Mełamed

Mełamed z Podola (XIX wiek)

Mełamed (jid. ‏מלמד‎ melamed, hebr. ‏מְלַמֵּד‎ melamed) – nauczyciel w chederze, nierzadko także jego właściciel . Instytucja mełameda rozpowszechnina była zwłaszcza wśród Żydów Europy Wschodniej .

Do roku 1648

Zgodnie z nakazem sformułowanym w Księdze Powtórzonego Prawa, Żydzi mają obowiązek wpajania dzieciom podstaw tradycji judaistycznej. Stąd też już w Talmudzie pojawiają się wzmianki o zatrudnianiu nauczycieli .

Przed pogromami z lat 1648–1649 mełamedzi mieli dość wysoki status społeczny, zwłaszcza ci z terenów Polski. Później, po wyjeździe wielu z nich, mełamedami zostawały często osoby niezbyt kompetentne, niemogące znaleźć innego zajęcia .

Po roku 1648

Nauka w chederze opierała się na mechanicznym zapamiętywaniu materiału i łączyła się często ze stosowaniem kar cielesnych, odbywała się także w złych warunkach higienicznych (szkoła połączona była z domem ubogiego zwykle mełameda, a uczniowie przebywali tam niemal cały dzień), dlatego zawód ten nie cieszył się zbytnim poważaniem, mełamed nie mógł także liczyć na wysokie dochody. Zarówno sposoby, jak i warunki pracy mełameda były ostro krytykowane przez zwolenników postępu już w XIX wieku, choć we wspomnieniach czy literaturze pięknej znajdują się niekiedy pozytywne wzmianki o nauczycielu poświęcającym się wychowaniu i nauczaniu dzieci żydowskich .

Ponieważ liczba uczniów w chederze była dość znaczna, mełamedowi pomagał często belfer (niekiedy także nazywany mełamedem) .

Nadzór nad mełamedami

W czasach autonomii żydowskiej w Polsce, czyli do połowy XVIII wieku, nauczanie w chederze i praca mełameda podlegały kontroli ze strony gminy żydowskiej, która miała także wpływ na wysokość wynagrodzenia nauczycieli. Natomiast w okresie zaborów władze państwowe usiłowały niejednokrotnie wprowadzić nadzór nad mełamedami, tak by wykorzystać ich do realizacji własnej polityki i wywarcia wpływu na środowiska żydowskie (najbardziej zdecydowane działania podejmowano w zaborze rosyjskim). Na początku XX wieku pojawiły się próby usamodzielnienia się części nauczycielstwa żydowskiego (np. w 1906 roku powstał w Warszawie Związek Właścicieli Chederów i Szkół Początkowych) .

Bibliografia

• Rafał Żebrowski: Mełamed. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 2: L–Ż. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 128–129, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-175-8. [dostęp 2022-06-15].
• Mełamed. W: Nowy leksykon judaistyczny. Red. Julius H. Schoeps. Warszawa: Cyklady, 2007, s. 545–546. ISBN 978-83-60279-13-7. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Joseph Jacobs, Jacob Zallel Lauterbach: Melammed (“teacher”). [w:] Jewish Encyclopedia [on-line]. 1901–1906. [dostęp 2022-06-15]. (ang.).