Pieszczanka wielka
|
||
| Rhombomys opimus[1] | ||
| (Lichtenstein, 1823) | ||
 |
||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Infragromada | łożyskowce | |
| Rząd | gryzonie | |
| Podrząd | myszokształtne | |
| Nadrodzina | myszowe | |
| Rodzina | myszowate | |
| Podrodzina | myszoskoczki | |
| Rodzaj | Rhombomys Wagner, 1841 |
|
| Gatunek | pieszczanka wielka | |
| Synonimy | ||
|
||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | ||
 |
||
Pieszczanka wielka[3] (Rhombomys opimus) – roślinożerny gryzoń azjatycki z rodziny myszowatych (Muridae), największy i prawdopodobnie najlepiej zbadany gatunek myszoskoczki (Gerbillinae). Na tak duże zainteresowanie naukowców zasłużył sobie z dwóch powodów: wyrządza znaczne szkody w uprawach rolnych i jednocześnie jest głównym nosicielem bakterii wywołujących dżumę.
Spis treści
Zasięg występowania i biotop[edytuj]
Zasięg występowania tego gryzonia obejmuje większość obszarów zachodniej i środkowej Azji, głównie pustynnych – od Morza Kaspijskiego na południe po Iran i na wschód – po południową Mongolię i północne oraz środkowe Chiny[4]. Występuje licznie na pustyniach piaszczystych i gliniastych, zwłaszcza w górzystych obszarach oraz na subtropikalnych stepach. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Iranie, Turkmenistanie, Uzbekistanie i Kazachstanie[2]. W Chinach występuje bardzo licznie na obszarach pustynnych i półpustynnych, z powodzeniem zasiedla suche koryta rzek porośnięte roślinnością krzewiastą[2]. Zamieszkuje również na terenach rolniczych, gdzie wyrządza znaczne szkody w uprawach. Badania sekwencji DNA wykazały, że pieszczanka wielka szeroko rozprzestrzenił się na terenach Azji w ciągu ostatnich 12 tys. lat[5], co może mieć ścisły związek ze zmianami klimatu i z aktywnością człowieka.
Morfologia[edytuj]
Pieszczanka wielka jest zdecydowanie większa od pozostałych myszoskoczek oraz różni się od nich na tyle, że zaliczono ją do odrębnego rodzaju Rhombomys. Jej krępe ciało osiąga długość 150–200 mm, a długość ogona 60–130 mm[4]. Ma większą głowę i mniejsze uszy niż większość jego krewniaków. Wyróżnia ją też uzębienie hipsodontyczne oraz ogon – krótki, zakończony puklem włosów.
Ekologia[edytuj]
Ten gryzoń jest dobrze przystosowany do warunków klimatycznych występujących na zajmowanym obszarze. Dobrze znosi zarówno gorące i suche lato, jak i bezśnieżne, wietrzne zimy. Może przetrwać długi okres suszy, maksymalnie wykorzystując wodę zawartą w zjadanym pokarmie. Prowadzi dzienny tryb życia. W czasie letnich upałów pieszczanki są aktywne o poranku i przed zmierzchem, natomiast zimą wykazują większą aktywność w ciągu dnia. Jego ubarwienie ochronne sprawia, że jest słabo widoczny na tle otoczenia.
Budowa ucha środkowego umożliwia odbiór dźwięków o niskich częstotliwościach. Takie dźwięki wydają skrzydła ptaków drapieżnych, które są głównymi drapieżnikami polującymi na myszoskoki wielkie – są to głównie sowy i jastrzębie. Wśród naziemnych drapieżników najgroźniejszym dla gryzoni jest waran szary (Varanus griseus).
Pieszczanka wielka jest gatunkiem fakultatywnie socjalnym[6]. Poszczególne osobniki często budują nory blisko siebie, w efekcie czego powstają nory połączone korytarzami, z czasem rozbudowywane do formy kolonii – są to systemy korytarzy połączonych z wieloma komorami, w których towarzyskie gryzonie gnieżdżą się oraz przechowują zapasy pokarmu na zimę. Zimą gromadzą się w przygotowanych norach dużymi grupami, aby się wzajemnie ogrzewać oraz chronić zapasy[7]. Do przeżycia potrzebują stałej temperatury w zakresie 20–25 °C[4]. Nory sięgają 1,5–2,5 m pod powierzchnię ziemi. Prowadzą do nich duże otwory wejściowe[2]. Opuszczone nory są ponownie zasiedlane, gdy liczebność populacji wzrasta. Wiele innych gatunków zwierząt również korzysta z nor opuszczonych przez pieszczanki.
Rozród[edytuj]
Okres rozrodu przypada na porę deszczową – od kwietnia do września. W tym czasie każda z samic może wyprowadzić od dwóch do trzech miotów. Samica osiąga dojrzałość płciową w 3. lub 4. miesiącu życia. Ciąża trwa 23–32 dni, a liczba młodych w miocie waha się od 1–14. Średnia długość życia samców wynosi 2–3 lata, samice żyją średnio o rok dłużej[4]. W niewoli żyją średnio około 4,5 roku.
Znaczenie dla człowieka[edytuj]
W całym zasięgu swojego występowania gatunek ten jest uważany za szkodnika. Niszczy uprawy, kanały irygacyjne oraz nasypy drogowe i kolejowe. Na terenach rolniczych wyrządza często znaczne szkody, ponieważ chomikuje na zimę znaczne ilości ziarna oraz części roślin[4]. Przy dostatku pokarmu pieszczanki układają w pobliżu otworów wejściowych do nor stosy liści, oprócz zapasów gromadzonych w podziemnych komorach.
W Azji Środkowej jest głównym nosicielem pałeczki dżumy (Yersinia pestis)[8][9].
Przypisy
- ↑ Rhombomys opimus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d Rhombomys opimus. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.).
- ↑ a b Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b c d e Nannizzi, M.: Rhombomys opimus (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 11 czerwca 2010].
- ↑ Ning et al. Phylogeographic patterns of the great gerbil Rhombomys opimus in China based on mitochondrial cytochrome b gene sequence variations. „Current Zoology”. 4 (53), s. 630 – 640, 2007 (ang.).
- ↑ Randall et al. Flexible social structure of a desert rodent, Rhombomys opimus: philopatry, kinship, and ecological constraints. „Behavioral Ecology”. 6 (16), s. 961-973, 2005. DOI: 10.1093/beheco/ari078 (ang.).
- ↑ Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 227. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ Robert Pollitzer. Plague and plague control in the Soviet Union. , 1966. Fordham University (ang.).
- ↑ K.L. Gage, M.Y. Kosoy. Natural history of plague: perspectives from more than a century of research. „Annual Review of Entomology”. 50, s. 505–528, 2004. DOI: 10.1146/annurev.ento.50.071803.130337 (ang.).
Bibliografia[edytuj]
- Nannizzi, M.: Rhombomys opimus (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 11 czerwca 2010].
