 1932 roku decyzję o umieszczeniu w Iżewsku masowej produkcji motocykli, po czym przystąpiono do budowy specjalizowanego zakładu o nazwie IżMZ (ИжМЗ, Iżewskij Motocykletnyj Zawod – Iżewski Zakład Motocyklowy)[4]. Na znaku fabrycznym używano przy tym skrótu w formie „IMZ” (ИМЗ)[7] (taki sam skrót miały późniejsze zakłady w Irbicie[8]). Według założeń, zakład miał produkować tylko konstrukcje opracowane gdzie indziej, mimo to wkrótce zajął się także ich ulepszaniem i rozwojem. Głównym konstruktorem został Wsiewołod Rogożyn[7]. Nowy zakład uruchomiono w 1933 roku, wypuszczając na święto 1 maja tego roku 4 przedseryjne ciężkie motocykle NATI-A-750 (poj. 746 cm³), lecz ich produkcję seryjną po skompletowaniu w Iżewsku dokumentacji przeniesiono do PMZ w Podolsku[6].

W tym samym 1933 roku uruchomiono w Iżewsku produkcję średnich motocykli IŻ-7 (poj. 293 cm³), stanowiących ulepszenie leningradzkiego Ł-300 (kopii DKW Luxus 300)[4]. W pierwszym roku wyprodukowano ich 12, w 1934 – 111, w 1935 – 451, w 1936 – 2207[7]. IŻ-7 zastąpiły następnie jego opracowane już w Iżewsku wersje rozwojowe ze wzmocnionymi silnikami: IŻ-8 z 1938 roku, a potem IŻ-9[4]. Plan produkcyjny na 1939 rok obejmował już 4300 motocykli[7]. W 1941 roku uruchomiono produkcję modelu IŻ-12 z czterosuwowym silnikiem 348 cm³, przejętym z nowego leningradzkiego motocykla Ł-8, lecz zdążono zbudować ich tylko 49[9]. Po niemieckim ataku na ZSRR, w listopadzie 1941 wstrzymano w Iżewsku produkcję motocykli na korzyść produkcji zbrojeniowej, a następnie ewakuowano fabrykę motocykli do Irbitu, gdzie w oparciu o kilka ewakuowanych zakładów utworzono nową fabrykę motocykli (pod późniejszą marką Ural)[7].

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Wkrótce po zakończeniu II wojny światowej komisarz ludowy przemysłu zbrojeniowego Dmitrij Ustinow zdecydował w 1946 o podjęciu na nowo w zakładach Iżmasz produkcji motocykli. Pierwszym miała być kopia niemieckiego lekkiego DKW RT 125, lecz dyrekcji zakładów udało się przekonać Ustinowa o celowości produkcji średnich motocykli, jak przed wojną (RT-125 był już produkowany w Moskwie i Kowrowie, jako M1A i K-125)[10]. Jako wzór wybrano niemiecki DKW NZ 350 (poj. 346 cm³), na którego konstrukcji oparto nieco ulepszony motocykl IŻ-350, produkowany od końca 1946 do 1951 roku, także w sportowej wersji IŻ-350S. Skompletowanie dokumentacji i oprzyrządowania nastąpiło przy udziale zakładów DKW, w ramach reparacji wojennych. Nową fabrykę otwarto w innym miejscu, niż przed wojną[4]. W 1946 roku wyprodukowano 83 sztuki, w 1947 już 2357 motocykli, mimo pożaru zakładu, a w kolejnym roku – 16 042[10].

W 1951 roku IŻ-350 został zastąpiony przez ulepszony model IŻ-49 (346 cm³), produkowany do 1958, w którym wprowadzono przede wszystkim nowocześniejsze zawieszenie[10]. Produkcja tego modelu po raz pierwszy przekroczyła pół miliona sztuk[11]. W 1954 roku w zakładach utworzono Specjalne Biuro Konstrukcyjne nr 61 (ros. SKB 61), zajmujące się konstruowaniem dalszych motocykli, wychodzących poza niemiecki wzorzec[4]. W 1956 opracowano wózek boczny do IŻ-49, którego produkcję umieszczono w WPMZ w Wiatskich Polanach[4]. Wózki boczne produkowano też do kolejnych modeli motocykli IŻ, oznaczonych dodatkową literą K (kolaska)[4].

Od 1956 roku wprowadzono do produkcji nowy model IŻ-56 (346 cm³), w którym przede wszystkim zmieniono ramę i ulepszono silnik oraz zmodernizowano wygląd[12]. Dalszym jego rozwinięciem była seria IŻ Planeta (ros. Płanieta), stopniowo modernizowana i produkowana w kolejnych generacjach od 1962 roku przez kolejne cztery dekady[12]. Od 1961 roku produkowano równolegle motocykl IŻ Jupiter z dwucylindrowym silnikiem rzędowym (347 cm³), wzorowanym na nowym niemieckim DKW RT 350, również produkowany następnie w kolejnych generacjach[13]. Obie linie modeli były zunifikowane i odróżniały się głównie silnikiem. W 1966 rozpoczęto produkcję modeli Planeta-2 i Jupiter-2, w 1970 i 1971 – Planeta-3 i Jupiter-3[14]. W kolejnych seriach zwiększano moc silników, modernizowano wygląd i wprowadzano dalsze ulepszenia. Przyczyną produkcji dwóch motocykli o podobnej konstrukcji i pojemności silnika było to, że Jupiter gwarantował wyższą moc, osiągi i komfort, natomiast jednocylindrowa Planeta była prostsza w eksploatacji i naprawach i miała bardziej odpowiednie charakterystyki do wolniejszej jazdy po kiepskich drogach, co miało znaczenie zwłaszcza w wiejskich obszarach ZSRR, a także była tańsza (np. w 1977 roku IŻ Planeta-3 kosztował 650 rubli, Jupiter-3 – 740 rubli, a Jupiter-3K z wózkiem bocznym – 1040 rubli)[15][16].

W 1973 roku wprowadzono model Planeta Sport 350, z nowym mocniejszym jednocylindrowym silnikiem o pojemności 340 cm³, o dość wysokich osiągach, lecz jego produkcja była ograniczona, mimo iż trwała 9 lat[4] (był on przy tym droższy od zwykłych modeli – w 1977 roku 1000 rubli[16]). Przez cały okres powojenny zakłady IŻ były też jednym z głównych dostawców motocykli używanych w radzieckim sporcie motocyklowym; modele sportowe były oznaczane nadal numerami[17].

Od lat 80. do XXI wieku[edytuj | edytuj kod]

W latach 80. i 90. produkowano dalej modernizowane modele Planeta-4, Planeta-5, Jupiter-4 i Jupiter-5, wywodzące się konstrukcyjnie z końca lat 50. Sytuację miał poprawić zakup na początku lat 80. technologii japońskiej Yamahy XT550, lecz prototypów Orion (szosowy) i Marafon (uniwersalny) nie udało się doprowadzić do produkcji seryjnej, a jedynie część podzespołów zaadaptowano od 1990 do produkowanych serii (jak zawieszenie przednie, odlewane koła i hamulce tarczowe)[4][18].

W 1960 roku zakłady wypuściły milionowy motocykl, w 1965 – 2-milionowy, w 1970 – 3-milionowy, w 1981 – 6-milionowy, w 1986 – 8-milionowy, w 1999 – 10,7-milionowy[13]. Zakłady maksymalnie produkowały ok. 300 000 maszyn rocznie[19].

Po przejściu na zasady gospodarki rynkowej w latach 90. zakłady Iż przeżywały trudności ekonomiczne w związku z konkurencją i spadkiem popytu na rynku wewnętrznym, podobnie jak wiele innych radzieckich wielkich zakładów produkujących przestarzałe wyroby nie najlepszej jakości[4][19]. Zakład podtrzymywał eksport do krajów rozwijających się, gdzie proste motocykle znajdowały popyt[4]. 22 czerwca 1996 roku zakłady motocyklowe wydzielono jako otwartą spółkę-córkę akcyjną (DOAO) Iżmasz-Moto, należącą do Iżmaszu[20][4]. W 1998 roku wprowadzono też odmianę motocykla Jupiter-5 z nowym silnikiem 347 cm³ chłodzonym wodą (opracowanym przez Iżewskie Zakłady Mechaniczne, będące producentem silników dla Jupiterów)[20][4].

Od 2001 produkowano całkiem nowy model Junkier, w stylu określanym w Rosji jako chopper, z silnikiem chłodzonym wodą (347 cm³)[20]. Były one kupowane m.in. przez policję rosyjską[21]. W 2000 roku zaprezentowano też całkowicie odbiegający od dotychczasowego profilu produkcji lekki motocykl (motorower) Kornet, z silnikiem 50 cm³ (produkcji WPMZ Mołot)[4]. Do produkcji wprowadzono także w tym okresie motocykle z jednocylindrowym silnikiem czterosuwowym pojemności 249 cm³ (Planeta-7, Springbok i Saigak)[21][c].

1 kwietnia 2008 zaprzestano produkcji motocykli IŻ, w związku z problemami finansowymi koncernu Iżmasz i mało konkurencyjną ofertą zakładów w porównaniu do motocykli zagranicznych, powodującą spadek popytu (do ok. 5000 motocykli rocznie, przy zakładzie obliczonym na produkcję kilkuset tysięcy sztuk)[19].

Warto wspomnieć, że dawne przedwojenne zakłady motocyklowe zostały wydzielone jako osobne przedsiębiorstwo, obecnie OAO Iżewskij Motozawod „Aksion-Holding”, zajmujący się techniką rakietową-wojskową[22].

Konstrukcje[edytuj | edytuj kod]

W nawiasach daty produkcji (lista nie jest kompletna)

Przed II wojną światową[edytuj | edytuj kod]

  • IŻ-1, IŻ-2 (1929) – doświadczalne, silnik 1200 cm³, 2-cylindrowy V wzdłużny, 24 KM
  • IŻ-3 (1929) – doświadczalny, silnik 750 cm³ Wanderer, V2[5]
  • IŻ-4 (1929) – doświadczalny, silnik 200 cm³ Stock[5]
  • IŻ-5 (1929) – doświadczalny, silnik 400 cm³[5]
  • IŻ-7 (1933–1938) – silnik 293 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 6,5 KM[23]
  • IŻ-8 (1938–1939) – silnik 293 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 8 KM[23]
  • IŻ-9 (1939–1941) – silnik 293 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 9 KM[23][d]
  • IŻ-12 (1941) – silnik 348,4 cm³, 1-cylindrowy, 4-suwowy, 13,5 KM (49 sztuk)[9]

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

  • IŻ-350 (1946–1951) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 10,5 KM (126 267 szt.)[10]
  • IŻ-49 (1951–1958) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 10,5 KM[10] (507 603 szt.[11])
  • IŻ-56 (1956–1962) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 13 KM[12] (677 428 szt.[11])
  • IŻ Jupiter, IŻ-Ju (1961–1966) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 18 KM[13] (447 747 szt.[11])
  • IŻ Planeta (1962–1967) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 13 KM[14] (405 303 szt.[11])
  • IŻ Planeta-2 (1966–1971) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 15,5 KM[14] (246 486 szt.[11])
  • IŻ Jupiter-2 (1966–1971) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 22 KM[13] (766 487 szt.[11])
  • IŻ Planeta-3 (1970–1977) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 18 KM[14] (478 496 szt.[11])
  • IŻ Jupiter-3 (1971–1977) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 25 KM[13] (296 711 szt.[11])
  • IŻ Planeta Sport 350 (1973–1984) – silnik 340 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 30 KM[4] (215 210 szt.[11])
  • IŻ Planeta-3-01 (1978–1981) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 20 KM[24] (400 842 szt.[11])
  • IŻ Jupiter-3-01 (1978–1980) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 25 KM[13] (471 246 szt.[11])
  • IŻ Jupiter-3-02 (1979–1981) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy (254 316 szt)[11]
  • IŻ Planeta-3-02 (1981–1985) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy (216 101 szt)[11]
  • IŻ Jupiter-4 (1981–1985) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 28 KM[13][5] (1 038 678 szt[11])
  • IŻ Planeta-4 (1983–) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 20 KM[25] (167 092 do 1986 r.[11])
  • IŻ Jupiter-5 (1985–1988) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 24 KM (213 179 do 1986 r.)[13][11]
  • IŻ Planeta-5 (1987-2008) – silnik 346 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy, 22 KM[26][5]
  • IŻ Jupiter-5-01 (1988–) – silnik 347 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 24 KM[13]
  • IŻ Planeta-7 – silnik 249 cm³, 1-cylindrowy, 4-suwowy, 20 KM[21]
  • IŻ Springbok (1997–) – silnik 249 cm³, 1-cylindrowy, 4-suwowy, 21 KM[21]
  • IŻ Saigak – silnik 249 cm³, 1-cylindrowy, 4-suwowy, 21 KM[21]
  • IŻ Junkier (2001–) – silnik 347,6 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy, 24,5 KM, chłodzony wodą[20]
  • IŻ Kornet (2000 prezentacja) – silnik 50 cm³, 1-cylindrowy, 2-suwowy[4]

Sportowe[edytuj | edytuj kod]

(lista niepełna)

  • IŻ-350S (1947) – silnik 346 cm³, 1-cyl. 2-suwowy, 10,5 KM[10]
  • IŻ-50 (1951–) – sportowa (crossowa) wersja IŻ-49[10]
  • IŻ-54A – sportowy (wyścigowy), silnik 346 cm³, 1-cyl. 2-suwowy, 20 KM[27]
  • IŻ-58 – sportowy (początkowo pod tym oznaczeniem projektowany był IŻ-Jupiter)[13]
  • IŻ-61K (1961) – sportowy (crossowy), silnik 340 cm³, 1-cyl. 2-suwowy, 25 KM[4]
  • IŻ-62Sz (1962) – sportowy (wyścigowy), silnik 346(?) cm³, 2-cyl. 2-suwowy, 28 KM[27]
  • IŻ-344A (1962) – sportowy (wyścigowy), silnik 344 cm³, 3-cyl. W, 2-suwowy, 36 KM[4]
  • IŻ-64K/M (1967) – sportowy (crossowy/wielobojowy)[17]
  • IŻ-M10 (1967) – sportowy[28]
  • IŻ-M12 (1968) – sportowy, silnik 227 lub 339 lub 351 cm³, 1-cyl. 2-suwowy, 25 lub 33 lub 33 KM[28]
  • IŻ-K11/M11 (1969) – sportowy (crossowy/wielobojowy), silnik 346 cm³, 1-cyl. 2-suwowy, 25 KM[17]
  • IŻ-Sz11 (1970) – sportowy (wyścigowy), silnik 347 cm³, 2-cyl. 2-suwowy, 35 KM, 160 km/h[17]
  • IŻ-K14/M14 – sportowy (crossowy/wielobojowy), silnik 346 cm³, 1-cyl. 2-suwowy, 28 KM[17]
  • IŻ-Sz12 – sportowy (wyścigowy), silnik 347 cm³, 2-cyl. 2-suwowy, 40 KM[17]

Prototypy

  • IŻ Saturn – prototyp z ramą skorupową
  • IŻ Sirius – prototyp z wtryskiem paliwa
  • IŻ 555 (lata 60.) – prototyp, silnik 500 cm³, 2-cylindrowy, 2-suwowy[4]
  • IŻ Orion (lata 80.) – prototyp, silnik 1-cylindrowy, 4-suwowy[4]
  • IŻ Marafon (lata 80.) – prototyp, silnik 1-cylindrowy, 4-suwowy[4]
  • IŻ Lider (1999)[4]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W 1928 roku w ZSRR było zaledwie 6305 motocykli, głównie z importu. Oleg Kurichin, Samyje pierwyje, „Tiechnika Mołodioży” nr 1/1989; Oleg Kurichin, Wielikolepnaja piatiorka, „Tiechnika Mołodioży” nr 3/1989.
  2. ↑ Możliwe, że warsztaty, w których skonstruowano motocykle z 1929 roku, nosiły nazwę Opytnyj Motocykletnyj Zawod im. Awtodora (OMZ, pol. Doświadczalny Zakład Motocyklowy im. Awtodoru), o której pisze Oleg Kurichin w kontekście zakładów w dawnej fabryce Bieriezina (W sierii tiażołyje, „Tiechnika Mołodioży” nr 4/1989), lecz wiąże on ją z nowymi zakładami otwartymi w 1933 roku, co budzi wątpliwości, gdyż nowe zakłady były obliczone na masową produkcję, a nie doświadczalną, a Encykłopiedija motocykłow podaje dla nowych zakładów nazwę IżMZ.
  3. ↑ Według części publikacji, silnik ten jest pochodzenia chińskiego (Modielnyj riad 2000-ch godow (Модельный ряд 2000-х годов))
  4. ↑ Inne dane IŻ-9: produkcja seryjna od maja 1940, silnik 350 cm³, moc 10 KM. Oleg Kurichin, S markoj «IŻ», „Tiechnika Mołodioży” nr 5/1989.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Oleg Kurichin, Wielikolepnaja piatiorka, „Tiechnika Mołodioży” nr 3/1989.
  2. ↑ Motocykły dawnych let (Мотоциклы давних лет) „Za Rulom” 8/1989 s. 9.
  3. ↑ a b Sojuz, IŻ-1 i Promiet-Ł300. Kto że był pierwym? (Союз, ИЖ-1 и Промет-Л300. Кто же был первым?) „Za Rulom” 8–9/1990 s. 16.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w A. Woroncow i in., Encykłopiedija motocykłow, s. 222–226.
  5. ↑ a b c d e f Ewolucyja modielnogo riada IŻ (Эволюция модельного ряда ИЖ). izhmoto.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-20)]. w serwisie Iżewskije Motocykły [dostęp 15-6-2017]
  6. ↑ a b Oleg Kurichin, W sierii tiażołyje, „Tiechnika Mołodioży” nr 4/1989.
  7. ↑ a b c d e Oleg Kurichin, S markoj «IŻ», „Tiechnika Mołodioży” nr 5/1989.
  8. ↑ A. Woroncow i in., Encykłopiedija motocykłow, s. 228.
  9. ↑ a b Oleg Kurichin, Leningradskij «kompromiss», „Tiechnika Mołodioży” nr 5/1989.
  10. ↑ a b c d e f g Oleg Kurichin, Wozrożdienije marki «IŻ», „Tiechnika Mołodioży” nr 3/1999.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Skolko i kakich IŻej izgotowleno na 1. 01. 1986 (Сколько и каких ИЖей изготовлено на 1.01.1986), „Za rulom” 10/1986 s.8.
  12. ↑ a b c Oleg Kurichin, Motocykł nowogo pokolenija, „Tiechnika Mołodioży” nr 5/1999.
  13. ↑ a b c d e f g h i j Oleg Kurichin, Iżewskij „Jupiter”, „Tiechnika mołodioży” nr 10/1999.
  14. ↑ a b c d A. Pierwoj, IŻ Płanieta 3 (ИЖ Планета 3) „Za Rulom” 4/1970.
  15. ↑ B. Diemczenko, Trietija Płanieta, „Za Rulom” 1/1973.
  16. ↑ a b IŻ Płanieta-3, IŻ-Jupiter-3, IŻ-Płanieta-Sport, Jawa 634-8, ČZ-472. Piatiorka 350-kubowych (ИЖ Планета-3, ИЖ Юпитер-3, ИЖ Планета-Спорт, Ява 634-8, ЧЗ-472. Пятерка 350-кубовых), „Za Rulom” 10/1977.
  17. ↑ a b c d e f A. Judin: Motocykły dla sporta (Мотоциклы для спорта), „Za Rulom” 7/1970.
  18. ↑ ИЖ-7.107-014, ИЖ-7.107-015, ИЖ-7.107-016, „Za Rulom” 10/1990.
  19. ↑ a b c Istorija motocykłow IŻ (История мотоциклов ИЖ). izhmoto.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-16)]. w serwisie izhmoto.ru [dostęp 2014-10-13].
  20. ↑ a b c d Oleg Kurichin, Iżewskij czopper, „Tiechnika mołodioży” nr 10/2001.
  21. ↑ a b c d e Modielnyj riad 2000-ch godow (Модельный ряд 2000-х годов). izhmoto.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-16)]. w serwisie Iżewskije Motocykły [dostęp 19-6-2017]
  22. ↑ Strona OAO Iżewskij Motozawod „Aksion-Holding”.
  23. ↑ a b c Wypusk motocykłow do 1941 goda (Выпуск мотоциклов до 1941 года), „Za Rulom” 3/1974 s.18.
  24. ↑ W. Wakin, IŻ Płanieta 3-01, IŻ Jupiter 3-01, IŻ Jupiter 3-01K. Komfortabielnieje, moszcznieje, biezopasnieje (ИЖ Планета 3-01, ИЖ Юпитер 3-01. Комфортабельнее, мощнее, безопаснее). „Za Rulom” nr 11/1978.
  25. ↑ P. Fiedorow, Je. Szuszkanow, IŻ Planeta 4. Nowinka (ИЖ Планета 4. Новинка), „Za Rulom” 1/1984.
  26. ↑ W. Umniaszkin, IŻ Planeta 5 (ИЖ Планета 5), „Za Rulom” 3/1987.
  27. ↑ a b Motocykł IŻ-62Sz. Iz dorożnogo w sportiwnyj (Мотоцикл ИЖ-62Ш. Из дорожного в спортивный), „Za Rulom” 7/1963.
  28. ↑ a b IŻi dla mnogodniewki (ИЖи для многодневки), „Za Rulom” 8/1969.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • A. Woroncow, Je. Piewzner, D. Dolnikow, A. Popow, R. Sazonow: Encykłopiedija motocykłow. Firmy, modieli, konstrukcyji. Moskwa: Za rulom, 2003. ISBN 5-85907-340-2. (ros.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=IŻ_(motocykl)&oldid=73178058”