Kolcosternik wyspowy

Kolcosternik wyspowy
	Zoonavena thomensis
	(E. Hartert, 1900)
	; Ilustracja autorstwa J.G. Keulemansa z 1901 roku opublikowana na łamach czasopisma Novitates Zoologicae
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	krótkonogie
Rodzina	jerzykowate
Podrodzina	jerzyki
Plemię	Chaeturini
Rodzaj	Zoonavena
Gatunek	kolcosternik wyspowy
Synonimy
	Chaetura thomensis E. Hartert, 1900;
	Chaetura thomensis E. Hartert, 1900;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Kolcosternik wyspowy^[3] (Zoonavena thomensis) – gatunek małego ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae). Ptak ten występuje na Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej. Gatunek liczny, niezagrożony wyginięciem.

Występowanie

Kolcosternik wyspowy występuje endemicznie na całym obszarze Wysp Świętego Tomasza i Książęcej^[4]^[5]^[6].

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy opisany przez E. Harterta w 1900 roku pod nazwą Chætura thomensis^[7]. Opis ukazał się na łamach czasopisma „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. Jako miejsce typowe autor wskazał Wyspę Świętego Tomasza^[7]. Takson ten wcześniej był umieszczony w rodzaju Chaetura^[8]. W przeszłości uważano, że tworzy jeden gatunek z kolcosternikiem białobrzuchym (Rhaphidura sabini), ale pogląd ten jest teraz jednogłośnie odrzucany^[4]. Takson monotypowy, nie wyróżniono podgatunków^[5].

Etymologia

Nazwa rodzajowa jest połączeniem nazwy rodzaju Zoonava Mathews, 1914 oraz łacińskiego przyrostka -ena – „odniesienie do”^[9]. Epitet gatunkowy od nazwy wyspy São Tomé lub São Thomé (Wyspa Świętego Tomasza), miejsca występowania tego ptaka. Wyspa została zauważona przez portugalskich odkrywców w dniu 21 grudnia 1471 roku, w święto św. Tomasza, patrona Portugalii^[10].

Morfologia

Długość ciała 10 cm, masa ciała średnio 8 g^[4]. Malutki ptak z typowym dla kolcosterników haczykowatym, wybrzuszonym na środku kształtem skrzydeł i kwadratowym ogonem, który wydaje się zaokrąglony gdy jest rozkładany. Na końcówkach piór ogonowych kolce o długości 1–2,5 mm^[4]. Górne części ciała czarno-brązowe, na zadzie szerokie, blade pasmo. Gardło brązowe, niewyraźnie oddzielone od silnie białawego spodu ciała^[4].

Głos

Głos opisany jako piskliwe lub przenikliwe piszczenie „tririritritri”^[11].

Ekologia

Siedlisko i pokarm

Gatunek osiadły, zasadniczo zamieszkujący pierwotne i wtórne obszary leśne, ale spotykany również na sąsiadujących z lasem obszarach uprawnych i plantacjach^[4]. Występuje od nizin do 1500 m n.p.m. na Wyspie Świętego Tomasza, głównie 200–800 m n.p.m. na wschodzie i 400 m n.p.m. na zachodzie, na Wyspie Książęcej do 500 m n.p.m.^[4] Wydaje się, że na wschodzie Wyspy Świętego Tomasza unika towarzystwa jerzyka małego (Apus affinis), który zamieszkuje niskie wzniesienia, ale na Wyspie Książęcej i pobliskich wysepkach tworzy z nim mieszane stada^[4].

Kolcosternik wyspowy poluje na owady, włącznie z małymi chrząszczami^[4]. Pokarm zdobywa przebywając w grupach od 8 do 10 ptaków, krążąc między drzewami, a także wykonując „ósemki” od 5 do 10 m nad ziemią^[4].

Rozród

Ptak ten składa jaja na początku sierpnia i pod koniec października na Wyspie Świętego Tomasza oraz we wrześniu na Wyspie Książęcej. Struktura gniazda otwarta lub przykryta o długości 15–25 mm, przyklejona jest do pionowego boku dziupli, np. puchowca pięciopręcikowego (Ceiba pentandra), 3 m lub niżej nad ziemią albo 20–40 cm nad ziemią, gdy ułożone jest między korzeniami drzewa^[4]. Najprawdopodobniej stare gniazda w dziuplach wykorzystywane są kilkakrotnie przez te same pary kolcosterników. Samica składa 2–3 (czasami 4) jaja^[4].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – najmniejszej troski)^[2]. Mimo że globalna populacja tego ptaka nie została oszacowana, gatunek nie wydaje się być zagrożony wyginięciem^[6]. Nadal jest liczny na obu wyspach wchodzących w skład Wysp Świętego Tomasza i Książęcej^[2].

Przypisy

↑ Zoonavena thomensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Zoonavena thomensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-01] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Chaeturini Bonaparte, 1857 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l P. Chantler, P. Boesman: Sao Tome Spinetail (Zoonavena thomensis). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-11-02]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-10]. (ang.).
↑ ^a ^b Species factsheet: Zoonavena thomensis. BirdLife International. [dostęp 2022-12-01]. (ang.).
↑ ^a ^b E. Hartert. Described a new Spine-tailed Swift. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 10, s. 53, 1900. (ang.).
↑ J.L. Peters: Check-list of birds of the world. Cz. 4. Cambridge: Harvard University Press, 1940, s. 237. (ang.).
↑ Zoonavena, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-01] (ang.), [archiwum].
↑ thomensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-01] (ang.).
↑ P.J. Chantler, G. Driessens: Swifts. A Guide to the Swifts and Treeswifts of the World. Wyd. 2. Nr. Robertsbridge: Pica Press, 1995, s. 1–237. ISBN 0-300-07936-2. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Zoonavena thomensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] BirdLife International, Zoonavena thomensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-12-01] (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Chaeturini Bonaparte, 1857 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-10].

[hbwalive-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l P. Chantler, P. Boesman: Sao Tome Spinetail (Zoonavena thomensis). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2015. [dostęp 2015-11-02]. (ang.).

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-10]. (ang.).

[birdlife-6] Species factsheet: Zoonavena thomensis. BirdLife International. [dostęp 2022-12-01]. (ang.).

[Hartert-7] E. Hartert. Described a new Spine-tailed Swift. „Bulletin of the British Ornithologists’ Club”. 10, s. 53, 1900. (ang.).

[Peters-8] J.L. Peters: Check-list of birds of the world. Cz. 4. Cambridge: Harvard University Press, 1940, s. 237. (ang.).

[jobling-9] Zoonavena, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-01] (ang.), [archiwum].

[jobling2-10] thomensis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-01] (ang.).

[Chantler&Driessens-11] P.J. Chantler, G. Driessens: Swifts. A Guide to the Swifts and Treeswifts of the World. Wyd. 2. Nr. Robertsbridge: Pica Press, 1995, s. 1–237. ISBN 0-300-07936-2. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]