Ilaw at Panitik
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
 |
Ten artykuł został nominowany do wyróżnienia „Dobry Artykuł”. Weź udział w dyskusji na ten temat. |
Ilaw at Panitik – filipińskie stowarzyszenie literackie[1]. Utworzone w 1912, za główny cel postawiło sobie wspieranie języka tagalskiego. Przyczyniło się do jego standaryzacji oraz uznania za język narodowy Filipin. Zapisało się w historii tagalskiej literatury, jego członkiem był między innymi Jose Corazon de Jesus, najważniejsza postać filipińskiej literatury okresu panowania amerykańskiego.
Historia i działalność
[edytuj | edytuj kod]Powstało w 1912 w stołecznej Manili[2]. Niekiedy w źródłach pojawia się rok 1915, jako data jego utworzenia[3], ale jest ona błędna. Założycielami Ilaw at Panitik byli Buenaventura G. Medina, Agripino Reyes, Angel de los Reyes, Honorato de Lara oraz Remigio Mat. Castro. Pojawiło się dwa lata po powołaniu Aklatang Bayan, uznawanego za pierwsze filipińskie stowarzyszenie literackie[4]. Było jednym z wielu stowarzyszeń skupiających się na literaturze, które pojawiły się na archipelagu w okresie panowania amerykańskiego, zwłaszcza w Manili i jej najbliższych okolicach[5]. Szybko stało się niemniej jednym z kluczowych ogniw filipińskiego życia literackiego, głównie dzięki swojej liczebności, kontaktom politycznym oraz zaangażowaniu współtworzących je twórców. Rywalizowało głównie ze wspomnianym już Aklatang Bayan, grupą bardziej konserwatywną i tradycjonalistyczną[6]. W 1935 doczekało się kolejnego istotnego konkurenta, tym razem stojącego na pozycjach modernistycznych. Było nim Kapisanang Panitikan założone przez Clodualdo del Mundo oraz Alejandra G. Abadillę[7][8].
Generalnie uznawane jest za organizację reprezentującą tradycje tagalskiego romantyzmu[9]. Jego nazwa sugerować miała wykorzystanie literatury jako narzędzia na drodze do wolności i odkupienia[10]. Powołane do życia w reakcji na skostnienie, konserwatyzm oraz elitarność Aklatang Bayan. Swój nadrzędny cel – wspieranie rozwoju języka tagalskiego oraz wyrosłej zeń kultury – realizowało na wiele sposobów. Organizowało lub finansowało bale oraz spotkania literackie w różnych prowincjach kraju. Dbało o wspieranie nowych form ekspresji twórczej, zwłaszcza tych osadzonych silnie w rodzimym, filipińskim kontekście kulturowym. Organizowało sesje balagtasanu w rozmaitych miastach archipelagu. Balagtasan to rodzima dla Filipin forma literacka, rodzaj debaty poetyckiej, która po raz pierwszy pojawiła się w 1924[11][12][13]. Dzięki wpływom w krajowych elitach władzy było w stanie brać udział, czy nawet współorganizować spotkania z prominentnymi politykami. Znalazł się wśród nich również prezydent Manuel Luis Quezon. Wspierało także rozwój rodzimego teatru oraz prowadziło własną aktywność wydawniczą[2].
Jego członkowie aktywnie uczestniczyli w sporach i debatach w łonie filipińskiej inteligencji początku dwudziestego stulecia. Bardzo silnie akcentowali przy tym służebność literatury wobec społeczeństwa. Uznawali się za mga kawal ng panulat (żołnierzy pióra). Twierdzili także, iż przynależność do organizacji niesie za sobą poważne zobowiązania wobec zarówno kraju ojczystego, jak i jego mieszkańców. Wspierali uznanie tagalskiego za narodowy język Filipin[14]. Ich wysiłki na tym polu zasadniczo przyniosły skutek 31 grudnia 1937, kiedy to prezydent Quezon ogłosił utworzenie opartego właśnie na tagalskim języka narodowego[15]. Od lat 60. XX stulecia określa się go jako język filipiński[16].
Długoletnim przewodniczącym Ilaw at Panitik był Jose Esperanza Cruz, redaktor pisma Liwayway. Działał w nim również Jose Corazon de Jesus, uznawany za najważniejszą postać filipińskiej literatury okresu panowania amerykańskiego[17]. Wśród innych jego członków wymienia się twórców takich jak Deogracias Rosario, Carmen S. Herrera, Catalino V. Flores, Domingo Raymundo, Francisco M. Vasquez, Hilaria Labog, Jose Bal. Paguia, Lazaro Francisco, Narciso Asistio, Mateo Cruz Cornelio, Teofilo Sauco i Teodoro Gener[2].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Ilaw at Panitik znalazło swoje miejsce w filipińskiej historii. Było jednym z pierwszych stowarzyszeń literackich w historii Filipin. Jego znaczenie wykracza jednak poza samo tylko dostarczenie zrębów struktur organizacyjnych rodzimemu środowisku pisarzy i poetów. Twórcy w nim skupieni odegrali znaczącą rolę w standaryzacji języka tagalskiego, zwłaszcza zaś w wypracowaniu ogólnie akceptowalnych zasad gramatycznych oraz reguł rządzących współczesną tagalską składnią. Przyczynili się tym samym do ugruntowania centralnej pozycji tegoż właśnie języka w wielokulturowym i zróżnicowanym lingwistyczne życiu społeczno-politycznym archipelagu[2][18].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Romulo P. Baquiran Jr, Rolando B. Tolentino, Joi Barrios: Ilaw at Panitik. [w:] CCP Encyclopedia of Philippine Art Digital Edition [on-line]. epa.culturalcenter.gov.ph, 1994, 2018. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).
- ↑ Rosario Cruz-Lucero, Resil B. Mojares, Damiana Eugenio, Bienvenido Lumbera, Edna Zapanta Manlapaz, Maria Lilia F. Realubit, Edgardo Maranan, Om Narayan Velasco, Merlie Alunan, Romulo P. Baquiran Jr., John Bengan, Jonathan Chua, Glenn Diaz, Ma. Crisanta Nelmida-Flores, Paz Verdades M. Santos, Louie Jon A. Sanchez: Poetry. [w:] CCP Encyclopedia of Philippine Art Digital Edition [on-line]. epa.culturalcenter.gov.ph, 1994, 2018, 2021. [dostęp 2024-07-17]. (ang.).
- ↑ Quintana Tabada 2022 ↓, s. 41.
- ↑ V. Almario: Aklátang Báyan. [w:] Sagisag Kultura (Vol 1) [on-line]. philippineculturaleducation.com.ph, 2015. [dostęp 2024-07-19]. (tagalski).
- ↑ Torres Reyes 2014 ↓, s. 30.
- ↑ V. Almario: Alejandro G. Abadilla. [w:] Sagisag Kultura (Vol 1) [on-line]. philippineculturaleducation.com.ph, 2015. [dostęp 2024-07-19]. (tagalski).
- ↑ Rolando B. Tolentino, Joi Barrios: Kapisanang Panitikan. [w:] CCP Encyclopedia of Philippine Art Digital Edition [on-line]. epa.culturalcenter.gov.ph, 1994, 2018. [dostęp 2024-07-19]. (ang.).
- ↑ Hernandez Liwag 1997 ↓, s. 541.
- ↑ Weslig 2011 ↓, s. 208.
- ↑ Reyes Churchill 2021 ↓, s. 32–33.
- ↑ V. Almario: balagtásan. [w:] Sagisag Kultura (Vol 1) [on-line]. philippineculturaleducation.com.ph, 2015. [dostęp 2024-07-15]. (tagalski).
- ↑ Guillermo i Kyi Win 2005 ↓, s. 55.
- ↑ Matute 1971 ↓, s. 348.
- ↑ Aspillera i Canseco Hernandez 2007 ↓, s. 10.
- ↑ Aspillera i Canseco Hernandez 2007 ↓, s. 12.
- ↑ Almario 1970 ↓, s. 301.
- ↑ Romulo P. Baquiran Jr, Rolando B. Tolentino, Joi Barrios: Aklatang Bayan. [w:] CCP Encyclopedia of Philippine Art Digital Edition [on-line]. epa.culturalcenter.gov.ph, 1994, 2018. [dostęp 2024-07-19]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Institusyonalisasyon ng Araling Filipinas Pagtuturo, Pagsasaliksik, Paglalathala, at Pagpapalitang Akademiko. W: Bernadita Reyes Churchill: Pagbabalik, Pagbabantayog sa Filipino: Antolohiya ng mga Pilìng Saliksik sa Pandaigdigang Kongreso sa Araling Filipinas sa Wikang Filipino. Galileo S. Zafra, Apolonio B. Chua (red.). Maynila: Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining, Philippine Cultural Education Program, Komisyon sa Wikag Filipino, 2021. ISBN 978-621-450-049-9.
- Paraluman S. Aspillera, Yolanda Canseco Hernandez: Basic Tagalog for Foreigners and Non-Tagalogs. Tokyo, Rutland, Singapore: Tuttle Publishing, 2007. ISBN 978-0-8048-3837-5.
- Virgilio S. Almario. Ang Romantikong Imahinasyon ni Jose Corazon de Jesus. „Philippine Studies”. 18 (2), s. 299-322, 1970. Ateneo de Manila University. ISSN 2244-1638. (tagalski).
- Jesse Hernandez Liwag. DAR'S "Ako'y Mayroong Isang Ibon". „Philippine Studies”. 45 (4), s. 539-559, 1997. Ateneo de Manila University. ISSN 2244-1638. (ang.).
- Maria Louisa Torres Reyes. Modernity/Modernism in Philippine Literature. „Journal of Language and Literature”. 14 (1), s. 20-33, 2014. ISSN 2580-5878. (ang.).
- Ma. Theresa Angelina Quintana Tabada. “Gendered space”: A study of newspaper opinion journalism as emergent and oppositional to the dominant culture in journalism. „Plaridel Journal of Communication, Media, and Society”. 19 (1), s. 27–53, 2022. ISSN 1656-2534. (ang.).
- Jimmuel C. Naval. Ang Impluwensiyang Rizal sa Ilang Piling Anyo ng Panitikan at Pelikula sa Pagdaan ng Panahon.. „Daluyan: Journal ng Wikang Filipino”. 25 (1-2), s. 40-65, 2019. University of the Philippines - Diliman. ISSN 2244-6001. (tagalski).
- Artemio R. Guillermo, May Kyi Win: Historical Dictionary of the Philippines Second Edition Historical Dictionaries of Asia, Oceania, and the Middle East, No. 54. Lanham, Maryland • Toronto • Plymouth, UK: The Scarecrow Press, Inc., 2005. ISBN 0-8108-5490-2.
- Genoveva Edroza Matute. Deogracias A. Rosario, Ama ng Maikling Kathang Tagalog. „Philippine Studies”. 19 (2), s. 341-372, 1971. Ateneo de Manila University. ISSN 2244-1638. (tagalski).
- Meg Weslig: Empire’s Proxy American Literature and U. S. Imperialism in the Philippines. New York, London: New York University Press, 2011. ISBN 978-0-8147-9478-4.