Muzeum Elektryczności (Lizbona)
 Praça do Carvão, recepcja i punkt początkowy do zwiedzania muzeum | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Av. de Brasília, Central Tejo. 1300-598 |
| Data założenia |
1990 |
| Zakres zbiorów |
Nauka i Archeologia przemysłowa |
| Dyrektor |
Eduardo Moura[1] |
Położenie na mapie Lizbony  | |
Położenie na mapie Portugalii  | |
 38°41′44,20″N 9°11′44,84″W/38,695610 -9,195790
| |
| Strona internetowa | |
Muzeum Elektryczności w Lizbonie (port. Museu da Electricidade)– jednostka muzealna w Lizbonie, tworząca część Muzeum Nauki i Archeologii Przemysłowej. Odbywają się w nim wystawy oraz rozmaite wydarzenia kulturalne. Muzeum Elektryczności tworzy część dziedzictwa i struktury Fundacji EDP[2], należącej do Energias de Portugal.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Muzeum znajduje się w Santa Maria de Belém, nadrzecznej dzielnicy Lizbony przyłączonej do miasta w XIX wieku. To jedna z najbardziej zabytkowych części miasta, w której znajdują się: Klasztor Hieronimitów, Centrum Kulturalne Belém, Wieża Belém, Pomnik Odkrywców, Pałac i Muzeum Republiki Portugalii, Muzeum Powozów i Narodowa Fabryka Sznurka. Muzeum Elektryczności zajmuje budynek sklasyfikowany jako miejsce użyteczności publicznej[3]: dawną elektrownię cieplną – Central Tejo, która oświetlała Lizbonę przez ponad cztery dekady[4].
Muzeum otwarto w 1990 r. Po dziesięciu latach Muzeum Elektryczności poddano renowacji. Ponownie otworzono je w 2006 r. z nową, wzbogaconą ofertą kulturalną[5]. Obecnie Muzeum to miejsce multidyscyplinarne, prezentujące nie tylko stałą ekspozycję (oryginalne maszyny Central Tejo, które obrazują sposób działania i warunki pracy w elektrowni), ale także różnorodne wystawy tymczasowe (malarstwa, rzeźby, fotografie). Muzeum posiada również przestrzeń dydaktyczną, gdzie odbywają się zabawy, doświadczenia, koncerty i konferencje.
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Zespół budynków składających się na Central Tejo tworzył dawną elektrownię cieplną, która dostarczała prąd elektryczny do Lizbony i okolic. To wyjątkowy punkt na mapie architektonicznej Lizbony i jeden z charakterystycznych przykładów portugalskiej architektury przemysłowej z pierwszej połowy XX wieku.
Central Tejo budowano w latach 1908–1951. Struktura budynku reprezentuje zachodnią architekturę żelaza i cegły. Fasady zbudowane są w różnych stylach: od secesji (najstarsze części budynków kotłów niskiego ciśnienia) po klasycyzm widoczny w budynkach bardziej współczesnych (budynki kotłów wysokiego ciśnienia). Wraz z ekspansją elektrowni, na przestrzeni lat dołączano nowe tereny i budynki, co sprawiło, że dziś mieści się tam ogromny kompleks przemysłowy, który ma wiele celów kulturalnych. W latach 2001–2005 Muzeum przeszło renowację: wzmocniono strukturę budynków, odnowiono fasady i maszynerię[5].
Zwiedzanie muzeum[edytuj | edytuj kod]
Trasa zwiedzania zaczyna się na Praça do Carvão w miejscu, gdzie dawniej rozładowywano węgiel transportowany statkami po rzece Tag. Na tym placu można zobaczyć sito, zbiorniki i podnośniki, które rozdrabniały i podawały węgiel do wyższej części budynku kotłów wysokiego ciśnienia; także na tym placu odbywają się wystawy oraz dodatkowe wydarzenia.
Następnie trasa prowadzi do wnętrza kompleksu przemysłowego przez Salę Wystaw – dawny budynek kotłów niskociśnieniowych. Obecnie jest to otwarta przestrzeń, gdzie odbywają się wystawy tymczasowe i gdzie można zobaczyć drogi odprowadzania pary i silosy na węgiel ze starych kotłów.
Z hali kotłów niskiego ciśnienia przechodzi się do kotłowni, dawnego budynku kotłów wysokociśnieniowych, gdzie znajdują się cztery ogromne kotły o wysokości 30 metrów, stanowiska operowania wentylatorami, obiegiem powietrza i spalaniem etc.
Kocioł nr 15 jest przystosowany dla zwiedzających, co pozwala zajrzeć do jego wnętrza i przyjrzeć się wewnętrznej konstrukcji: rusztowi mechanicznemu, parownikom Baileya, palnikom naftowym, rurom podgrzewającym wodę itp. Poza kotłami, w sali ukazana jest historia budowy Central Tejo i obraz trudnych warunków pracy operatorów.
Na parterze znajduje się Sala Popiołów, gdzie zbierano popiół z palonego węgla. W tej części wystawy nacisk położono na warunki pracy: konsekwencje przebywania w wysokiej temperaturze i wdychania popiołów. Można tu również zobaczyć prace kuźnicze, stolarskie, transport, pochodzenie i jakość węgla.
Idąc dalej, trafiamy do Sali Badań, podzielonej na trzy części: pierwsza poświęcona jest źródłom energii odnawialnej i tradycyjnej; druga – naukowcom, którzy przyczynili się do postępu produkcji energii elektrycznej; w trzeciej znajdują się modele naukowe i zabawki, służące „nauce przez zabawę”.
Po doświadczeniach, przechodzimy do Sali Wody. W tej i w kolejnej Sali - Maszynowni, przestrzeń muzealna przypomina tę z kotłowni; między maszynami, ścianami i sufitem widać rury pomalowane na różne kolory. Każdy kolor odpowiada materiałowi płynącemu przez rury - parze suchej, parze wilgotnej, wodzie.
Wracając do Sali Wody, zobaczymy proces adaptowania wody na późniejszy użytek w kotłach. Maszyny tam wystawione to pompy elektryczne, filtry i destylatory z roku 1940.
Przechodząc przez tę sale, dojdziemy do Sali Skraplaczy, gdzie stoją Skraplacze chłodzące parę, pompy doprowadzające wodę z Tagu, która była głównym czynnikiem chłodzącym dla elektrowni. W tylnej części sali, gdzie znajdują się wyłączniki generatorów, umieszczona jest również stała ekspozycja Twarze Central Tejo składająca hołd pracownikom elektrowni za pomocą zdjęć i materiałów audiowizualnych, które obrazują trudne warunki w jakich przyszło im pracować.
Nad kondensatorami znajduje się Sala Generatorów, gdzie wystawione są dwa z pięciu turbo-alternatorów, którymi dysponowała elektrownia. Jeden z nich jest otwarty, by pokazać wewnętrzne elementy i umożliwić lepsze zrozumienie procesu wytwarzania energii elektrycznej.
Na najwyższym poziomie, znajduje się Stanowisko Sterowania: miejsce w którym sterowano generatorami i zarządzano dystrybucją energii elektrycznej w sieci zaopatrywanej przez elektrownie. Dzisiaj stała się ona miejscem badań i doświadczeń naukowych, w którym przewodnicy muzealni wyjaśniają historię elektryczności na przykładach z codzienności, takich jak działanie energii odnawialnych czy uproszczenie funkcjonowania całej elektrowni. Wykorzystują takie elementy jak butle gazowe, panel ciśnieniowy, a wszystko to dostosowane jest do wymagań publiczności.
Zbiory[edytuj | edytuj kod]
Muzeum posiada wiele eksponatów ruchomych takich jak kotły, turbo-alternatory i kondensatory z lat 1930 – 1950, oraz eksponaty, sięgające XIX wieku. Wśród zbiorów wyróżnia się kolekcja artykułów gospodarstwa domowego, maszyn elektrycznych, drewnianych i metalowych, elementy oświetlenia miejskiego i prywatnego, wyposażenia laboratoryjnego, lamp, makiet.
Centrum Dokumentacji[edytuj | edytuj kod]
Centrum Dokumentacji Muzeum Elektryczności ma na celu stać się wyspecjalizowanym centrum badań nad energią, a w szczególności elektrycznością[6]. Obejmuje niemal 60 tys. woluminów w różnych formatach (dokumenty, książki, filmy), z których najstarsze pochodzą z 1848 roku, ponad 90 tys. zdjęć i około 15 tys. książek w większości dotyczących elektryczności (we wszystkich jej aspektach: technicznym, budowlanym, ekonomicznym, historycznym i społecznym), a także monografie o dziedzictwie archeologii przemysłowej, muzeologii, kulturze, encyklopedie i periodyki.
Centrum prowadzi politykę identyfikacji i wcielania dokumentów dostępnych w Internecie lub na miejscu, jak również publikuje monografie o historii elektryczności w Portugalii.
Wydarzenia[edytuj | edytuj kod]
W Muzeum Elektryczności odbywa się szereg atrakcji takich jak wystawy tymczasowe, Miesiąc Nauki, koncerty, konferencje i inne. Wiele wydarzeń kulturalnych odbywa się pod gołym niebem na Praça do Carvão.
W maju na Praça do Carvão odbywa się Miesiąc Nauki, obejmujący wiele rozmaitych atrakcji. Mimo że wiele z nich odbywało się wcześniej, dopiero od 2009 roku oficjalnie tworzą część imprezy. W Miesiącu Nauki ma miejsce Olimpiada Fizyczna (dla uczniów), Narodowy Pokaz Nauki, Dzień Dziecka, Festiwal Słoneczny i Wyścig Słoneczny. Z wyjątkiem “Olimpiady Fizycznej”, promowanej przez Portugalskie Towarzystwo Fizyczne, wszystkie atrakcje zostały wypromowane przez Muzeum Elektryczności.
Muzeum Elektryczności oferuje także wizyty z przewodnikiem dla tych, którzy zechcą poznać bardziej szczegółowo proces produkcji energii w elektrowni cieplnej. Wizyta obejmuje również temat energii odnawialnych, i wykonanie kilku prostych doświadczeń fizycznych[5].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ EDP quer fazer centro cultural voltado para o rio Tejo – A ver o mundo.
- ↑ Fundação EDP [online], Fundação EDP [dostęp 2021-01-24] (port.).
- ↑ Ficha do património/IGESPAR. Decreto do Governo, número 1/86 de 3 Janeiro. igespar.pt. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-27)]..
- ↑ Lizbona otwiera się na wodę i ujawnia tajemnice z przeszłości [online], podroze.se.pl [dostęp 2021-04-17] (pol.).
- ↑ a b c Electricty Museum and other redevelopments at Lisbon, Portugal, [w:] Michele Laraia, Beyond Decommissioning : the Redevelopment of Nuclear Facilities and Sites., San Diego: Elsevier Science & Technology, 2019, s. 159, ISBN 978-0-08-102875-9, OCLC 1104710923 [dostęp 2021-04-17].
- ↑ Secção do Centro de Documentação à Wikienergia.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pires Barbosa, Luís Cruz, Fernando Faria: A Central Tejo: A fábrica que electrificou Lisboa. Lisboa: Museu da Electricidade e ed. Bizânzio, 2007.
- António Santos. A „Arquitectura da Electricidade” em Portugal (1906-1911)'. „Revista Arqueologia & Indústria”. 2–3, s. 123–148, 1999/2000. Associação Portuguesa de Arqueologia Industrial (APAI).