Pazurkowcowate
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
| Callitrichidae[1] | |||||
| J.E. Gray, 1821[2] | |||||
 Przedstawiciel rodziny – pigmejka karłowata (Cebuella pygmaea) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Parvordo | |||||
| Rodzina |
pazurkowcowate | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Callithrix Erxleben, 1777 | |||||
| |||||
| Rodzaje | |||||
| |||||
Pazurkowcowate[29], pazurkowce[30][31] (Callitrichidae) – rodzina ssaków naczelnych z infrarzędu małpokształtnych (Simiiformes) obejmująca między innymi marmozety i tamaryny.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Do pazurkowców należą najmniejsi przedstawiciele naczelnych – wielkości wiewiórki. Długość ich ciała wynosi od 30 do 70 cm[32]. Masa nie przekracza zaś 750 g[33].
Głowy niektórych przedstawicieli noszą grzywy gęstych włosów czy ozdobne czuby. Obserwuje się w rodzajach marmozeta i tamaryna[33].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Pazurkowcowate należą do rzędu naczelnych. W obrębie tego rzędu wyróżnia się dwa podrzędy. Pierwszy, Strepsirrhini[34], czyli lemurowe[35], obejmuje lemurokształtne, palczakokształtne i lorisokształtne[34]. Drugi, Haplorrhini, czyli wyższe naczelne, obejmuje 3 infrarzędy. Pierwszym są wyrakokształtne[34] z pojedynczą rodziną wyraków o licznych cechach typowych dla lemurowych[36], kolejnymi małpy szerokonose i małpy wąskonose[34]. Podczas gdy te ostatnie obejmują małpy Starego Świata, a więc koczkodanowate[37], gibonowate i człowiekowate[38], małpy szerokonose obejmują 5 rodzin małp Nowego Świata[36], w tym właśnie pazurkowcowate, ale także płaksowate, ponocnicowate[33], sakowate i czepiakowate[39].
Miejsce pazurkowcowatych na drzewie rodowym małp Nowego Świata nie jest już jednak jednoznacznie określone. Niektórzy autorzy widzą w nich prymitywny klad, inni zaś przypisują mu zaawansowanie ewolucyjne, wskazują zaawansowane adaptacje do pobierania pokarmu[33].
Do pazurkowców należy ponad 40 gatunków małp zgrupowanych w kilku występujących współcześnie rodzajach[40][31]:
- Cebuella J.E. Gray, 1866 – pigmejka
- Calibella M.G.M. van Roosmalen & T. van Roosmalen, 2003 – jedynym przedstawicielem jest Calibella humilis (M.G.M. van Roosmalen, T. van Roosmalen, Mittermeier & de Fonseca, 1998) – pigmejka czarnoczapeczkowa
- Mico Lesson, 1840
- Callithrix Erxleben, 1777 – uistiti
- Callimico Miranda-Ribeiro, 1912 – miko – jedynym przedstawicielem jest Callimico goeldii (Thomas, 1904) – miko czarny
- Leontopithecus Lesson, 1840 – marmozeta
- Leontocebus Wagner, 1839
- Saguinus Hoffmannsegg, 1807 – tamaryna
Gliwicz (2020) doliczyła się w sumie 44 gatunków, aczkolwiek prawdopodobnie w lasach deszczowych kryje się ich więcej[33].
Opisano również rodzaje wymarłe:
- Mohanamico Luchterhand, Kay & Madden, 1986[41]
- Patasola Kay & Meldrum, 1997[42]
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Rodzina obejmuje gatunki występujące w Amerykę Południową[32].
Behawior i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Pazurkowcowate spożywają głównie owady i żywicę drzew, wiele gatunków zjada także inne bezkręgowce i owoce, tak więc można tu mówić o wszystkożerności[33].
Pazurkowcowate spędzają życie w niewielkich, rodzinnych grupach społecznych. Niekiedy występuje monogamia. Grupę stanowi wtedy para dorosłych osobników oraz ich potomstwo sprzed kilku lat. Kiedy indziej w jednej grupie spotyka się dwóch bądź większą liczbę dojrzałych płciowo samców towarzyszących pojedynczej samicy, co z kolei wskazywałoby na poliandrię. Samica po ciąży wydaje na świat 2 młode. W opiece nad nimi uczestniczy płeć męska[33].
Zwierzętom tym zagrażania niszczenie lasów deszczowych przez człowieka. Wyginięcie zagraża w szczególności marmozetom i tamarynom[33].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Typ nomenklatoryczny: Arctopithecus G. Cuvier, 1817 (= Callithrix Erxleben, 1777).
- ↑ Pisownia oryginalna.
- ↑ a b c Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.
- ↑ a b Typ nomenklatoryczny: Harpale J.E. Gray, 1821 (= Callithrix Erxleben, 1777).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Sagouin de Lacépède, 1799 (= Callithrix Erxleben, 1777).
- ↑ a b Typ nomenklatoryczny: Ouistitis Burnett, 1828 (= Callithrix Erxleben, 1777).
- ↑ a b c d Typ nomenklatoryczny: Hapale Illiger, 1811 (= Callithrix Erxleben, 1777).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Jacchus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Callithrix Erxleben, 1777).
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Midas É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Saguinus Hoffmannsegg, 1807).
- ↑ a b c d Typ nomenklatoryczny: Callimico Miranda-Ribeiro, 1912.
- ↑ a b c Typ nomenklatoryczny: Leontocebus Wagner, 1839.
- ↑ Nomen nudum; typ nomenklatoryczny: Leontopithecus Lesson, 1840.
- ↑ Typ nomenklatoryczny: Saguinus Hoffmannsegg, 1807.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Callitrichidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
- ↑ a b c d J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 298, 1821. (ang.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 118, 1812. Paris. (fr.).
- ↑ a b c d J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 338, 1825. (ang.).
- ↑ Burnett 1828 ↓, s. 305.
- ↑ Burnett 1828 ↓, s. 306.
- ↑ Burnett 1828 ↓, s. 307.
- ↑ Ch.L. Bonaparte. Synopsis Vertebratorum Systematis. „Nuovi Annali delle Scienze Naturali”. Anno I. 2, s. 111, 1838. (łac.).
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Die Affen und Fledenthiere. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. 238. (niem.).
- ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 183. (ang.).
- ↑ J.L.Ch.C. Gravenhorst: Vergleichende Zoologie. Breslau: Druck und Verlag von Grass, Barth and Comp, 1843, s. 502. (niem.).
- ↑ J.E. Gray. On some new or little-known species of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 10, 1849. (ang.).
- ↑ F.H. Troschel. Bericht über die Leistungen in der Naturgeschichte der Säugethiere während des Jahres 1857. „Archiv für Naturgeschichte”. 24 (2), s. 39, 1858. (niem.).
- ↑ a b E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clx. (niem.).
- ↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 37. (ang.).
- ↑ T.H. Huxley: A Manual of the Anatomy of Vertebrated Animals. New York: D. Appleton and Company, 1872, s. 392. (ang.).
- ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 2, 54, 1872. (ang.).
- ↑ O. Thomas. Notes on South-American monkeys, bats, carnivores, and rodents, with descriptions of new species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh Series. 12, s. 457, 1903. (ang.).
- ↑ M. Schlosser. Beitrag zur Osteologie und systematischen Stellung der Gattung Necrolemur, sowie zur Stammesgeschichte der Primaten überhaupt. „Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. Festband 1807–1907, s. 223, 1907. (niem.).
- ↑ O. Thomas. On some rare Amazonian mammals from the collection of the Para Museum. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 11 (61), s. 132, 1913. (ang.).
- ↑ G. Dollman: Primates. London: Waterlow and Sons, 1931, s. 908. (ang.).
- ↑ W.K. Gregory: Evolution emerging. A survey of changing patterns from primeval life to man. Cz. 1. New York: Macmillan Co., 1951, s. 942. (ang.).
- ↑ W.Ch. Osman Hill. The anatomy of Callimico goeldii (Thomas): A primitive American primate. „Transactions of the American Philosophical Society”. 49 (5), s. 111, 1959. DOI: 10.2307//1005807. (ang.).
- ↑ J.R. Napier & P.H. Napier: A Handbook of Living Primates. New York: Academic Press, 1967, s. 1–456. (ang.).
- ↑ a b c F.S. Szalay & E. Delson: Evolutionary History of the Primates. New York: Academic Press, 1979, s. 288. ISBN 978-1-4832-8925-0. (ang.).
- ↑ a b A.L. Rosenberger, T. Setoguchi & N. Shigehara. The fossil record of callitrichine primates. „Journal of Human Evolution”. 19 (1–2), s. 211, 1990. DOI: 10.1016/0047-2484(90)90017-6. (ang.).
- ↑ a b c d H. Schneider, M.P.C. Schneider, I. Sampaio, M.L. Harada, M.J. Stanhope, J. Czelusniak & M. Goodman. Molecular phylogeny of the New World monkeys (Platyrrhini, Primates). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 2 (3), s. 235, 1993. DOI: 10.1006/mpev.1993.1022. (ang.).
- ↑ M.C. McKenna & S.K. Bell: Classification of mammals above the species level. Nowy Jork: Columbia University Press, 1997, s. 235. ISBN 978-0-231-11013-6. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie komisji (WE) nr 1332/2005. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. [dostęp 2016-11-20]. (pol.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 257, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Gliwicz 2020 ↓, s. 122.
- ↑ a b c d Gliwicz 2020 ↓, s. 117.
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 28. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b Gliwicz 2020 ↓, s. 121.
- ↑ Gliwicz 2020 ↓, s. 125.
- ↑ Gliwicz 2020 ↓, s. 126.
- ↑ Gliwicz 2020 ↓, s. 123-124.
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 174–182. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ K. Luchterhand, R.F. Kay & R.H. Madden. Mohanamico hershkovitzi, gen. et sp. nov., un primate du Miocène moyen d'Amérique du Sud. „Comptes Rendus de l’Académie des Sciences de Paris”. Série II. 303 (19), s. 1754, 1986. (fr.).
- ↑ R.F. Kay & D.J. Meldrum: A new small platyrrhine and the phyletic position of Callitrichinae. W: R.F. Kay, R.H. Madden, R.L. Cifelli & J.J. Flynn: Vertebrate Paleontology in the Neotropics: The Miocene fauna of La Venta, Colombia. Washington: Smithsonian Institution Press, 1997, s. 438. ISBN 978-1-56098-418-4. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- G.T. Burnett. Illustrations of the Manupeda, or Apes and their Allies; being the arrangement of the Quadrumana or Anthropomorphous Beasts indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 24, s. 301–307, 1828. (ang.).
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Subfamily Callitrichinae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-04].
- Joanna Gliwicz, Rząd: naczelne – Primates, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).