Kościół Matki Boskiej Gromnicznej w Peczu

kościół Matki Boskiej Gromnicznej
*Gyertyaszentelő Boldogasszony-templom*
	nr rej. 18015
	kościół parafialny
	; Meczet Gazi Kasıma Paszy
Państwo	Węgry
Miejscowość	Pecz
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Historia
Data rozpoczęcia budowy	XII wiek
Data odbudowy	ok. 1560, 1702, 1766-1770, 1939, 1956, 2014
Poprzednie wyznanie	islam
Dane świątyni
Świątynia; • wysokość; • długość; • szerokość	; 22,6 m; 29 m; 16 m
	Położenie na mapie Peczu kościół Matki Boskiej Gromnicznej
	Położenie na mapie Węgier kościół Matki Boskiej Gromnicznej
	46°04′37″N 18°13′40″E/46,076944 18,227778
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Kościół Matki Boskiej Gromnicznej^[1] (także: Meczet Gazi Kasıma Paszy, węg.: Gázi Kászim pasa dzsámija, tur: Gazi Kasım Paşa Camii; lub Śródmiejski kościół Matki Boskiej Gromnicznej) – najbardziej monumentalne dzieło tureckiej architektury islamu na Węgrzech. Jest zlokalizowany w Peczu. Stanowi jeden z symboli tego miasta. Pierwotne wymiary, długość i szerokość to sto kroków. Obecnie funkcjonuje jako świątynia katolicka. Udostępniony do zwiedzania.

Położenie

Znajduje się w centrum miasta na placu Széchenyiego. Stoi w najwyższym punkcie placu, górując nad nim. Wrażenie potęguje fakt, że budynek stoi ukośnie w stosunku do placu o orientacji północno-południowej, ponieważ jest zorientowany na Mekkę.

Historia

Podczas przeprowadzonej w 1939 r. renowacji odkryto kamień z ołtarza stacjonującego w Sopianae Legio I Adiutrix, resztki pomnika i kilka rzymskich grobów.

Kościół Świętego Bartłomieja

Data budowy kościoła Świętego Bartłomieja (Szent Bertalan-templom) nie jest pewna. Najprawdopodobniejszym jest, że budować rozpoczął go biskup Bertalan w pierwszej połowie XIII wieku, za panowania króla Andrzeja II. Rzadkie na Węgrzech wezwanie świątyni pochodzi prawdopodobnie od relikwii świętego Bartłomieja, które zostały zdobyte w czasie krucjaty przez króla Andrzeja II i po jego powrocie tu umieszczone^[2]. Nawa kościoła miała w tym czasie długość 30 m i szerokość 10 m i posiadała płaskie sklepienie. Śladów wieży nie znaleziono.

W XIV wieku kościół rozbudowano, dobudowując od południowego zachodu do głównej fasady narożną wieżę, wzmocnioną na rogach filarami. Świątynia została też przedłużona w kierunku wschodnim o ok. 5 m i ogólna długość wzrosła do 37 m. Dotychczasowy płaskie sklepienie zostało zastąpione przez beczułkowe.

W końcu XV wieku kościół znacznie rozbudowano w stylu renesansu. Oprócz nawy głównej również nawy boczne zostały wyposażone w system filarów i sklepienie świątyni zyskało kształt półkolisty. Przypuszczalnie wtedy też zbudowano ossarium. Budowla miała wtedy długość ok. 40 m i szerokość 20 m i była po katedrze druga co do wielkości w mieście.

Po wkroczeniu Turków w 1543 r. świątynię podzielono na dwie części i tak użytkowano. Ślady ściany, dzielącej nawę główną, pozostały do dnia dzisiejszego.

Meczet w czasach panowania tureckiego

W drugiej połowie XVI wieku, przypuszczalnie w latach 60., kościół zburzono, a z uzyskanego kamienia wybudowano obecnie stojący meczet^[3]. Według podań ludowych, kościół dostarczył nie tylko kamienia, ale i sfinansował budowę ze skarbów w nim zgromadzonych.

W latach 60. XVI wieku pisał o nim z zachwytem znany turecki podróżnik Evliya Çelebi. Ukończona świątynia stała się głównym meczetem miasta. Środkową, czworokątną jej część, pochodzącą z czasów tureckich pokrywa kopuła spoczywająca na ośmiokątnym bębnie. Na południowo-wschodniej, południowo-zachodniej i północno-wschodniej fasadzie znajdują się nad sobą w dwóch rzędach okna z łukami w ośli grzbiet, w układzie 4-4 lub 3-3. Pierwotnie wejście do meczetu znajdowało się od strony północno-zachodniej. Z tej strony było też wejście po schodach, którym można było się dostać na galerię, na której mogły przebywać tylko zawoalowane kobiety. Z południowo-zachodniej strony meczetu stał minaret, wybudowany na fundamentach średniowiecznego kościoła.

We wnętrzu świątyni, na fragmentach tynku, pozostały dobrze widoczne tureckie zdobienia, cytaty z Koranu. Turecka ambona i galeria dla kobiet uległy zniszczeniu z upływem czasu, a obecny wygląd niszy mihrabu też nie jest całkiem wierny. Stojące przed zakrystią dwie tureckie umywalki (obecnie pojemniki na wodę święconą) trafiły tu z już nieistniejącej łaźni Gazi Kasıma Paszy.

Meczet po wypędzeniu Turków

Meczet przetrwał stosunkowo szczęśliwie okres walk wyzwoleńczych z Turkami. Zawaliła się tylko część minaretu, który w 1766 r. zburzono. Świątynia stała się własnością zakonu jezuitów. W 1692 r. władze miasta złożyły w świątyni przyrzeczenie, że w mieście mogą mieszkać tylko katolicy. Z tego powodu w 1704 r. do miasta wdarli się Serbowie i uszkodzili również świątynię. Po mniejszych, tymczasowych modyfikacjach, pierwsza poważna przebudowa miała miejsce w 1702 r., gdy przekształcono ją w kościół katolicki. W północnej części zbudowano kaplicę, wieżę, zakrystię i kryptę, a w południowej wejście z portykiem. Wyposażenie zaś było w stylu barokowym lub rokokowym^[3].

Następna znaczne przebudowa nastąpiła w latach 1766-70, na podstawie projektu jezuity Procopiusa przy materialnym wsparciu miejscowych rodzin Frühweiss i Birisics. Wtedy zburzono minaret, na którego miejscu postawiono przysadzistą wieżę. Jezuicki dom zakonny (obecne liceum Lajosa Nagya, Nagy Lajos Gimnázium) przedłużono, i połączono z kościołem sklepionym przejściem podziemnym, które zostało zburzone w 1864 r. Wtedy też rozebrano główną północną ścianę, do której dobudowano kopułę z dołączoną do niej kaplicą Alojzego (Alajosa) o sklepieniu klasztornym, a od strony zachodniej swoje miejsce znalazła zakrystia. Dalsza modyfikacja polegała na tym, że od strony wychodzącej na plac wybudowano westybul w stylu barokowym. Szerokie na 15 m schody przetrwały do 1939 r. W 1967 r. wybudowano pod świątynią system krypt.

W 1773 r. zakon jezuitów rozwiązano. Kościół stał się własnością skarbu państwa. Potem w 1980 r. po uzyskaniu przez miasto autonomii, przeszedł na własność miasta. Dotychczasowe organy, zniszczone w czasie pożaru, przeniesiono do kaplicy w dzielnicy Peczu – Havihegy, a na ich miejsce trafiły nowe. Malowidła w kopule wykonał Endre Graits, sklepienie powiększono i pokryto miedzianymi płytkami^[3].

Ostatnią dużą przebudowę przeprowadzono w 1939 r. według planów Nándora Körmendyego. Rozebrano barokową wieżę i schody, a w ich miejscu postawiono półkolistą dobudówkę z nowymi organami Angstera. Osiem lat później Ernő Gebauer pokrył ściany tej części budowli freskami. W 1956 r. kopułę przerobiono na półkulę typu florenckiego, która jest bardziej podobna do pierwotnej, tureckiej^[3].

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.
↑ Ilyen lehetett valamikor a pécsi dzsámi elődje
↑ ^a ^b ^c ^d Pécs Lexikon|I. (A–M). Főszerk. Romváry Ferenc. Pécs: Pécs Lexikon Kulturális Nonprofit Kft. 2010. 98. o. ISBN 978-963-06-7919-0

Bibliografia

Rados Jenő: Magyar építészettörténet, (p. 161-168), 1961. Bp. Műszaki K., ETO 72 (439) 091
Szerk. Fülep Lajos: A magyarországi művészet története (p. 371-372), Bp.1961. Képzőmúv. Alap K. - Kossuth Ny. 61.3465.
Ignaz Goldziher: Az iszlám kultúrája, Gondolat K. Bp. 1981, ISBN 963-280-607-7
Francis Robinson: Az iszlám világ atlasza, Ford. Dezsényi Katalin. Budapest: Helikon; Magyar Könyvklub. 1996. ISBN 963-208-384-9
H. Stierlin. Türkei - Architektur von Seldschuken bis Osmanen, Taschen Weltarchitektur, ISBN 3-8228-7857-X
H. Stierlin: Iszlám művészet és építészet, Bp. Alexandra K., ISBN 963-368-127-8
Vörös Márton: A Széchenyi tér regénye, Pécs, 1963

Linki zewnętrzne

[1] Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.

[2] Ilyen lehetett valamikor a pécsi dzsámi elődje

[plex-3] Pécs Lexikon|I. (A–M). Főszerk. Romváry Ferenc. Pécs: Pécs Lexikon Kulturális Nonprofit Kft. 2010. 98. o. ISBN 978-963-06-7919-0

[1]

[2]

[3]