Literak właściwy
 Plechy literaków na pniu drzewa | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
literak właściwy |
| Nazwa systematyczna | |
| Graphis scripta (L.) Ach. K. Vetensk-Acad. Nya Handl. 28: 145 (1809) | |
.JPG)
Literak właściwy, pismak właściwy (Graphis scripta (L.) Ach.) – gatunek grzybów z rodziny literakowatych (Graphidaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów. Jest jedynym występującym w Polsce gatunkiem z rodzaju Graphis[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Graphidaceae, Ostropales, Ostropomycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1755 r. Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen scriptus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1809 r. Erik Acharius[1]. Synonimów nazwy naukowej ma ponad 70[3].
Nazwa polska według W. Fałtynowicza[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Tworzy cienką, skorupiastą plechę endofloetyczną lub częściowo zewnętrzną. Powierzchnia gładka, czasami nieco nierówna lub ziarenkowata, matowa lub nieco lśniąca, barwy białawej, szarej lub szarozielonej. W plesze znajdują się glony z rodzaju Trentepohlia[4]. Epihymenium brązowe, o grubości 5–10 μm, hymenium ma grubość 90–100 μm i występują w nim liczne wstawki (parafizy) o grubości 1,5–2 μm. Subhymenium jest bezbarwne. Reakcje barwne porostów – wszystkie negatywne[5].
W plesze znajdują się zagłębione owocniki o wydłużonym kształcie, podobne do kresek lub hieroglifów. Mają długość 1-3(8) mm i szerokość 0,2-0,4 (1) mm. Są bardzo zmienne w kształcie, mogą być krótkie lub długie, pojedyncze lub rozgałęzione, czarne, lub otoczone plechowym wałeczkiem. Posiadają wąskie, nagie lub przyprószone tarczki, a ich brzeżek plechowy jest gładki i wyniesiony nad powierzchnię plechy. Ekscypulum czarne. W jednym worku powstaje po 8 wrzecionowatych i prostych askospor o rozmiarach 25(30) × 70(80) μm. Każda z nich zbudowana jest z 6-16 komórek[4]. W plesze znajdują się także zagłębione pyknidia, powstają w nich konidiospory o rozmiarach 1× 2,5 μm[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, także na wielu wyspach. W Europie północna granica jego zasięgu dochodzi do północnego krańca Półwyspu Skandynawskiego (po 71 stopień szerokości geograficznej)[6]. W Polsce występuje na terenie całego kraju[4], jednak dość rzadko. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status NT – gatunek bliski zagrożenia[7].
Rośnie na drzewach liściastych o gładkiej korze, głównie w najniższej części pnia[4][5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12].
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz, Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski, Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003, ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2014-09-23].
- ↑ a b c d Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b c Consortium of North American Lichen Herbaria [online] [dostęp 2014-09-22].
- ↑ Mapa występowania Graphis scripta na świecie [online] [dostęp 2014-09-23].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.