Krótkonos złocisty

Krótkonos złocisty
	Isoodon auratus
	(Ramsay, 1887)
	; Okaz wystawowy eksponowany w Museum of Central Australia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
Nadrząd	australotorbowe
Rząd	jamrajokształtne
Rodzina	jamrajowate
Podrodzina	jamraje
Rodzaj	krótkonos
Gatunek	krótkonos złocisty
Synonimy
	Perameles auratus Ramsay, 1887; Perameles barrowensis O. Thomas, 1901; Isoodon arnhemensis Lyne & Mort, 1981;
	Perameles auratus Ramsay, 1887; Perameles barrowensis O. Thomas, 1901; Isoodon arnhemensis Lyne & Mort, 1981;
Podgatunki
	I. a. auratus (Ramsay, 1877); I. a. arnhemensis Lyne & Mort, 1981; I. a. barrowensis (O. Thomas, 1901);
	I. a. auratus (Ramsay, 1877); I. a. arnhemensis Lyne & Mort, 1981; I. a. barrowensis (O. Thomas, 1901);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies

Krótkonos złocisty^[5], jamraj złoty^{[potrzebny przypis]} (Isoodon auratus) – gatunek ssaka z podrodziny jamrajów (Peramelinae) w obrębie rodziny jamrajowatych (Peramelidae).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1887 roku australijski ornitolog Edward Pierson Ramsay nadając mu nazwę Perameles auratus^[1]. Miejsce typowe to według oryginalnego opisu to „Derby, w północno-zachodniej Australii”^[1], tj. Derby, w Australii Zachodniej, w Australii^[6]^[7]^[8]. Okaz typowy (syntyp) to skóra i czaszka dorosłego samca o sygnaturze MMUS M468 z kolekcji Macleay Museum, przy University of Sydney^[9].

Badania genetyczne wskazują na ścisłe powiązanie I. auratus z I. obelsus i w rzeczywistości oba taksony mogą stanowić jeden gatunek^[10]^[11]. Obie formy wydają się pozostawać w specjacji allopatrycznej na długo przed przybyciem Europejczyków, nawet od plejstocenu^[12]. Ostatnie analizy molekularne rozróżniają dwie formy, które odpowiadają podgatunkom auratus i barrowensis. Kolejna forma, arnhemensis^[7], została wyróżniona na podstawie jej większych rozmiarów i niewielkich różnic w kształcie czaszki; nie została jednak poddana żadnej analizie genetycznej ani molekularnej i nie jest akceptowany przez wszystkich autorów^[7].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunków^[7]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
I. a. arnhemensis	Isoodon arnhemensis	Lyne & Mort, 1981	Obszar Melville Bay i Cape Arnhem, Terytorium Północne, Australia^[13].	Skóra i czaszka osobnika o nieznanej płci (sygnatura AM M.6609, Muzeum Australijskie)^[13].
I. a. barrowensis	Perameles barrowensis	O. Thomas, 1901	Wyspa Barrowa, północno-zachodnia Australia Zachodnia, Australia^[2].	Samiec (sygnatura BMNH 1.5.2.6, Muzeum Historii Naturalnej w Londynie^[2].

Etymologia

Isoodon: gr. ισος isos ‘równy, podobny’; οδους odous, οδοντος odontos ‘ząb’^[14].
auratus: łac. auratus ‘pozłacany, zdobiony złotem’, od aurum ‘złoto’^[15].
arnhemensis: Przylądek Arnhema, Australia^[3].
barrowensis: Wyspa Barrowa, Australia^[2].

Zasięg występowania

Krótkonos złocisty występuje w zależności od podgatunku^[16]^[7]:

I. auratus auratus – północno-zachodnie Kimberley i kilka małych wysp u wybrzeży Kimberley.
I. auratus arnhemensis – Przylądek Arnhema, północno-wschodnie Terytorium Północne.
I. auratus barrowensis – Wyspa Barrowa i Middle Island, Australia Zachodnia.

Występuje również (niepewny podgatunek) na wyspie Marchinbar, należącej do Wessel Islands, Terytorium Północne, a ostatnio wprowadzony na dwie dalsze wyspy należące do Wessel Islands. Podgatunek z Wyspy Barrowa, barrowmsis, został wprowadzony na pobliskie wyspy: Hermite i Doole (Exmouth Gulf) oraz w Lorna Glen (kontynentalna środkowa Australia Zachodnia)^[16]^[7].

Przed 1930 był szeroko rozpowszechniony w centralnej Australii. Około 1983 niemal doszczętnie wyginął w całym dotychczasowym zasięgu występowania z wyjątkiem rezerwatów w północno-zachodnim Kimberley.

Wygląd

Długość ciała 19–19,5 cm, ogona 8,4-12,1 cm; masa ciała podgatunku ausratus 300-670 g, podgatunku barrowensis 250–600 g (samce są o 40%–50% cięższe od samic)^[16]^[17]. Sierść ciemnobrązowa, na brzuchu biała, krótka. Drugi i trzeci palec tylnej łapy zrośnięte, służą do czyszczenia futra.

Tryb życia

Prowadzi naziemny, nocny i samotniczy tryb życia. Drąży tunele i kopie nory. Jest wszystkożerny, zjada owady, jaszczurki, myszy, ślimaki i bulwy.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable „narażony”)^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e E.P. Ramsay. Description of two new species of marsupials (Perameles and Antechinus), and of a new species of Mus (M. Burtoni), from the neighbourhood of Derby, N.W.A. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. Second series. 2, s. 551, 1887. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d O. Thomas. On some kangaroos and bandicoots from Barrow Island, North-west Australia, and the adjoining mainland. „Novitates Zoologicae”. 8, s. 396, 1901. (ang.).
↑ ^a ^b ^c A.G. Lyne & P.A. Mort. A comparison of skull morphology in the marsupial bandicoot genus Isoodon: its taxonomic implication and notes on a new species, Isoodon arnhemensis. „Australian Mammalogy”. 4 (2), s. 107, 128, 1981. (ang.).
↑ ^a ^b A.A.A.A. Burbidge A.A.A.A., J.J. Woinarski J.J., Isoodon auratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-30] (ang.).
↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Isoodon auratus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-30].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Isoodon auratus (Ramsay, 1887). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).
↑ H. Parnaby & A.C. Gill. Mammal type specimens in the Macleay Collections, University of Sydney. „Zootaxa”. 4975 (2), s. 201–252, 2021. DOI: 10.11646/zootaxa.4975.2.1. (ang.).
↑ L. Pope, D. Storch, M. Adams, C. Moritz & G. Gordon. A phylogeny for the genus Isoodon and a range extension for I. obesulus peninsulae based on mtDNA control region and morphology. „Australian Journal of Zoology”. 49 (4), s. 411-434, 2001. DOI: 10.1071/ZO00060. (ang.).
↑ K.R. Zengery, M.D.B. Eldridge & P.G. Johnston. Phylogenetics, population structure and genetic diversity of the endangered southern brown bandicoot (Isoodon obesulus) in south-eastern Australia. „Conservation Genetics”. 6, s. 193-204, 2005. DOI: 10.1007/s10592-004-7828-4. (ang.).
↑ N. L. McKenzie, K. D. Morris, C. R. Dickman: Golden Bandicoot, Isoodon auratus. W: S. Van Dycke & R. Strahan: The Mammals of Australia. Wyd. 3. Sydney: New Holland, 2008, s. 176-178. ISBN 978-1-877069-25-3.
↑ ^a ^b H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 315, 2017. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 353, 1904. (ang.).
↑ auratus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-07-29] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 389–390. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

Golden Bandicoot. Animal Info. [dostęp 2008-04-09]. (ang.).

[Ramsay-1] E.P. Ramsay. Description of two new species of marsupials (Perameles and Antechinus), and of a new species of Mus (M. Burtoni), from the neighbourhood of Derby, N.W.A. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. Second series. 2, s. 551, 1887. (ang.).

[Thomas-2] O. Thomas. On some kangaroos and bandicoots from Barrow Island, North-west Australia, and the adjoining mainland. „Novitates Zoologicae”. 8, s. 396, 1901. (ang.).

[Lyne&Mort-3] A.G. Lyne & P.A. Mort. A comparison of skull morphology in the marsupial bandicoot genus Isoodon: its taxonomic implication and notes on a new species, Isoodon arnhemensis. „Australian Mammalogy”. 4 (2), s. 107, 128, 1981. (ang.).

[iucn-4] A.A.A.A. Burbidge A.A.A.A., J.J. Woinarski J.J., Isoodon auratus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-30] (ang.).

[Cichocki&inni-5] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-6] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Isoodon auratus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-30].

[icmw-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 72. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-8] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Isoodon auratus (Ramsay, 1887). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-29]. (ang.).

[par&gill-9] H. Parnaby & A.C. Gill. Mammal type specimens in the Macleay Collections, University of Sydney. „Zootaxa”. 4975 (2), s. 201–252, 2021. DOI: 10.11646/zootaxa.4975.2.1. (ang.).

[ajz49-10] L. Pope, D. Storch, M. Adams, C. Moritz & G. Gordon. A phylogeny for the genus Isoodon and a range extension for I. obesulus peninsulae based on mtDNA control region and morphology. „Australian Journal of Zoology”. 49 (4), s. 411-434, 2001. DOI: 10.1071/ZO00060. (ang.).

[gg6-11] K.R. Zengery, M.D.B. Eldridge & P.G. Johnston. Phylogenetics, population structure and genetic diversity of the endangered southern brown bandicoot (Isoodon obesulus) in south-eastern Australia. „Conservation Genetics”. 6, s. 193-204, 2005. DOI: 10.1007/s10592-004-7828-4. (ang.).

[hol-12] N. L. McKenzie, K. D. Morris, C. R. Dickman: Golden Bandicoot, Isoodon auratus. W: S. Van Dycke & R. Strahan: The Mammals of Australia. Wyd. 3. Sydney: New Holland, 2008, s. 176-178. ISBN 978-1-877069-25-3.

[par&inni-13] H.E. Parnaby, S. Ingleby & A. Divljan. Type specimens of non-fossil mammals in the Australian Museum, Sydney. „Records of the Australian Museum”. 69 (5), s. 315, 2017. (ang.).

[pal-14] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 353, 1904. (ang.).

[15] auratus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-07-29] (ang.).

[Dickman-16] Ch. Dickman: Family Peramelidae (Bandicoots and Echymiperas). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 389–390. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[amw-17] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 50. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]