Przejdź do zawartości

Klasyfikacja pism drukarskich ART

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Klasyfikacja pism drukarskich ART – podział pism drukarskich dokonany przez Andrzeja i Romana Tomaszewskich, oparty na analizie kształtów graficznych liter.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Kryterium podziału w klasyfikacji ART są anatomiczne elementy (lub grupy elementów) graficznej budowy liter, np.: grafemy, kreski budujące literę, kształt szeryfów, osie liter, światła, proporcje, wielkość oczka litery. W klasyfikacji traktuje się równorzędnie, jako cały zbiór znaków danej rodziny kroju pisma, pięć charakterów pism drukarskich: majuskuły, kapitaliki (mediaskuły), minuskuły oraz należące do nich indeksy (frakcje) górne i dolne.

W podziale uwzględniono pisma czcionkowe, linotypowe, monotypowe, składopisowe i fotomatrycowe różnych systemów zecerskich[1]. Klasyfikacja ART obejmuje tylko pisma łacińskie, ale można ją stosować analogicznie np. do pism greckich czy cyrylickich, zestawiając kroje według kryterium pochodzenia lub stosowania. „W oparciu o klasyfikację ART można selekcjonować stylowo najlepsze, albo też najgorsze kroje pism danego okresu historyczno-kulturowego, kroje pism wybranego autora albo firmy”[2].

Klasyfikacja ART uwzględnia historyczny rozwój pism. Podstawowy podział obejmuje dwa okresy:

  1. od początku druku w Europie przy pomocy ruchomej czcionki do końca drugiej wojny światowej (oryginalne pisma historyczne) – część istotną przede wszystkim dla bibliologów, historyków drukarstwa i typografii,
  2. okres po drugiej wojnie światowej (pisma współczesne, obejmujące też klasyczne formy pism i ich modyfikacje) – część istotną głównie dla projektantów oraz producentów i użytkowników programów do składu. 

Szczególne znaczenie dla zaproponowanego przez Tomaszewskich podziału mają wartości historyczno-kulturowe krojów pism. Klasyfikacja ART nie jest zbiorem zamkniętym. Każdy nowy krój pisma może zostać do niej włączony.

Zasada podziału 

[edytuj | edytuj kod]

W klasyfikacji wyróżniono cztery klasy pism:

  1. pisma gotyckie,
  2. pisma romańskie (antykwy),
  3. pisanki,
  4. ksenotypy.

W pierwszych trzech klasach wyróżnia się po dwa typy:

W klasie ksenotypów istnieje też trzeci typ – pisma płaszczyznowe.

Każdy z typów pisma ma dwie odmiany (formy liternicze):

  • odmianę prostą – pionowe kreski liter są prostopadłe do linii pisma,
  • odmianę pochyłą – kreski liter są pochylone w stosunku do linii pisma.

Dodatkowo każda klasa, typ i forma jest podzielona na dziesięć grup stylowych[3], określających dominujące elementy stylu uznane w historii sztuki i typografii

Problemy dotyczące klasyfikacji

[edytuj | edytuj kod]

Z uwagi na duże zróżnicowanie wewnętrzne grup stylowych (odrębność poszczególnych nurtów w każdej z nich) oraz zmieniające się tendencje i mody w projektowaniu krojów pism klasyfikacja ART wyznacza jedynie ramową orientację w ogromnym dorobku liternictwa drukarskiego. Autorzy zaznaczają, że w każdej klasie i w każdym typie pisma mogą występować kroje zdobione lub kroje o cechach charakterystycznych dla kilku różnych stylów. Wówczas o miejscu danego pisma w klasyfikacji decyduje przeważająca liczba cech struktury znaku[4].

Na kwestię klasyfikowania pism znacząco wpłynęło pojawienie się ksenotypów. Andrzej i Roman Tomaszewscy w odniesieniu do krojów z tej klasy zastosowali dodatkowe kryteria oceny, posługując się pojęciami kiczu i mody w typografii[5]. Do oceny ksenotypów służą więc kryteria pozytywne, m.in. oryginalność lub nowość formy znaków, możliwość zastosowania pisma w typografii, logika znaku, jego graficzna perfekcja, oraz kryteria negatywne, m.in. deformacja formy, zagubienie wartości funkcjonalnych[6].

Tomaszewscy zaliczyli do ksenotypów także pastisze pism (np. próby latynizowania pism orientalnych).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. R. Tomaszewski, Klasyfikacja pism drukarskich ART, [w:] Z badań nad dawną książką, Biblioteka Narodowa, t.<2, Warszawa 1993, s. 665.
  2. R. Tomaszewski, Klasyfikacja pism drukarskich ART, [w:] Z badań nad dawną książką, Biblioteka Narodowa, t. 2, Warszawa 1993, s. 667.
  3. Przykłady konkretnych krojów z każdej z grup podaje A. Tomaszewski w Leksykonie pism drukarskich, Warszawa 1996, s. 253–258.
  4. R. Tomaszewski, Klasyfikacja pism drukarskich ART, [w:] Z badań nad dawną książką, Biblioteka Narodowa, t. 2, Warszawa 1993, s. 669.
  5. G. W. Ovink, Moda w piśmie, „Litera” 1969, nr 9, s. 134–140.
  6. R. Tomaszewski, Klasyfikacja pism drukarskich ART, [w:] Z badań nad dawną książką, Biblioteka Narodowa, t. 2, Warszawa 1993, s. 671–672.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • A. Tomaszewski, Leksykon pism drukarskich, Warszawa 1996.
  • R. Tomaszewski, Klasyfikacja pism drukarskich ART, [w:] Z badań nad dawną książką, Biblioteka Narodowa, t. 2, Warszawa 1993, s. 663–676.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]