Tekst źródłowy strony NATO

{{dopracować|przypisy|data=2024-03}}
{{Organizacja międzynarodowa infobox
 | nazwa_polska          = Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego
 | nazwa_oryginalna      = {{k|en|North Atlantic Treaty Organization}} / {{k|fr|Organisation du traité de l’Atlantique nord}}
 | grafika               = 
 | podpis grafiki        = 
 | flaga_obraz           = NATO flag.svg
 | mapa_obraz            = North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
 | opis_mapy             = {{Legenda|#063|państwa członkowskie NATO|none|w linii=tak}}
 | język_roboczy         = [[Język angielski|angielski]], [[Język francuski|francuski]]
 | siedziba              = [[Bruksela]]
 | siedziba_tekst        = 
 | członkowie            = patrz: [[Państwa członkowskie NATO|państwa członkowskie]]
 | przywódca             = [[Mark Rutte]]
 | przywódca_opis        = Sekretarz generalny
 | przywódca2            = 
 | przywódca_opis2       = 
 | utworzenie            = 4 kwietnia 1949
 | rozwiązanie           = 
 | commons               = Category:North Atlantic Treaty Organization
 | www                   = https://www.nato.int
}}
'''Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego'''<ref name="EJO" /><ref name="RK" /> ({{w języku|en|North Atlantic Treaty Organization}} – NATO; {{w języku|fr|Organisation du traité de l’Atlantique nord}} – '''OTAN''', zwyczajowo '''NATO''' lub '''Sojusz Północnoatlantycki'''<ref name="MP97" />) – międzynarodowa organizacja polityczno-wojskowa utworzona na&nbsp;mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 [[Traktat północnoatlantycki|Traktatu północnoatlantyckiego]]<ref name="traktat" />, obowiązującego od 24 sierpnia 1949<ref name="uwaga1" group="uwaga" /><ref>{{encyklopedia PWN|id=3951696|tytuł=Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego|data dostępu=2022-07-22}}</ref>.

Głównym celem istnienia NATO w chwili utworzenia była obrona militarna przed atakiem ze strony [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i jego [[państwo satelickie|państw satelickich]], od 1955 zorganizowanych w strukturę [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. Po [[Rozpad ZSRR|rozpadzie ZSRR]] i rozwiązaniu Układu Warszawskiego w 1991 roku, pełni rolę stabilizacyjną, podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów regionalnych. Pełni także rolę gwaranta bezpieczeństwa zewnętrznego państw członkowskich. Sojusz opiera się na zasadzie kolektywnej obrony, zgodnie z jego podstawowym założeniem, że napaść zbrojna na jednego z członków uważana jest za atak przeciw wszystkim członkom.

== Zadania i cele ==
{{Wikiźródła|Traktat Północnoatlantycki (1949)|tekst ''Traktatu północnoatlantyckiego''|lewa|tekst=nie}}
Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest podpisany 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie ''[[Traktat północnoatlantycki]]'', zwany też traktatem waszyngtońskim. Umowa jest dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i sojuszu jako całości. Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest artykuł 5, stanowiący, że każdy atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko wszystkim sygnatariuszom umowy.

{{Cytat
 |treść = Artykuł 5. Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego<ref name="traktat" />.
 |styl = środek
}}

Zawarta w tym artykule formuła ''[[casus foederis]]'' jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu. NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania [[Pokój (polityka)|pokoju]] i umocnienia [[Bezpieczeństwo międzynarodowe|bezpieczeństwa międzynarodowego]]. Z [[prawo międzynarodowe|prawnomiędzynarodowego]] punktu widzenia NATO jest [[Organizacja międzynarodowa|międzynarodową organizacją]] opartą na [[sojusz]]niczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z traktatem waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych [[stosunki międzynarodowe|stosunków międzynarodowych]] oraz dbać o zachowanie bezpieczeństwa własnego, oraz innych członków sojuszu i wzmacniać swoje siły zbrojne.

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie – środkami politycznymi i militarnymi – [[Wolność|wolności]] i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:
* zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu [[Konflikt międzynarodowy|konfliktów]]
* zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego
* rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu [[Partnerstwo dla Pokoju]] (PdP), oraz [[Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego|Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa]]
* wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

Niemniej jednak istotnym zapisem traktatu jest artykuł 3 zobowiązujący każdą z jego stron z osobna do umacniania swoich własnych i kolektywnych zdolności obronnych:
{{Cytat
 |treść = Artykuł 3. Dla skuteczniejszego osiągnięcia celów niniejszego traktatu, Strony, każda z osobna i wszystkie razem, poprzez stałą i skuteczną samopomoc i pomoc wzajemną, będą utrzymywały i rozwijały swoją indywidualną i zbiorową zdolność do odparcia zbrojnej napaści<ref name="traktat" />.
 |styl = środek
}}

== Zasięg terytorialny sojuszu ==
Zgodnie z art. 6 traktatu zasięg terytorialny paktu obejmuje terytorium którejkolwiek ze stron w Europie lub Ameryce Północnej, algierskie departamenty Francji, terytorium Turcji oraz wyspy pod jurysdykcją którejkolwiek ze stron na obszarze północnoatlantyckim na północ od [[zwrotnik Raka|zwrotnika Raka]]. Zobowiązania traktatu obowiązują także w razie ataku na [[siły zbrojne]], okręty lub samoloty którejkolwiek ze stron znajdujące się na tych terytoriach, lub nad nimi albo na jakimkolwiek innym obszarze w Europie, na którym w dniu wejścia w życie traktatu stacjonowały wojska okupacyjne którejkolwiek ze stron, lub na Morzu Śródziemnym czy obszarze północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka.

== Państwa członkowskie ==
{{osobny artykuł|Państwa członkowskie NATO}}
[[Plik:History of NATO enlargement.svg|mały|upright=1.3|Etapy rozszerzania NATO o kolejne państwa członkowskie w Europie]]
{| class="wikitable"
|-
! Rok wstąpienia
! Państwa członkowskie NATO
|-
|align=center| 1949
|[[Belgia]], [[Dania]], [[Francja]], [[Holandia]], [[Islandia]], [[Kanada]], [[Luksemburg]], [[Norwegia]], [[Portugalia]], [[Stany Zjednoczone]], [[Wielka Brytania]], [[Włochy]]
|-
|align=center| 1952
|[[Grecja]], [[Turcja]]
|-
|align=center| 1955
|[[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|RFN]]
|-
|align=center| 1982
| [[Hiszpania]]
|-
|align=center| 1999
| [[Czechy]], [[Polska]], [[Węgry]]
|-
|align=center| 2004
| [[Bułgaria]], [[Estonia]], [[Litwa]], [[Łotwa]], [[Rumunia]], [[Słowacja]], [[Słowenia]]
|-
|align=center| 2009
| [[Albania]], [[Chorwacja]]
|-
|align=center| 2017
| [[Czarnogóra]]
|-
|align=center| 2020
| [[Macedonia Północna]]
|-
|align=center| 2023
| [[Finlandia]]
|-
|align=center| 2024
|[[Szwecja]]
|}
W 2024 roku NATO liczy 32 państwa członkowskie. Najmłodszym państwem członkowskim jest [[Szwecja]], która przystąpiła do sojuszu 7 marca 2024 roku. Kandydatem do członkostwa w sojuszu jest [[Bośnia i Hercegowina]].

Każde z państw przystępuje do NATO dobrowolnie, po przeprowadzeniu debaty publicznej<ref name="uwaga2" group="uwaga" /> oraz stosownej [[Ratyfikacja|ratyfikacyjnej]] procedury parlamentarnej<ref name="uwaga3" group="uwaga" />. ''Traktat północnoatlantycki'' gwarantuje swoim członkom suwerenne prawa<ref name="uwaga4" group="uwaga" /><ref name="uwaga5" group="uwaga" />, ale także nakłada zobowiązania międzynarodowe, które należy bezwzględnie respektować.

== Państwa goszczące ==
Państwa goszczące to kraje niebędące członkami NATO, które jednak zobowiązały się do umożliwienia siłom NATO działania ze swojego terytorium, jeśli zajdzie taka potrzeba.

== Państwa członkowskie przez pewien czas nieuczestniczące w strukturach wojskowych NATO ==
* Grecja – od 14 sierpnia 1974 do 20 października 1980;
* Francja – wystąpiła w 1966 r., częściowo powróciła w 1995, powróciła całkowicie w 2009 (podczas [[szczyt NATO w Strasburgu i Kehl 2009|szczytu NATO w Strasburgu i Kehl]]);
* Hiszpania – od momentu przystąpienia do 1997 r.

== Historia ==
Początki NATO wiążą się z podpisaniem [[Traktat z Dunkierki|traktatu z Dunkierki]] przez Wielką Brytanię i Francję 4 marca 1947 roku, co stanowiło odpowiedź na rosnące obawy przed ponowną agresją niemiecką. Rok później, 17 marca 1948, dołączyły do nich państwa [[Beneluks]]u, podpisując [[traktat brukselski]], który później stał się fundamentem dla [[Traktat północnoatlantycki|traktatu waszyngtońskiego]]. Kluczowym momentem w kierunku utworzenia NATO był 11 czerwca 1948, kiedy to [[Senat Stanów Zjednoczonych]] uchwalił [[Rezolucja Vandenberga|rezolucję Vandenberga]], wzywającą do tworzenia bloków militarnych, co doprowadziło do podpisania 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie Traktatu północnoatlantyckiego. Ten moment ustanowił formalnie NATO, a organizacja ta zaczęła oficjalnie funkcjonować od 24 sierpnia 1949 roku.

We wrześniu 1950 roku, podczas posiedzenia Rady NATO w Nowym Jorku, państwa członkowskie zdecydowały się na przyjęcie koncepcji tzw. wysuniętej obrony ({{w języku|en|forward strategy}}) zakładającej w wypadku wojny przeniesienie działań bojowych na terytorium państw bloku wschodniego. Stany Zjednoczone wysunęły propozycję remilitaryzacji Niemiec i włączenia ich w skład sojuszu. Propozycja ta została uznana przez [[państwo socjalistyczne|państwa socjalistyczne]] za przyjęcie kursu konfrontacji i dążenie do odrodzenia militaryzmu niemieckiego. W październiku 1950 roku Komitet Obrony NATO zaakceptował plan utworzenia sił sojuszniczych złożonych z 50 [[Dywizja|dywizji]], w tym: 20 francuskich, 10 amerykańskich, 10 włoskich, 5 brytyjskich i 5 z państw Beneluksu. W 1951 roku Rada NATO postanowiła przyśpieszyć proces rozbudowy sił lądowych sojuszu, które miały stanowić tzw. tarczę zabezpieczającą przed ewentualnym atakiem. USA i Wielka Brytania miały utworzyć siły tzw. „miecza” złożone ze strategicznego lotnictwa bombowego dysponującego bombami jądrowymi. W 1952 roku, organizacja powiększyła się o Grecję i Turcję, a w 1954 roku, po zakończeniu [[Okupacja aliancka Niemiec|okupacji Niemiec Zachodnich]], [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|Republika Federalna Niemiec]] została przyjęta do sojuszu, co było krokiem o dużym znaczeniu politycznym i militarnym.

W 1954 roku, na sesji Rady NATO w Paryżu, zdecydowano o konieczności oparcia strategii sojuszu na użyciu taktycznej broni jądrowej. Strategia ta została dalej rozwinięta w 1957 roku, kiedy potwierdzono koncepcję użycia broni jądrowej w ewentualnym konflikcie. Zakończenie procesu ratyfikacji układów paryskich w maju 1955 roku, zostało uznane przez państwa „bloku wschodniego” za pretekst do utworzenia [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]], który miał być odpowiedzią na remilitaryzację RFN i przyjęcie jej do NATO. W kwietniu 1958 roku na konferencji ministrów obrony narodowej państw NATO zatwierdzono plan rozbudowy sił sojuszu (MC-70) zakładający wzmocnienie sił w Europie przez 12 [[Dywizja|dywizji]] niemieckich, 4 francuskie i 2 brytyjskie. Przewidywano rozbudowę baz rakietowych i wprowadzenie na uzbrojenie środków przenoszenia broni jądrowej.

Lata [[Lata 50. XX wieku|50.]] i [[Lata 60. XX wieku|60.]] to również czas, kiedy NATO zaczęło intensywnie rozwijać swoją strategię nuklearną. W latach 1959–1960 Stany Zjednoczone rozmieściły w Europie Zachodniej wyrzutnie rakiet średniego zasięgu z głowicami jądrowymi. W Wielkiej Brytanii rozlokowano 66 wyrzutni, a we Włoszech 30 wyrzutni rakiet typu „Thor”. W Turcji zainstalowano 15 wyrzutni rakiet typu Jupiter. Te ostatnie sprowokowały ZSRR do rozmieszczenia rakiet średniego zasięgu na Kubie, co było przyczyną [[kryzys kubański|kryzysu kubańskiego]].

W grudniu 1961 roku na sesji Rady NATO w Paryżu omawiano problem przekształcenia sojuszu w „czwartą potęgę atomową”, co oznaczało możliwość swobodnego dostępu do broni nuklearnej wszystkich państw NATO. W maju 1962 roku na sesji Rady NATO w Atenach, USA i Wielka Brytania odrzuciły plan przekształcenia NATO w „czwartą potęgę atomową”, którego rzecznikiem była Republika Federalna Niemiec. Podkreślono potrzebę rozbudowy sił konwencjonalnych przez państwa sojuszu.

W 1966 roku Francja pod rządami [[Charles de Gaulle|Charlesa de Gaulle’a]] zdecydowała się wycofać ze struktur militarnych NATO, co zmusiło sojusz do przeniesienia swojej siedziby z [[Paryż]]a do [[Bruksela|Brukseli]]. O ile w Brukseli mieści się od tamtej pory siedziba polityczna sojuszu, główne dowództwo wojskowe osadzone zostało na południe od Brukseli, w mieście [[Mons]]. Strategia obronna NATO nadal ewoluowała, szczególnie po przyjęciu w 1967 roku amerykańskiej doktryny „elastycznego reagowania” zakładającej użycie broni jądrowej w przypadku braku możliwości odparcia ewentualnej agresji siłami konwencjonalnymi. Jednocześnie odwrócono rolę „tarczy” i „miecza”. Funkcję „tarczy” odgrywały strategiczne siły nuklearne, a „miecza” – siły konwencjonalne wzmocnione taktyczną bronią jądrową.

W latach 70. i 80., w obliczu trwającej zimnej wojny, sojusz kontynuował rozbudowę swoich sił zbrojnych oraz strategii, przyjmując m.in. dziesięcioletni plan rozbudowy sił zbrojnych w 1970 roku i Deklarację Atlantycką w 1974 roku, która miała na celu ograniczenie dominacji Stanów Zjednoczonych i rozszerzenie współpracy państw członkowskich. W 1982 roku do sojuszu została przyjęta Hiszpania. W 1984 roku w Sztokholmie odbyła się konferencja w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie, NATO było stroną rozmów rozbrojeniowych.

W latach 90. organizacja zaczęła się otwierać na kraje Europy Środkowej i Wschodniej, dążąc do budowania nowego porządku bezpieczeństwa w Europie. W 1991 roku, podczas sesji Rady NATO, przyjęto deklarację o partnerstwie z krajami tej części Europy, a w 1997 roku, podczas [[Szczyt NATO w Paryżu 1997|szczytu w Paryżu]], podpisano akt o współpracy z Federacją Rosyjską, co miało na celu złagodzenie napięć i promowanie współpracy.

Znaczącym krokiem w kierunku rozszerzenia NATO było zaproszenie w 1997 roku Polski, Czech i Węgier do przystąpienia do sojuszu, co zmaterializowało się 12 marca 1999 roku. 24 marca 1999 roku NATO zaangażowało się w konflikt zbrojny w [[Kosowo|Kosowie]]. Podjęcie interwencji militarnej (11-tygodniowej) miało na celu zakończenie sześcioletniej masakry ludności cywilnej na [[Półwysep Bałkański|Bałkanach]].

XXI wiek przyniósł nowe wyzwania, w tym globalny terroryzm, co doprowadziło do historycznego uruchomienia procedur związanych z artykułem piątym traktatu północnoatlantyckiego po [[Zamachy z 11 września 2001 roku|zamachach z 11 września 2001 roku]] w Stanach Zjednoczonych.

21 listopada 2002 roku podczas szczytu w Pradze (Czechy), siedem nowych państw otrzymało zaproszenia do rozpoczęcia negocjacji odnośnie do ich przystąpienia do Sojuszu. Były to: Estonia, Łotwa, Litwa, Słowenia, Słowacja, Bułgaria i Rumunia. 10 lutego 2003 roku w NATO nastąpił kryzys po tym, gdy Francja i Belgia zawetowały uruchomienie specjalnych procedur mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa Turcji na wypadek wojny w Iraku. Niemcy odmówiły skorzystania z przysługującego im prawa zablokowania procesu, ale poparły weto. 16 kwietnia 2003 roku NATO wyraziło zgodę na przejęcie w sierpniu dowództwa nad [[Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa|Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bezpieczeństwo]] (ISAF) w Afganistanie. Decyzję taką podjęto na prośbę Niemiec i Holandii, które dotychczas dowodziły operacją ISAF. 19 ambasadorów NATO podjęło decyzję jednomyślnie. Przekazanie dowództwa nastąpiło 11 sierpnia. Była to pierwsza w historii sytuacja, w której NATO prowadziło operację poza regionem północnego Atlantyku. Pierwotnie kontrolę nad misją ISAF miała przejąć Kanada.

W 2004 roku do sojuszu dołączyły Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia, a w 2009 Albania i Chorwacja. 26 kwietnia 2005 roku NATO przychyliło się do prośby [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]] o [[wsparcie NATO w Darfurze|wsparcie logistyczne misji w Darfurze]]. 3 kwietnia 2009 roku Francja powróciła do struktur NATO. W kolejnych latach do sojuszu dołączyły Czarnonogóra (2017)<ref name="Onet" /> i Macedonia Północna (2020)<ref name="PJ" />. Kolejne rozszerzenie NATO dotyczyło Finlandii i Szwecji, które dołączyły do sojuszu odpowiednio w 2023<ref>{{Cytuj |autor = Anne Kauranen, Andrew Gray |tytuł = Finland joins NATO, Russia threatens ‘counter-measures’ |czasopismo = Reuters |data = 2023-04-04 |data dostępu = 2023-04-04 |url = https://www.reuters.com/world/europe/finland-set-join-nato-historic-shift-while-sweden-waits-2023-04-04/ |język = en}}</ref> i 2024 roku<ref>{{Cytuj |tytuł = Szwecja została 32. członkiem NATO. Gripeny zwiększą nasze bezpieczeństwo |data dostępu = 2024-03-07 |opublikowany = Rzeczpospolita |url = https://www.rp.pl/dyplomacja/art39958921-szwecja-zostala-32-czlonkiem-nato-gripeny-zwieksza-nasze-bezpieczenstwo |język = pl}}</ref>.

=== Skład sił zbrojnych NATO u schyłku zimnej wojny w 1991 r. ===
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! Państwa || USA || RFN || W.Brytania || Francja || Włochy || Turcja || Kanada || Hiszpania || Grecja || Holandia || Belgia || Norwegia || Portugalia || Dania || RAZEM
|-
| Liczba żołnierzy || 1&nbsp;222&nbsp;980 || 472&nbsp;330 || 344&nbsp;440 || 446&nbsp;950 || 400&nbsp;960 || 647&nbsp;400 || 136&nbsp;500 || 274&nbsp;000 || 162&nbsp;500 || 96&nbsp;900 || 92&nbsp;000 || 34&nbsp;400 || 68&nbsp;000 || 31&nbsp;700 || 4&nbsp;431&nbsp;060
|-
| Czołgi || 17&nbsp;119 || 5292 || 1910 || 1568 || 1620 || 3936 || 309 || 963 || 1970 || 1283 || 369 || 224 || 136 || 390 || 37&nbsp;089
|-
| Transp. opanc. || 37&nbsp;155 || 6599 || 5453 || 5510 || 4900 || 3600 || 1388 || 2288 || 2377 || 3238 || 2315 || 250 || 341 || 690 || 76&nbsp;080
|-
| Samoloty bojowe || 7333 || 605 || 245 || 729 || 242 || 363 || 271 || 52 || 287 || 236 || 340 || 116 || 47 || 128 || 11&nbsp;267
|-
| Ładunki jądrowe || 21&nbsp;211 || – || 300 || 505 || – || – || – || – || – || – || – || – || – || – || 22&nbsp;016
|}

Źródło: The Military Balance 1990–1991

=== Liczba żołnierzy etatowych, wydatki na obronność i udział w PKB w 2024 r<ref>{{Cytuj |tytuł = Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2024) |data = 2024-06-17 |data dostępu = 2024-08-23 |s = 13 |url = https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2024/6/pdf/240617-def-exp-2024-en.pdf#page=13 |język = en}}</ref> ===
{| class="wikitable sortable"
!Państwo
!data-sort-type="number"| Liczba żołnierzy
!Wydatki na obronę
w milionach dolarów
!Udział w PKB w %
|-
| {{państwo|ALB}}
|align=right| 7000
|align=right|516
|align=right|2,03
|-
| {{państwo|BEL}}
|align=right| 21300
|align=right|8519
|align=right|1,30
|-
| {{państwo|BUL}}
|align=right| 26900
|align=right|2325
|align=right|2,18
|-
| {{państwo|CRO}}
|align=right| 13700
|align=right|1624
|align=right|1,81
|-
|{{państwo|MNE}}
|align=right| 1600
|align=right|162
|align=right|2,02
|-
| {{państwo|CZE}}
|align=right| 29500
|align=right|6834
|align=right|2,10
|-
| {{państwo|DEN}}
|align=right| 17300
|align=right|9940
|align=right|2,37
|-
| {{państwo|EST}}
|align=right| 7500
|align=right|1437
|align=right|3,43
|-
| {{państwo|FIN}}
|align=right| 30800
|align=right|7308
|align=right|2,41
|-
| {{państwo|FRA}}
|align=right| 204700
|align=right|64271
|align=right|2,06
|-
| {{państwo|GRE}}
|align=right| 110800
|align=right|7641
|align=right|3,08
|-
| {{państwo|ESP}}
|align=right| 117400
|align=right|21269
|align=right|1,28
|-
| {{państwo|NLD}}
|align=right| 41900
|align=right|21460
|align=right|2,05
|-
| {{państwo|ISL}}
|align=right| 0
|align=right|0
|align=right|0
|-
| {{państwo|CAN}}
|align=right| 77100
|align=right|30495
|align=right|1,37
|-
| {{państwo|LTU}}
|align=right| 18500
|align=right|2300
|align=right|2,85
|-
| {{państwo|LUX}}
|align=right| 900
|align=right|785
|align=right|1,29
|-
| {{państwo|LVA}}
|align=right| 8400
|align=right|1421
|align=right|3,15
|-
|{{państwo|MKD}}
|align=right| 6100
|align=right|353
|align=right|2,22
|-
| {{państwo|GER}}
|align=right| 185600
|align=right|97686
|align=right|2,12
|-
| {{państwo|NOR}}
|align=right| 24300
|align=right|10606
|align=right|2,20
|-
| {{państwo|POL}}
|align=right| 216100
|align=right|34975
|align=right|4,12
|-
| {{państwo|POR}}
|align=right| 28400
|align=right|4627
|align=right|1,55
|-
| {{państwo|ROM}}
|align=right| 66600
|align=right|8644
|align=right|2,25
|-
| {{państwo|SVK}}
|align=right| 15600
|align=right|2841
|align=right|2,00
|-
| {{państwo|SLO}}
|align=right| 5900
|align=right|949
|align=right|1,29
|-
| {{państwo|USA}}
|align=right| 1300200
|align=right|967707
|align=right|3,38
|-
| {{państwo|SWE}}
|align=right| 23100
|align=right|13428
|align=right|2,14
|-
| {{państwo|TUR}}
|align=right| 481000
|align=right|22776
|align=right|2,09
|-
| {{państwo|HUN}}
|align=right| 20900
|align=right|4889
|align=right|2,11
|-
| {{państwo|GBR}}
|align=right| 138100
|align=right|82107
|align=right|2,33
|-
| {{państwo|ITA}}
|align=right| 171400
|align=right|34462
|align=right|1,49
|-
|{{Flaga|NATO}} '''Razem'''
|align=right| '''3418600'''
|align=right|'''1474399'''
|align=right|'''2,71'''
|}

== Strategie NATO ==
Strategia wojenna NATO oparta była głównie na amerykańskich koncepcjach strategicznych wynikających z oceny zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Pierwszą z nich była strategia '''zmasowanego odwetu''' przyjęta w USA w 1950 roku, a zaadaptowana przez sojusz NATO w 1957 roku. Zakładała ona wykonanie uderzeń jądrowych na państwa Układu Warszawskiego w odpowiedzi na poważniejszy atak militarny. Dopuszczała również wykonanie uprzedzającego ataku jądrowego w przypadku stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa państw sojuszu. Szczególną rolę w wojnie miało odgrywać lotnictwo strategiczne oraz okręty podwodne uzbrojone w [[Pocisk balistyczny|pociski balistyczne]] [[Pocisk balistyczny wystrzeliwany z okrętu podwodnego|SLBM]], przy czym te ostatnie z przyczyn technicznych uznawane były za broń wyłącznie odwetową. Dla zapewnienia skuteczności i szybkości działań rozbudowano system baz wojskowych rozmieszczonych wokół państw „bloku wschodniego”. Od 1953 roku na terenie Europy rozlokowano broń nuklearną w postaci rakiet średniego zasięgu i bomb jądrowych. Koalicyjny charakter strategii wojennej przejawiał się głównie w podziale zadań. Amerykańskie siły zbrojne miały wykonać strategiczne uderzenia jądrowe, operacje morskie miały być realizowane przez floty wojenne USA i państw europejskich, natomiast działania bojowe na terenie Europy miały być prowadzone głównie przez siły lądowe i lotnictwo taktyczne europejskich państw NATO{{fakt|data=2012-10}}.

Przełamanie monopolu atomowego USA przez ZSRR oraz wprowadzenie na uzbrojenie Układu Warszawskiego międzykontynentalnych pocisków rakietowych skłoniło USA do zmiany strategii. W 1961 roku opracowano strategię '''elastycznego reagowania''', która została przyjęta przez NATO w 1967 roku. Zakładała ona możliwość prowadzenia działań wojennych zarówno z wykorzystaniem broni jądrowej, jak i bez niej. W przypadku ataku państw UW przewidywano prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym, a w sytuacji ich niepowodzenia wykorzystanie taktycznej broni jądrowej na ograniczoną skalę. Strategiczna broń jądrowa miała być użyta dopiero po jej zastosowaniu przez ZSRR. Główną rolę w ewentualnym uderzeniu odegrać miał amerykański potencjał jądrowy, którego wykorzystanie określały plany operacyjne SIOP ([[Single Integrated Operational Plan]]). Przewidywały one różne warianty uderzeń o ograniczonym lub masowym charakterze w celu osiągnięcia założonych celów wojennych.

Zakończenie zimnej wojny przyniosło zmianę koncepcji strategicznej NATO. W 1991 została przyjęta tzw. '''nowa koncepcja strategiczna'''. Zakładała ona utrzymanie wystarczających sił konwencjonalnych i nuklearnych zdolnych do odstraszania ewentualnych agresorów i prowadzenie działań zapobiegających ewentualnym konfliktom zbrojnym na świecie. Skoncentrowano się też na zagwarantowaniu bezpieczeństwa państw sojuszu w warunkach różnorodnych i wielokierunkowych zagrożeń międzynarodowych (konflikty etniczne i terytorialne, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i technologii uzbrojenia, przerwanie dostaw surowców strategicznych, terroryzm i sabotaż). W 1999 koncepcja ta uległa aktualizacji w oparciu o doświadczenia misji NATO w byłej [[Jugosławia|Jugosławii]].

Nowa koncepcja strategiczna wprowadziła pojęcie „operacji spoza artykułu 5”, którymi są przede wszystkim [[operacje reagowania kryzysowego]], czyli działania przy użyciu sił zbrojnych skierowane na usuwanie przyczyn sytuacji kryzysowych lub kryzysów zagrażających regionalnemu lub światowemu bezpieczeństwu oraz powodujących naruszenie praw człowieka<ref name="ACz" />. Podobnie jak w operacjach pokojowych, siły interweniujące powinny działać w sposób bezstronny – nie są bowiem stroną w konflikcie. W teorii problemu w ujęciu Sojuszu Północnoatlantyckiego przez pojęcie operacji reagowania kryzysowego rozumiane są ''sojusznicze, wielonarodowe i wielofunkcyjne działania militarne i niemilitarne wychodzące w swych celach militarnych poza artykuł 5 traktatu waszyngtońskiego''<ref name="ACz" />.

== Broń jądrowa w NATO ==
Broń jądrowa stanowiła ważny element strategii sojuszu będąc istotną częścią realizacji założeń jego doktryny wojennej. Początkowo jedynym państwem NATO, które dysponowało tą bronią były Stany Zjednoczone. W chwili powstania sojuszu posiadały one 235 bomb jądrowych. W 1953 do państw nuklearnych NATO dołączyła Wielka Brytania, a w 1964 Francja. Potencjał tych państw rósł stosunkowo wolno i ustabilizował się dopiero w połowie lat siedemdziesiątych na poziomie 350 i 250 ładunków jądrowych.
Początkowo broń jądrowa stanowiła „miecz” sojuszu, który miał być użyty do odparcia ewentualnej agresji. Rolę „tarczy” spełniały siły konwencjonalne. W 1967, po przyjęciu przez NATO amerykańskiej doktryny elastycznego reagowania, siły jądrowe przejęły rolę „tarczy”, którą z czasem określano jako „parasol jądrowy”<ref name="nrdc" />.

Do dyspozycji NATO wydzielono ponad 65% ładunków jądrowych USA, które rozlokowane były na terenie Europy oraz zainstalowane na okrętach podwodnych. Pod koniec lat siedemdziesiątych z posiadanych przez Amerykanów 24 tys. ładunków jądrowych do NATO wydzielono 15818 ładunków. Obejmowały one: 624 głowice na okrętach podwodnych, 660 ładunków przenoszonych przez strategiczne samoloty bombowe i 14534 ładunki operacyjne i taktyczne. Z tych ostatnich na terenie RFN zmagazynowano ok. 10 tys. ładunków, z czego połowę stanowiły jądrowe pociski artyleryjskie. Około 2500 ładunków miały wykorzystać w razie wojny wojska RFN.
Pozostałą część arsenału jądrowego NATO stanowił potencjał Wielkiej Brytanii obejmujący: 192 głowice pocisków balistycznych na okrętach podwodnych i 158 ładunków operacyjno-taktycznych oraz Francji posiadającej 250 ładunków jądrowych{{odn|Woźniecki|1982}}.

W 2002 roku państwa o potencjale nuklearnym NATO miały w swoich arsenałach 11041 ładunków jądrowych, w tym 2089 strategicznych<ref name="nrdc" />.
{{Osobny artykuł|amerykańska triada nuklearna|francuska triada nuklearna|broń jądrowa Wielkiej Brytanii}}

== Organizacja i działanie ==
{{osobny artykuł|Szczyty NATO}}
W ramach ustaleń na konferencji NATO (Praga 2002), w 2003 zmianie uległa struktura ośrodków decyzyjnych sojuszu. Nowa struktura odchodzi od geograficznego podziału dowództw na rzecz podziału kompetencyjnego. Funkcje operacyjne zostały podzielone pomiędzy nowo powołane [[Sojusznicze Dowództwo Operacji]] (ACO) i Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT).
* [[Rada Północnoatlantycka]] (NAC, czyli Rada Ministerialna) – jedyny organ traktatowy NATO
* [[Komitet Planowania Obronnego]] (DPC)
* [[Grupa Planowania Nuklearnego]] (NPG)
* [[Komitet Wojskowy NATO]] (MC)
** [[Sojusznicze Dowództwo Operacji]] (ACO)
** [[Sojusznicze Dowództwo ds. Transformacji|Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji]] (ACT)
[[Plik:NATO-2002-Summit.jpg|thumb|Spotkanie na szczycie NATO, 2002]]
* [[Wysoki Komitet Planowania Centralnego na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń]] (SCEPC)
** [[Zarząd planowania żeglugi oceanicznej]] (PBOS)
** [[Zarząd planowania europejskiego transportu śródlądowego]] (PBEIST)
** [[Komitet planowania lotnictwa cywilnego]] (CAPC)
** [[Komitet planowania ds. żywności i rolnictwa]] (FAPC)
** [[Komitet planowania przemysłowego]] (IPC)
** [[Komitet planowania ds. ropy naftowej]] (PPC)
** [[Wspólny komitet medyczny]] (JMC)
** [[Komitet planowania łączności cywilnej]] (CCPC)
** [[Komitet Ochrony Cywilnej]] (CPC)
* Zgromadzenie Parlamentarne (NATO PA)

== Sekretarze generalni NATO ==
{{osobny artykuł|Sekretarz generalny NATO}}
Najwyższe stanowisko polityczne w Sojuszu, które zgodnie z przyjętą praktyką obsadzane jest przez cywilnych polityków europejskich z państw będących członkami NATO<ref>{{Cytuj |autor = NATO |tytuł = NATO Secretary General |data dostępu = 2024-08-22 |opublikowany = NATO |url = https://www.nato.int/cps/en/natolive/who_is_who_7371.htm |język = en}}</ref>.
{| class="wikitable"
|+ Sekretarze generalni NATO
!colspan=2| Imię i nazwisko
!Kraj
!Od
!Do
|-
|[[Plik:Ismay cropped.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Hastings Lionel Ismay]]
|{{Państwo|Wielka Brytania}}
|4 kwietnia 1952
|16 maja 1957
|-
|[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-39998-0427, Paul-Henri Spaak.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Paul-Henri Spaak]]
|{{Państwo|Belgia}}
|16 maja 1957
|21 kwietnia 1961
|-
|[[Plik:Stikker, Dirk - SFA002019718 (cropped).jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Dirk Stikker]]
|{{Państwo|Holandia}}
|21 kwietnia 1961
|1 sierpnia 1964
|-
|[[Plik:Manlio Brosio.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Manlio Brosio]]
|{{Państwo|Włochy}}
|1 sierpnia 1964
|1 października 1971
|-
|[[Plik:Luns, J.M.A.H. - SFA008007314.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Joseph Luns]]
|{{Państwo|Holandia}}
|1 października 1971
|25 czerwca 1984
|-
|[[Plik:Peter Carington 1984.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Peter Carington]]
|{{Państwo|Wielka Brytania}}
|25 czerwca 1984
|1 lipca 1988
|-
|[[Plik:Manfred Woerner 1993.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Manfred Wörner]]
|{{Państwo|Niemcy|altlink=Republika Federalna Niemiec (1949–1990)}}
|1 lipca 1988
|13 sierpnia 1994<ref group="uwaga">Zmarł.</ref>
|-
|[[Plik:Sergio Balanzino.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Sergio Balanzino]]<ref group="uwaga">Tymczasowo – jako zastępca sekretarza generalnego NATO (po raz pierwszy).</ref>
|{{Państwo|Włochy}}
|13 sierpnia 1994
|17 października 1994
|-
|[[Plik:Willy Claes - Filip Naudts.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Willy Claes]]
|{{Państwo|Belgia}}
|17 października 1994
|20 października 1995<ref group="uwaga">Zrezygnował.</ref>
|-
|[[Plik:Sergio Balanzino.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Sergio Balanzino]]<ref group="uwaga">Tymczasowo – jako zastępca sekretarza generalnego NATO (po raz drugi).</ref>
|{{Państwo|Włochy}}
|20 października 1995
|5 grudnia 1995
|-
|[[Plik:Javier Solana 1999 (cropped).jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Javier Solana]]
|{{Państwo|Hiszpania}}
|5 grudnia 1995
|6 października 1999
|-
|[[Plik:George Robertson (cropped).jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[George Robertson (baron)|George Robertson]]
|{{Państwo|Wielka Brytania}}
|14 października 1999
|1 stycznia 2004
|-
|[[Plik:Hoop Scheffer I (crop).jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Jaap de Hoop Scheffer]]
|{{Państwo|Holandia}}
|1 stycznia 2004
|1 sierpnia 2009
|-
|[[Plik:Former Danish Prime Minister Anders Fogh Rasmussen at the Nordic Council Session in Helsinki 2008-10-28.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Anders Fogh Rasmussen]]
|{{Państwo|Dania}}
|1 sierpnia 2009
|30 września 2014
|-
|[[Plik:NATO Secretary General Jens Stoltenberg.jpg|bezramki|centruj|50px]]
|[[Jens Stoltenberg]]
|{{Państwo|Norwegia}}
|1 października 2014
|1 października 2024
|-
|[[Plik:Prime Minister Orpo and Prime Minister of Netherlands Rutte met in Helsinki 13. June 2024 (53788662414) (cropped).jpg|72x72px]]
|[[Mark Rutte]]
|{{Państwo|Holandia}}
|1 października 2024
|
|}

== Operacje pokojowe i stabilizacyjne NATO ==
{{osobny artykuł|Operacje reagowania kryzysowego NATO}}
* Operacje powietrzne lotnictwa NATO: ''[[operacja Deny Flight|Deny Flight]]'' i ''[[operacja Deliberate Force|Deliberate Force]]'' – wykonania rezolucji [[Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych|Rady Bezpieczeństwa]] [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] nr 781 i 816 o strefach zakazanych dla lotnictwa zwaśnionych stron wojny na terenie byłej Jugosławii oraz ochrony konwojów z pomocą humanitarną, a także wsparcia powietrznego dla lądowych sił pokojowych Narodów Zjednoczonych [[UNPROFOR]], prowadzone między 12 kwietnia 1993 roku a 20 września 1995.
* Misja pokojowa [[Implementation Force|IFOR]] w [[Bośnia i Hercegowina|Bośni i Hercegowinie]] prowadzona między 20 grudnia 1995 a 20 grudnia 1996.
* Misja pokojowa [[SFOR]] w Bośni i Hercegowinie prowadzona między 21 grudnia 1996 a 2 grudnia 2004.
* [[operacja Allied Force|Kampania lotnicza]] przeciw [[Federalna Republika Jugosławii|Jugosławii]] od 24 marca do 10 czerwca 1999.
* Obecność [[KFOR|Kosovo Force]] (KFOR) w [[Kosowo|Kosowie]] od 12 czerwca 1999.
* Zabezpieczenie [[Cieśnina Gibraltarska|Cieśniny Gibraltarskiej]] po 11 września 2001 w ramach operacji [[operacja Active Endeavour|Active Endeavour]].
* Obecność [[Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa|Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo]] (ISAF) w Afganistanie od grudnia 2001 do grudnia 2014.
* [[Wsparcie NATO w Darfurze|Wsparcie logistyczne]] [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]] w [[Darfur]]ze w 2005.

== Zobacz też ==
{{wikisłownik|Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego|Pakt Północnoatlantycki}}
* [[Major non-NATO ally]]
* [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie]]
* [[Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym]]
* [[Szanghajska Organizacja Współpracy]]
* [[Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku]]
* [[NATO-bis]]

== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="uwaga1">Art. 11 traktatu stanowi, że wejdzie on w życie, gdy dokumenty ratyfikacji zostaną złożone w depozycie rządu Stanów Zjednoczonych Ameryki przez większość sygnatariuszy, co nastąpiło 24 sierpnia 1949.</ref>
<ref name="uwaga2">Art. 10 Traktatu z 1949 : „Strony mogą, za jednomyślną zgodą, zaprosić do przystąpienia do niniejszego traktatu każde inne państwo europejskie, które jest w stanie realizować zasady niniejszego traktatu i wnosić wkład do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.”.</ref>
<ref name="uwaga3">Art. 11 Traktatu.</ref>
<ref name="uwaga4">Po upływie przynajmniej 10 lat obowiązywania traktatu Strony, na żądanie którejkolwiek z nich, skonsultują się wspólnie w celu dokonania przeglądu Traktatu, uwzględniając czynniki, które w tym czasie będą mogły mieć wpływ na pokój i bezpieczeństwo na obszarze północnoatlantyckim, w tym rozwój zarówno powszechnych, jak i regionalnych porozumień przyjętych zgodnie z [[Karta Narodów Zjednoczonych|Kartą Narodów Zjednoczonych]] (art. 12).</ref>
<ref name="uwaga5">Po upływie 20 lat obowiązywania traktatu każda ze Stron może z niego wystąpić po upływie roku od stosownej notyfikacji (art. 13).</ref>
}}

== Przypisy ==
<references>
<ref name="ACz">{{cytuj |autor = Andrzej Czupryński |tytuł = Współczesna sztuka operacyjna |wydawca = Akademia Obrony Narodowej |miejsce = Warszawa |data = 2009 |s = 240–250}}</ref>
<ref name="EJO">{{cytuj książkę |autor = Edmund Jan Osmańczyk |tytuł = Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych |wydawca = Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna” |miejsce = Warszawa |rok = 1982 |strony = 337 |isbn = 83-214-0092-2}}</ref>
<ref name="MP97">Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. w sprawie zaproszenia Polski do rozmów o członkostwie w Sojuszu Północnoatlantyckim ({{Monitor Polski|1997|50|474}}).</ref>
<ref name="nrdc">{{cytuj |url = https://www.nrdc.org/nuclear/nudb/datab19.asp |tytuł = Natural Resources Defense Council |opublikowany = nrdc.org |archiwum = https://web.archive.org/web/20160328065127/https://www.nrdc.org/nuclear/nudb/datab19.asp |język = en |data dostępu = 2009-12-23}}</ref>
<ref name="Onet">{{cytuj |tytuł = Pierwszy szczyt NATO z udziałem Donalda Trumpa |czasopismo = Onet Wiadomości |data = 2017-05-25 |data dostępu = 2017-05-25 |url = https://wiadomosci.onet.pl/swiat/pierwszy-szczyt-nato-z-udzialem-donalda-trumpa-relacja/m52sv8v}}</ref>
<ref name="PJ">{{cytuj pismo |autor = PJ |tytuł = Amerykański dar dla Macedonii Północnej |czasopismo = Wojsko i Technika |oznaczenie = nr 3/2021 |issn = 2450-1301 |strony = 8}}</ref>
<ref name="RK">{{cytuj książkę |autor = Robert Kupiecki |tytuł = Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego |wydawca = Ministerstwo Spraw Zagranicznych |miejsce = Warszawa |rok = 2016 |strony = 5 |isbn = 978-83-65427-03-8}}</ref>
<ref name="traktat">Traktat Północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r. ({{Dziennik Ustaw|2000|87|970}}).</ref>
</references>

== Bibliografia ==
* {{Cytuj |url = https://www.bbn.gov.pl/download/1/15754/TraktatPolnocnoatlantycki.pdf |tytuł = Traktat Północnoatlantycki |opublikowany = BBN |data dostępu = 2019-04-04}}
* {{Cytuj książkę |autor = Julian Kaczmarek |tytuł = NATO w systemie bezpieczeństwa świata |wydawca = Alta-2 |miejsce = Wrocław |data = 1998 |isbn = 83-86882-42-5}}
* {{Cytuj książkę |autor = [[Robert Kupiecki]] |tytuł = Siła i solidarność. Strategia NATO 1949–1989 |wydawca = [[Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]] |miejsce = Warszawa |data = 2009 |isbn = 978-83-89607-59-1}}
* {{Cytuj książkę |tytuł = NATO. Vademecum |wydawca = Bellona |miejsce = Warszawa |data = 1995 |isbn = 978-83-11-08538-1}}
* {{Cytuj |autor = * Bernard Woźniecki |tytuł = NATO lat osiemdziesiątych |wydawca = MON |miejsce = Warszawa |data = 1982 |isbn = 83-11-06854-2 |odn = {{odn/id|Woźniecki|1982}}}}
* {{Cytuj pismo |nazwisko = Foggo |imię = adm. James |tytuł = NATO Looks To The South |czasopismo = Proceedings |wydawca = US Naval Institute |strony = 10, 11 |issn = 0041-798X |język = en |data = April 2019}}

== Linki zewnętrzne ==
* [https://www.nato.int Witryna internetowa NATO] {{lang|en}}
* {{Cytuj stronę |url = https://zbigniew-groszek.pl/index_htm_files/NATO_vadem.pdf |tytuł = Vademecum NATO |opublikowany = zbigniew-groszek.pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20170629185549/https://zbigniew-groszek.pl/index_htm_files/NATO_vadem.pdf |zarchiwizowano = 2017-06-29}}
* {{Cytuj stronę |url = https://www.nato.int/docu/other/pl/treaty-pl.htm |tytuł = Traktat Północnoatlantycki |opublikowany = nato.int |archiwum = https://web.archive.org/web/20010927041345/https://www.nato.int/docu/other/pl/treaty-pl.htm |zarchiwizowano = 2001-09-27}}

{{NATO}}
{{Szczyt NATO}}
{{Siły Zbrojne państw członkowskich NATO}}
{{Zimna wojna}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:NATO| ]]
[[Kategoria:Sojusze wojskowe]]
[[Kategoria:Organizacje międzynarodowe]]