Marmozeta złotogłowa
| Leontopithecus chrysomelas | |||
| (Kuhl, 1820) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
marmozeta złotogłowa | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Marmozeta złotogłowa[6] (Leontopithecus chrysomelas) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Gatunek endemiczny; występuje tylko w nizinnych fragmentach lasów tropikalnych w stanie Bahia w Brazylii. Jest uważany przez IUCN za zagrożony gatunek.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1820 roku niemiecki przyrodnik Heinrich Kuhl nadając mu nazwę Midas chrysomelas[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Rio dos Ilhos w Brazylii[1]; ograniczone do Ribeirão das Minhocas, na lewym brzegu górnego biegu Rio dos Ilhéus, w Bahii, w Brazylii[7][8].
Filogeneza molekularna rodzaju Leontopithecus przeprowadzona w 2008 r. wykazała, że L. chrysomelas jest formą bazalną tego kladu[9]. Anatomicznie, L. chrysomelas okazał się gatunkiem najbardziej rozbieżnym, z masywniejszym ciałem, stosunkowo dużymi i zmodyfikowanymi siekaczami, stosunkowo małymi zębami policzkowymi i unikalnym kształtem czaszki[10]. Syntypy zebrane przez Kuhla znajdują się w trzech różnych muzeach: zamontowana skóra z czaszką w środku dorosłego samca (sygnatura AMNH MS-252) z Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej[11][12]; zamontowana skóra dorosłej samicy (sygnatura RMNH.MAM.17691) ze zbiorów Rijksmuseum van Natuurlijke Historie[13]; oraz dorosły samiec zakupiony przez Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, obecnie zaginiony[14].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[10].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Leontopithecus: gr. λεων leō, λεοντος leontos „lew”; πιθηκος pithēkos „małpa”[15].
- chrysomelas: gr. χρυσος khrusos „złoto”; μελας melas, μελανος melanos „czarny”[16].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Marmozeta złotogłowa występuje we wschodniej Brazylii (Bahia), między rzekami de Contas (granica północna) a Pardo i na południe od rzeki Pardo wzdłuż jej środkowego biegu do Jequitinhonhy na granicy Bahii i Minas Gerais[10]. Introdukowany na przedmieściach Niterói w stanie Rio de Janeiro[10].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 22–26 cm, długość ogona 33–39 cm; masa ciała samic 480–590 g, samców 540–700 g[17][18]. Gatunek ten przypomina wyglądem marmozetę lwią, główną różnicą jest ubarwienie - czarne futro pokrywa większą część ciała, z wyjątkiem łap i głowy, które mają złoty odcień. Cechuje je niewielka głowa i ciało oraz stosunkowo duże kły i bardzo długi ogon. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony[19].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Marmozeta złotogłowa żyje w lasach tropikalnych, gdzie przebywa na wysokościach od 3 do 10 metrów nad ziemią[19]. Prawie całe swoje życie spędzają na drzewach, włączając w to sen i reprodukcję. Prowadzą dzienny tryb życia. Tworzą grupy złożone z 2-8 osobników (zazwyczaj 3-4); okazjonalnie tworzą grupy liczące do 16 osobników. Typowa rodzina składa się z rodziców i ich najmłodszego potomstwa. Pary łączą się na całe życie, okres godowy rozpoczyna się około września i kończy w marcu. Ciąża trwa 125-132 dni. Oboje partnerów opiekuje się młodymi. Samce osiągają dojrzałość płciową w około 24. miesiącu życia, samice w 18. Dorosłe osobniki tej samej płci wykazują wobec siebie agresję terytorialną. Żywią się owocami i insektami, okazjonalnie uzupełniając dietę ślimakami i pająkami. Stwierdzono przypadki zjadania jaszczurek, jaj ptasich, a nawet piskląt[19].
Status zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[5].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c H. Kuhl: Beiträge zur Zoologie und vergleichenden Anatomie. T. 1. Frankfurt am Main: Verlag der Hermannschen Buchhandlung, 1820, s. 51. (niem.).
- ↑ M. zu Wied-Neuwied: Reise nach Brasilien in den Jahren 1815 bis 1817. Cz. 2. Frankfurt am Men: H. L. Brönner, 1820-1821, s. 137 (przypis). (niem.).
- ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 95, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
- ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire: Ouistiti. Jacchus. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 12. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1827, s. 520. (fr.).
- ↑ a b L.C. Oliveira, L.G. Neves, M.C.M. Kierulff, L. Jerusalinsky, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands 2021, Leontopithecus chrysomelas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-09] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 37. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Leontopithecus chrysomelas. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-09].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Leontopithecus chrysomelas (Kuhl, 1820). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-11]. (ang.).
- ↑ B.M. Perez-Sweeney, C. Valladares-Padua, C.S. Martins, J.C. Morales & D.J. Melnick. Examination of the Taxonomy and Diversification of Leontopithecus using the Mitochondrial Control Region. „International Journal of Primatology”. 29, s. 245–263, 2008. DOI: 10.1007/s10764-007-9224-7. (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 178. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ AMHN MS-252. VertNet. [dostęp 2023-09-11]. (ang.).
- ↑ M.A. Lawrence. Catalog of Recent mammal types in the American Museum of Natural History. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 217, s. 55, 1993. (ang.).
- ↑ RMNH.MAM.17691. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-09-11]. (niderl. • ang.).
- ↑ F.D. de Avila-Pires. The type specimens of Brazilian mammals collected by Prince Maximilian zu Wied. „American Museum novitates”. 2209, s. 11–12, 1965. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 369, 1904. (ang.).
- ↑ chrysomelas, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-11] (ang.).
- ↑ A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 343–344. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 115. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b c B. Lundrigan & K. Kapheim: ADW: Leontopithecus chrysomelas: Information. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2000. [dostęp 2016-12-12].