Mistrz Księgi Domowej
 Śmierć i młodzieniec z ok. 1485 - 1490 Rijksmuseum | |
| Data urodzenia |
XV wiek |
|---|---|
| Data śmierci |
XVI wiek |
| Narodowość |
Niemcy |
| Dziedzina sztuki |
Malarstwo |
| Epoka |
Późny gotyk |
Mistrz Księgi Domowej (Mistrz Amsterdamskiego Gabinetu, Mistrz Średniowiecznej Księgi Domowej) – niemiecki malarz, grafik i najwybitniejszy miedziorytnik[1], tworzący pod koniec XV wieku.
Nazwisko
[edytuj | edytuj kod]Swój pseudonim: Mistrz Księgi Domowej artysta otrzymał od średniowiecznego manuskryptu Księgi Domowej. Rękopis zawierał rozmaite przepisy i podstawowe informacje na temat gospodarstwa domowego, różne rysunki m.in. pieców hutniczych, młynów prochowych, armat i innych przedmiotów, rysunki ukazujące scenki dworskie, widok łaźni oraz alegoryczne przedstawienie siedmiu planet. Większość rysunków stworzył inny mistrz znany z kopiowania prac innego miedziorytnika Mistrza E.S. Z dużą pewnością atrybucję Mistrza Księgi Domowej można przypisać rysunki planet.
Identyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Identyfikacja personalna mistrza z południowych Niemiec po dziś dzień przysparza wielu trudności i hipotez. Pierwotnie identyfikowano go z Holbeinem Starszym, z Grünewaldem, z holendrem Erhardem Reeuwichem z Utrechtu (1937), artystą i drukarzem pracującym w Moguncji. W 1953 roku niemiecki historyk, Walter Hotz identyfikował go z wormackim mistrzem Nicolausem Nievergaltem[2]. Również pochodzenie było kwestionowane; początkowo wiązano je z Niderlandami i tamtejszymi artystami. Obecnie, z dużo większym prawdopodobieństwem, uznaje się go za artystę wywodzącego się z regionu górnego Renu a jego sztuka zbliżona jest do kręgu takich artystów jak Mistrz Ołtarza z Kościoła Kanoników Regularnych w Erfurcie, Hans Hirtz, Mistrz Ołtarza z Oberstein oraz Grünewald czy Hans Baldung.
Prace miedziorytnicze
[edytuj | edytuj kod]Przez wiele lat obok mistrza funkcjonował jako osobny artysta-rytownik Mistrz Amsterdamskiego Gabinetu. Obecnie utożsamia się go z Mistrzem Księgi Domowej. Jest uznawany za jednego a najlepszych miedziorytników swej epoki, który tę sztukę wyniósł do rangi sztuki niezależnej i przyczynił się do jej rozwoju[1]. Mistrz miast płyty miedzianej używał cyny, w której (jako pierwszy artysta), suchą igłą wydrapywał linie. Podejmował sceny z życia i śmierci Chrystusa, tworzył podobizny świętych oraz sceny z życia codziennego[3].
Pierwsze prace pochodzą z ok. 1470 roku. W latach 1475–1480 jego prace nabrały większej dojrzałości; przedstawiały głównie sceny z życia dworskiego. Z tego właśnie okresu pochodzi jeden z najbardziej znanych rytów Śmierć i młodzieniec. Kościotrup w towarzystwie węża i ropuchy, zatrzymuje eleganckiego młodzieńca; miękki modelunek chłopca kontrastuje tu z dokładnym anatomicznie odtworzeniem kościeja[4]. Około roku 1490 artysta osiągnął szczyt swojej rytowniczej twórczości. Z tego okresu pochodzą ryciny ukazujące Głowę smoka zabitego przez św. Jerzego, Ukrzyżowanie, Święta Rodzina oraz Pokłon Trzech Króli. W pracach artysta wykorzystuje efekty światłocieniowe podobne do tych, jakie później zastosuje w swej sztuce rytowniczej Rembrandt.
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Do najważniejszego dzieła malarskiego zalicza się wykonany dla kościoła w Spirze Ołtarz Pasyjny[a]. Składał się on z głównego obrazu Ukrzyżowania oraz z obrazów na skrzydłach: Ecce Homo, Zmartwychwstanie oraz Chrystus na Górze Oliwnej, Umycie nóg, Ostatnia Wieczerza i Chrystus przed Kajfaszem. W latach osiemdziesiątych XV wieku mistrz stworzył Opłakiwanie wzorowane prawdopodobnie na jakimś niderlandzkim dziele. W 1505 roku tworzy cykl obrazów z Życia Marii, gdzie ważną rolę odgrywa przestrzeń jako podstawa kompozycji. Do równie znanych dzieł należy obraz Gotajska para miłosna z ok. 1480 roku[5].
Znanych jest 89 sztychów miedziorytniczych, z czego 78 istnieje tylko w jednym egzemplarzu[1]. J. P. Filedt Kok w swojej pracy z 1995 roku wymienia dziewięćdziesiąt jeden sztychów przy 124 wszystkich pracach tego artysty[6]. Większość jego zachowanych grafik znajduje się obecnie w zbiorach Rijksmuseum w Amsterdamie[7].
Mistrz Księgi Domowej malował również witraże, które stanowił wzór dla późniejszych prac Albrechta Dürera[8].
- Gotajska para miłosna – ok. 1480–85, tempera na desce lipowej, 118 x 82,5 cm, Muzeum Zamkowe w Gocie
- Portret mężczyzny – 25,5 x 18 cm, Bazylea, Kunstmuseum
- Trzy latające anioły – tempera na drewnie, 29,5 x 38 cm, Bazylea, Kunstmuseum
- Ołtarz Pasyjny
- Umycie nóg apostołom 1475–1480, 130,5 x 75,6 cm, Gemäldegalerie
- Ostatnia Wieczerza1475–1480, 130,5 x 75,6 cm, Gemäldegalerie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ołtarz nie zachował się w całości, jego zachowane części znajdują się we fryburskim Augustinermuseum oraz w muzeum berlińskim i we Frankfurcie nad Menem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Hütt 1985 ↓, s. 45.
- ↑ Walter Hotz, "Der "Hausbuchmeister" Nikolaus Nievergalt und sein Kreis", Worms, 1953 z: W.Hütt Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu, s. 320
- ↑ Two Prints by the Master of the Amsterdam Cabinet Henry P. Rossiter, Museum of Fine Arts (Boston Museum Bulletin, Vol. 64, No. 338) (1966), s. 173-177, on-line Jstor
- ↑ Hütt 1985 ↓, s. 46.
- ↑ Hütt 1985 ↓, s. 47.
- ↑ J. P. Filedt Kok, Jane Campbell Hutchison, Livelier than Life, The Master of the Amsterdam Cabinet, or the Housebook Master 1470-1500, Rijksmuseum/Garry Schwartz/Princeton University Press, 1985, ISBN 90-6179-060-3
- ↑ Grafiki w British Museum
- ↑ z: The J. Paul Getty Museum
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wolfgang Hütt: Niemieckie malarstwo i grafika późnego gotyku i renesansu. Warszawa: PWN, 1985. ISBN 83-01-04621-X.