Jamrajokształtne
| Peramelemorphia[1] | |||
| Ameghino, 1889[2] | |||
 Przedstawiciel rzędu – jamraj pręgowany (Perameles gunnii) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| (bez rangi) | torbacze | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd |
jamrajokształtne | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Rodziny | |||
| |||
Jamrajokształtne[3], jamraje (Peramelemorphia) – rząd ssaków z nadrzędu australotorbowych (Australidelphia) obejmujący niewielkie gatunki o wydłużonym pysku, długim ogonie oraz z drugim palcem stopy zrośniętym z trzecim.
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Do jamrajokształtnych zaliczane są rodziny[4][5][3]:
- Thylacomyidae Bensley, 1903 – wielkouchowate[4][3], pojedynczy gatunek obecnie żyjący wielkouch króliczy i jeden wymarły[6],
- Chaeropodidae Gill, 1872 – bandikowate – takson wymarły,
- Peramelidae J.E. Gray, 1825 – jamrajowate[4][3], 21 gatunków w sześciu rodzajach[6],
- Yaralidae Muirhead, 2000 – takson wymarły.
Opisano również wymarłe rodzaje o niepewnej pozycji systematycznej i niesklasyfikowane w żadnej z powyższych rodzin:
- Bulungu Gurovich, Travouillon, Beck, Muirhead & Archer, 2014[7]
- Galadi Travouillon, Gurovich, Beck & Muirhead, 2010[8]
- Kutjamarcoot Chamberlain, Travouillon, Archer & Hand, 2015[9]
- Madju Travouillon, Archer, Hand & Muirhead, 2015[10]
- Silvicultor Travouillon, Louys, Price, Archer, Hand & Muirhead, 2017[11]
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Zwierzęta mierzą od 15 do 60 cm, licząc długości głowy i tułowia. Ich masa waha się od 100 g do 5 kg[6].
Morfologią jamrajokształne przywodzą na myśl należące do łożyskowców gryzonie. Ogólnie mają krępe ciało[6].
Czaszka jamrajokształtnych jest wydłużona. Ich uszy są wyprostowane. Wielkością różnią się zależnie od taksonu: niekiedy małe i zaokrąglone, a kiedy indziej długie, ostro zakończone. Oczy są dobrze rozwinięte. Jamrajokształtne cechują się długim, zwężającym się pyskiem. Są poliprotodontyczne, mają więc 4-5 siekaczy szczęki i liczne siekacze żuchwy. Różni je to od dwuprzodozębowców[6], takich jak koala[12] czy kangurowate[13] o dwóch siekaczach kości zębowej. Koniec siekaczy mają spłaszczony. Ponadto ostatni siekacz żuchwy cechuje podzielona na płaty korona. Za siekaczami leżą dobrze rozwinięte kły, a jeszcze dalej po 3 przedtrzonowce, opisywano jako plagialakoidalne, a więc wąskie i ostro zakończone. Jeszcze za nimi znajdują się 4 trzonowce, które mogą być trybosfeniczne lub kwadratowe[6].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 46-48 | = | 4-5 | 1 | 3 | 4 |
| 3 | 1 | 3 | 4 | ||
_(9996143106).jpg)
Szyję mają krótką. Na tułowiu występuje marsupium, które otwiera się do tyłu. Ich krótkie kończyny przednie służą kopaniu nor i przekopywaniu gleby. Mogą kończyć się zredukowaną liczbą palców, jeśli pierwszy i piąty nie występują, bądź też palce te są obecne, a brak im tylko pazurów. Dobrze rozwinięte są zaś place trzeci i czwarty, które wieńczą przystosowanie do kopania w ziemi płaskie pazury. Kończyny tylne są względnie długie i silne. Występuje syndaktylia, jednak zrośnięcie drugiego palca z trzecim nie obejmuje odrębnych pazurów. Najdłuższy jest czwarty palec[6].
Rozmieszczenie geograficzne i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Rząd obejmuje gatunki występujące w Australii, na Nowej Gwinei[4] i na okolicznych wyspach[6].
Jamrajokształtne zamieszkują różnorodne siedliska. Spotyka się je na pustyniach i w lasach tropikalnych, a także na górskich łąkach[6].
Zwierzęta te są wszystkożerne. Główną część ich jadłospisu stanowią owady, jednak nie gardzą też kręgowcami ani pokarmem roślinnym. Ich aktywność przypada na porę nocną. Mają dobry wzrok i węch[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Peramelemorphia, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b F. Ameghino. Contribución al conocimiento de los mamiferos fósiles de la República Argentina. „Acta de la Academia Nacional de Ciencias Exactas”. 6, s. 266, 1889. (hiszp.).
- ↑ a b c d Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9–10. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 70–74. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ J. Muirhead. Yaraloidea (Marsupialia, Peramelemorphia), a new superfamily of marsupial and a description and analysis of the cranium of the Miocene Yarala burchfieldi. „Journal of Paleontology”. 74 (3), s. 512, 2000. DOI: 10.1666/0022-3360(2000)074<0512:YMPANS>2.0.CO;2. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 80.
- ↑ Y. Gurovich, K.J. Travouillon, R.M. Beck, J. Muirhead & M. Archer. Biogeographical implications of a new mouse-sized fossil bandicoot (Marsupialia: Peramelemorphia) occupying a dasyurid-like ecological niche across Australia. „Journal of Systematic Palaeontology”. 12 (3), s. 268, 2014. DOI: 10.1080/14772019.2013.776646. (ang.).
- ↑ K.J. Travouillon, Y. Gurovich, R.M. Beck & J. Muirhead. An exceptionally well-preserved short-snouted bandicoot (Marsupialia; Peramelemorphia) from Riversleigh's Oligo-Miocene deposits, northwestern Queensland, Australia. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (5), s. 1530, 2010. DOI: 10.1080/02724634.2010.501463. (ang.).
- ↑ P. Chamberlain, K. Travouillon, M. Archer & S.J. Hand. Kutjamarcoot brevirostrum gen. et sp. nov., a new short-snouted, early Miocene bandicoot (Marsupialia: Peramelemorphia) from the Kutjamarpu Local Fauna (Wipajiri Formation) in South Australia. „Alcheringa”. 40 (2), s. 199, 2015. DOI: 10.1080/03115518.2016.1103525. (ang.).
- ↑ K.J. Travouillon, M. Archer, S.J. Hand & J. Muirhead. Sexually dimorphic bandicoots (Marsupialia: Peramelemorphia) from the Oligo-Miocene of Australia, first cranial ontogeny for fossil bandicoots and new species descriptions. „Journal of Mammalian Evolution”. 22 (2), s. 144, 2015. DOI: 10.1007/s10914-014-9271-8. (ang.).
- ↑ K.J. Travouillon, J. Louys, G.J. Price, M. Archer, S.J. Hand & J. Muirhead. A review of the Pliocene bandicoots of Australia, and descriptions of new genus and species. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 37 (5), s. 7, 2017. DOI: 10.1080/02724634.2017.1360894. (ang.).
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 81.
- ↑ Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 87-88.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).