Tekst źródłowy strony Neapol

{{Inne znaczenia|włoskiego miasta pierwotnie znanego jako ''Partenope''|[[Partenope (ujednoznacznienie)]]}}
{{Miejscowość infobox
 |nazwa                        = Neapol
 |nazwa oryginalna             = {{K|it|Napoli}}
 |zdjęcie                      = MontageofNaples.jpg
 |opis zdjęcia                 = 
 |alt zdjęcia                  = 
 |herb                         = CoA Città di Napoli.svg
 |flaga                        = Flag of Naples.svg
 |dopełniacz nazwy             = Neapolu
 |państwo                      = Kampania
 |powierzchnia                 = 117,27
 |wysokość                     = 17
 |rok                          = 2021
 |liczba ludności              = 922 094
 |gęstość zaludnienia          = 7752,33
 |numer kierunkowy             = 081
 |kod pocztowy                 = 80100
 |tablice rejestracyjne        = 
 |kod mapy                     = Włochy#Europa#Kampania
 |współrzędne                  = 40°50′N 14°15′E
 |commons                      = Napoli
 |wikisłownik                  = Neapol
 |www                          = http://www.comune.napoli.it
}}

{{UNESCO infobox
 |nazwa           = Historyczne centrum Neapolu
 |grafika         = Palazzo Reale di Napoli.jpg
 |opis grafiki    = [[Pałac Królewski w Neapolu|Pałac Królewski]] – widok z Placu Plebiscytowego
 |państwo         = 
 |typ             = kulturowy
 |kryterium       = II, IV
 |ID              = 726
 |region          = Europa i Ameryka Północna
 |data wpisu      = 1995
 |sesja wpisu     = 19
 |dokonane zmiany = 2011
 |zagrożenie      = 
 |kod mapy        = osobna
 |współrzędne     = 
 |commons         = 
}}
'''Neapol''' ({{wł.|Napoli}} ({{IPA|'na:poli|nawiasy=kwadratowy}}, {{Wymowa|It-Napoli.ogg|'''Wymowa'''}}), [[język neapolitański|nap.]] {{K|nap|Nàpule}}, {{łac.|Neapolis}} z [[język grecki|gr.]] ''he nea polis'' (wymowa {{IPA|'na:pələ|nawiasy=kwadratowy}} lub {{IPA|'na:pulə|nawiasy=kwadratowy}}), dosł. „nowe miasto”) – miasto położone w południowych [[Włochy|Włoszech]], nad [[Zatoka Neapolitańska|Zatoką Neapolitańską]]. Stolica regionu [[Kampania (region)|Kampania]] oraz [[Prowincja Neapol|Prowincji Neapol]]. Miasto położone jest u podnóża [[Wezuwiusz]]a. Neapol liczący w 2021 r. 922 094 mieszkańców<ref>{{Cytuj |tytuł = Napoli (NA) |data dostępu = 2022-01-23 |opublikowany = Tuttitalia.it |url = https://www.tuttitalia.it/campania/59-napoli/ |język = it}}</ref> jest trzecim pod względem populacji [[Miasta we Włoszech|miastem Włoch]], ustępując pod tym względem [[Rzym]]owi oraz [[Mediolan]]owi. Neapol wraz z okolicznymi miastami i okolicami tworzy [[aglomeracja|aglomerację]] liczącą według różnych źródeł ok. 3 mln mieszkańców<ref>{{Cytuj stronę | url = http://demo.istat.it/pop2009/index_e.html | tytuł = Resident population by age, sex and marital status on 1st January 2009 Municipality: Napoli | opublikowany = demo.istat.it | archiwum = https://web.archive.org/web/20190430195049/http://demo.istat.it/pop2009/index_e.html | zarchiwizowano = 2019-04-30}}.</ref>.

Neapol założony przez Greków jako ''Partenope'' w VIII wieku p.n.e. był uznawany jako jedno z najważniejszych miast [[Wielka Grecja|Wielkiej Grecji]], głównie z racji uprzywilejowanych stosunków z [[Ateny|Atenami]]. Neapol wywierał w tym okresie wielki wpływ kulturowy oraz religijny na zamieszkiwane przez ludy italskie tereny. Dzięki temu miasto stało się prawdziwym centrum [[Epikureizm|filozofii epikurejskiej]]. Po upadku [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwa Rzymskiego]] miasto przekształcone zostało w VIII wieku w niezależne od [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]] księstwo. Następnie od XIII wieku przez blisko 600 lat miasto było stolicą [[Królestwo Neapolu|Królestwa Neapolu]]. Pod władzą [[Burbonowie|Burbonów]] miasto było stolicą [[Królestwo Obojga Sycylii|Królestwa Obojga Sycylii]]. Okres ten przyczynił się do długotrwałego rozwoju ekonomicznego oraz społecznego miasta. Neapol stał się prężnie rozwiniętym cywilizacyjnie miastem. Niewątpliwym osiągnięciem z tamtego okresu jest budowa [[Linia kolejowa Neapol – Salerno|pierwszej linii kolejowej]] we Włoszech. Po przyłączeniu do utworzonego w II połowie XIX wieku [[Królestwo Włoch (1861–1946)|Królestwa Włoch]] Neapol spowolnił swój rozwój, wspólnie zresztą z całą częścią południową [[Półwysep Apeniński|Półwyspu Apenińskiego]]<ref>{{Cytuj | url=http://www.deiricchi.it/index.php?docnum=144 | tytuł=DEI RICCHI - Studi storici sul cristianesimo<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = deiricchi.it | data dostępu=2020-07-09}}</ref>.

Z powodów historycznych, artystycznych i politycznych od czasów [[Średniowiecze|średniowiecza]] miasto uznawane jest za jeden z najważniejszych ośrodków kulturalnych Europy. W Neapolu mieści się siedziba [[Uniwersytet w Neapolu|Uniwersytetu Fryderyka II]], najstarszej uczelni publicznej w Europie<ref>[http://www.treccani.it/enciclopedia/federico-ii-di-svevia-imperatore-re-di-sicilia-e-di-gerusalemme-re-dei-romani_%28Federiciana%29/. Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In „Federiciana”<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>, a także Uniwersytetu L’Orientale, najstarszej uczelni [[sinologia|studiów sinologicznych]] i [[orientalizm|orientalnych]] w Europie<ref>[http://www.unior.it/index2.php?content_id=1&content_id_start=1. L’Orientale<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref> oraz ''Nunziatelli'', jednej z najstarszych na świecie [[Akademia wojskowa|akademii wojskowych]] na świecie, znajdująca się na liście dziedzictwa kulturalnego i historycznego krajów śródziemnomorskich<ref>{{Cytuj | url=http://www.difesa.it/Primo_Piano/Pagine/ScuolaMilitareNunziatellapatrimonio_Med.aspx | tytuł=Scuola Militare "Nunziatella": patrimonio storico e culturale degli stati del Mediterraneo<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = difesa.it | język=it | data dostępu=2020-07-09}}</ref>. Miejsce wykształcenia się [[Język neapolitański|języka neapolitańskiego]], przez wieki wywierało i wywiera nadal wielki wpływ na wszelkie dziedziny wiedzy oraz kultury na poziomie światowym. Także tutaj znajduje się jedno z najważniejszych centrów prądu filozoficznego [[humanizm]]u – a mianowicie [[Accademia Pontaniana]], centrum [[Naturalizm (filozofia)|filozofii naturalizmu]], a także włoskiego [[iluminizm]]u. Neapol odegrał również bardzo ważną rolę przy rozwoju [[muzyka klasycystyczna|muzyki klasycznej]] oraz [[Opera|opery]] – a to za sprawą [[Szkoła neapolitańska|neapolitańskiej szkoły operowej]], wśród osiągnięć której najważniejszą pozycją jest chyba [[opera buffa]]. Miasto to posiada również imponującą tradycję, jeśli chodzi o rozwój [[figuratywizm]]u, którego korzenie sięgają na tym terenie już [[Malarstwo pompejańskie|malarstwa pompejańskiego]]. Neapol jest również miejscem powstania wielkich prądów architektonicznych oraz malarskich. Eksperci nazywają nawet miejscową odmianę sztuki [[Renesans|odrodzenia]] oraz [[barok]]u przymiotnikiem neapolitański – z uwagi na wiele interesujących i unikatowych rozwiązań artystycznych<ref>{{Cytuj | url=https://archive.ph/20130412001755/http://www.baroque.it/luoghi-del-barocco/il-barocco-nelle-principali-citta-italiane/napoli-barocca.html | tytuł=Napoli e il barocco &#124; Il barocco e le città &#124; Luoghi barocchi<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=baroque.it | data dostępu=2024-04-22}}</ref>. Wśród powstałych w tym mieście prądów można wymienić również kilka pomniejszych – takich jak na przykład [[caravaggionizm]]<ref>Catalogo della mostra ''Caravaggio e caravaggeschi'', tenutasi al Palazzo Reale dal 10 febbraio al 20 marzo 1963.</ref>, szkoła ''Posillipo'' czy ''Liberty napoletano'', oraz wytworom sztuki o mniejszym zasięgu, jednak o sławie międzynarodowej, jak na przykład [[Capodimonte (porcelana)|porcelana Capodimonte]] czy neapolitańska szopka. To również dzięki temu miastu świat poznał m.in. neapolitańską odmianę teatru, [[Pieśń neapolitańska|neapolitańską pieśń]] oraz kuchnię – wraz ze swoim symbolem – znaną na całym świecie [[Pizza|pizzą neapolitańską]]<ref>{{Cytuj | url=http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:034:0007:01:IT:HTML | tytuł=EUR-Lex - - IT<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=europa.eu | język=it | archiwum=https://web.archive.org/web/20131206043037/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:034:0007:01:IT:HTML | zarchiwizowano=2013-12-06 | data dostępu=2024-04-22}}</ref>.

W Neapolu i okolicach mieszkańcy posługują się specyficznym [[język neapolitański|dialektem neapolitańskim]]. Neapol stanowi główny ośrodek gospodarczy, kulturalny i naukowy południowych Włoch. Jest to jedenasty co do wielkości przeładunków [[port morski|port]] we Włoszech<ref>{{Cytuj |autor = Ajay Menon |tytuł = Top 14 Major Ports in Italy |data = 2021-03-14 |data dostępu = 2023-07-15 |opublikowany = Marine Insight |url = https://www.marineinsight.com/know-more/top-14-major-ports-in-italy/ |język = en}}</ref>. W Neapolu znajduje się uniwersytet założony w roku 1224 oraz liczne szkoły wyższe i placówki naukowo-badawcze. Mieści się tam ważny węzeł komunikacyjny, a także międzynarodowy port lotniczy ''Capodichino''. Neapol jest licznie odwiedzany przez turystów z całego świata. Jest to miasto bardzo atrakcyjne pod względem turystycznym. We wrześniu i w grudniu rzesze turystów przyciąga [[Cud Świętego Januarego]] – [[January z Benewentu|patrona miasta]].

Historyczne centrum Neapolu jest największe w Europie (1700 hektarów) i jest wymienione przez UNESCO na Liście Światowego Dziedzictwa. W swojej historii Neapol był stolicą księstw, królestw i jednego imperium{{kiedy|data=2021-11}}. Był też jednym z głównych ośrodków kultury. W bezpośrednim sąsiedztwie Neapolu znajduje się wiele miejsc, które są silnie związane z Neapolem z przyczyn historycznych, artystycznych i architektonicznych.

== Geografia ==
[[Plik:Napoli.jpg|mały|700px|centruj|{{Cytat
 |treść = Można o tym wszystkim mówić i opowiadać, można malować, ale to, co się widzi, przekracza wszelkie wyobrażenia. Brzegi, zatoki, Wezuwiusz, miasta, przedmieścia, zamki, wille! Wybaczam wszystkim, którzy w Neapolu odchodzą od zmysłów
 |autor = 
 |źródło = [[Johann Wolfgang von Goethe]] (który wizytował Neapol 27 lutego 1787)<ref>Opis ten opublikował on w swoim dzienniku z podróży – ''Podróż włoska''.</ref>.
 |styl = środek
}}]]

Miasto położone jest na północnym brzegu [[Zatoka Neapolitańska|Zatoki Neapolitańskiej]], pomiędzy masywem [[Wezuwiusz]]a na wschodzie a [[Pola Flegrejskie|Polami Flegrejskimi]] na zachodzie.

W pobliżu Neapolu znajdują się:
* wyspy [[Ischia]] i [[Capri]] leżące u wejścia do Zatoki Neapolitańskiej
* [[Penisola Sorrentina]]

=== Klimat ===
{{Średnia temperatura i opady
 |metric_first = yes
 |single_line = yes
 |location = Neapolu <small>(Stazione meteorologica di Napoli Porto, centrum miasta)</small>
 |Jan_Hi_°C = 13.2
 |Feb_Hi_°C = 13.9
 |Mar_Hi_°C = 16.0
 |Apr_Hi_°C = 19.8
 |May_Hi_°C = 24.2
 |Jun_Hi_°C = 27.6
 |Jul_Hi_°C = 30.7
 |Aug_Hi_°C = 30.7
 |Sep_Hi_°C = 27.4
 |Oct_Hi_°C = 23.3
 |Nov_Hi_°C = 18.6
 |Dec_Hi_°C = 14.2
 |Year_Hi_°C = 21.6
 |Jan_MEAN_°C = 10.3
 |Feb_MEAN_°C = 10.7
 |Mar_MEAN_°C = 12.4
 |Apr_MEAN_°C = 15.8
 |May_MEAN_°C = 19.9
 |Jun_MEAN_°C = 23.0
 |Jul_MEAN_°C = 26.1
 |Aug_MEAN_°C = 26.1
 |Sep_MEAN_°C = 23.3
 |Oct_MEAN_°C = 19.4
 |Nov_MEAN_°C = 15.4
 |Dec_MEAN_°C = 11.3
 |Year_MEAN_°C = 17.8
 |Jan_Lo_°C = 7.3
 |Feb_Lo_°C = 7.4
 |Mar_Lo_°C = 8.9
 |Apr_Lo_°C = 11.9
 |May_Lo_°C = 15.6
 |Jun_Lo_°C = 18.5
 |Jul_Lo_°C = 21.4
 |Aug_Lo_°C = 21.6
 |Sep_Lo_°C = 19.1
 |Oct_Lo_°C = 15.4
 |Nov_Lo_°C = 12.2
 |Dec_Lo_°C = 8.4
 |Year_Lo_°C = 14.0
 |Jan_Precip_mm = 95
 |Feb_Precip_mm = 86
 |Mar_Precip_mm = 61
 |Apr_Precip_mm = 42
 |May_Precip_mm = 32
 |Jun_Precip_mm = 21
 |Jul_Precip_mm = 13
 |Aug_Precip_mm = 29
 |Sep_Precip_mm = 71
 |Oct_Precip_mm = 56
 |Nov_Precip_mm = 124
 |Dec_Precip_mm = 112
 |Year_Precip_mm = 745
 |Jan_Precip_days = 10
 |Feb_Precip_days = 9
 |Mar_Precip_days = 8
 |Apr_Precip_days = 7
 |May_Precip_days = 4
 |Jun_Precip_days = 3
 |Jul_Precip_days = 2
 |Aug_Precip_days = 3
 |Sep_Precip_days = 5
 |Oct_Precip_days = 5
 |Nov_Precip_days = 11
 |Dec_Precip_days = 11
 |Year_Precip_days = 78
 |Jan_Sun = 115
 |Feb_Sun = 123
 |Mar_Sun = 158
 |Apr_Sun = 189
 |May_Sun = 245
 |Jun_Sun = 279
 |Jul_Sun = 313
 |Aug_Sun = 295
 |Sep_Sun = 234
 |Oct_Sun = 189
 |Nov_Sun = 126
 |Dec_Sun = 105
 |Year_Sun = 2375
 |source = Servizio Meteorologico<ref name="ServizioMeteorologico">[https://archive.ph/20110401191712/http://clisun.casaccia.enea.it/Profili/tabelle/505%20%5BNapoli%5D%20capoluogo.Txt Napoli capoluogo] – Servizio Meteorologico dell’Aeronautica Militare.</ref> <small>(liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 25 m n.p.m., 1 km od morza, 1961-1990, nasłonecznienie<ref>[http://climatebase.ru/station/16289?lang=en Naples, Italy] – climatebase.ru.</ref>)</small>
 |accessdate = }}
<center>
{|class="wikitable"
|+ Średnia dobowa temperatura morza (°C)<ref name="seatemperature">[https://www.seatemperature.org/europe/italy/naples.htm Naples average sea temperature] – seatemperature.org.</ref>
|-
!Sty
!Lut
!Mar
!Kwi
!Maj
!Cze
!Lip
!Sie
!Wrz
!Paź
!Lis
!Gru
!Rok
|-
|style="background: #CCFF99; color: black;"| 14,6
|style="background: #CCFF99; color: black;"| 13,9
|style="background: #CCFF99; color: black;"| 14,2
|style="background: #FFFF99; color: black;"| 15,6
|style="background: #FFFF66; color: black;"| 19,0
|style="background: #FFA500; color: black;"| 23,5
|style="background: #FFA500; color: black;"| 25,8
|style="background: #FFA500; color: black;"| 25,9
|style="background: #FFA500; color: black;"| 24,8
|style="background: #FFD700; color: black;"| 21,6
|style="background: #FFFF66; color: black;"| 19,2
|style="background: #FFFF99; color: black;"| 16,4
|style="background: #FFFF66; color: black;"| 19,6
|}</center>

== Historia ==
=== Etymologia nazwy ===
Pochodzenie etymologiczne nazwy miasta Neapol, w odróżnieniu od nazw wielu innych włoskich miast, jest bardzo proste. Włoska nazwa «Napoli», pochodząca od pierwotnej wersji „''Neopoliton''”, która to z kolei pochodzi od greckiego ''Neapolis'' (Νεάπολη) co oznacza «nowe miasto». Mniej jasne jest, skąd wzięło się słowo greckie. Uznaje się, że słowo „Neapolis” powstało przez przeciwstawienie go nazwie miasta ''Palepolis'' («stare miasto»)<ref>{{Cytuj |url=http://www.comuni-italiani.it/063/049/ |tytuł=Comune di Napoli (NA) – Italia: Informazioni<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany = comuni-italiani.it |data dostępu=2017-11-25}}</ref>, które obejmowało tereny jednej z dzisiejszych dzielnic Neapolu – [[Pizzofalcone]].

=== Ważniejsze daty historyczne ===
* założony w VIII wieku p.n.e. na [[Castel dell’Ovo w Neapolu|wyspie]] jako ''Parthenope''
* w VII wieku p.n.e. powstała kolonia grecka ''Neapolis'', założona przez osadników z ''[[Cumae]]''
* w roku [[327 p.n.e.]] zdobyty przez [[Samnici|Samnitów]], a w roku [[290 p.n.e.]] przez Rzymian – ''Neapolis''
* Neapol stał się jednym z głównych ośrodków antycznego [[Cesarstwo Rzymskie|Rzymu]]
* od VI wieku formalnie we władzy [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]], faktycznie niezależne miasto
* w roku 763 Neapol ogłosił się wolnym miastem
* w roku 1139 podbity przez Normanów z Sycylii i przyłączony przez [[Roger II|Rogera II]] do [[Królestwo Sycylii|Królestwa Sycylii]]
* od roku 1226 Neapol stolicą Królestwa Sycylii – panowanie [[Andegawenowie|Andegawenów]]
* w XIV–XV wieku jeden z głównych ośrodków włoskiego renesansu, wywierający także wpływ na Hiszpanię
* w roku 1442 Neapol zdobył król Aragonii Alfons V – panowanie Aragonii[[Plik:Micco Spadaro - Largo Mercatello durante la peste a Napoli (1656).jpg|thumb|[[Czarna śmierć|Epidemia dżumy]] w Neapolu w 1656 roku]]
* w roku 1504 Neapol, [[Sycylia]] i [[Sardynia]] zostały pochłonięte przez Hiszpanię
* w latach 1714–1735 Neapol z Sardynią dostały się pod panowanie [[Austria|Austrii]]
* w 1720 roku nastąpiła zamiana Sardynii na Sycylię z [[Sabaudia|Sabaudią]]
* od roku 1735 Neapol znajdował się pod panowaniem hiszpańskich Burbonów
* w roku 1799 Napoleon I zdobył Neapol i utworzył Republikę Partenopejską, która upadła w lipcu tego samego roku
* w roku 1806 powstało zależne od Francji Królestwo Neapolu pod rządami Bonapartych
* 1815 – Powstanie [[Królestwo Obojga Sycylii|Królestwa Obojga Sycylii]] pod rządami [[Burbonowie|Burbonów]] hiszpańskich
* w XIX wieku ośrodek ruchów rewolucyjnych – powstania w latach 1820–1821, 1848–1849
* w roku 1860 Neapol w efekcie [[wyprawa tysiąca|wyprawy tysiąca]] poddał się [[Giuseppe Garibaldi]]emu i wszedł w skład [[Królestwo Włoch (1861–1946)|zjednoczonych Włoch]]
* Neapol doznał poważnych zniszczeń w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]]
* okupowany przez wojska niemieckie, które zostały wyparte w wyniku powstania antyfaszystowskiego nazywanego „[[Cztery dni Neapolu (wydarzenie)|Cztery dni Neapolu]]” (wrzesień 1943).

== Transport ==
=== Transport miejski ===
[[Plik:Metro Napoli Linea 1 Piscinola.jpg|mały|[[Metro w Neapolu]]]]
[[Metro w Neapolu]] tzw. ''Metropolitana di Napoli'' jest systemem metra w mieście. Obecnie obejmuje 2 linie i 26 stacji. Funkcjonuje tu również [[tramwaje w Neapolu|system tramwajowy]].

=== Transport kolejowy ===
W mieście znajdują się stacje kolejowe [[Napoli Bagnoli-Agnano Terme]], [[Napoli Campi Flegrei]], [[Napoli Cavalleggeri d’Aosta]], [[Napoli Gianturco]], [[Napoli Mergellina]], [[Napoli Montesanto]], [[Napoli Piazza Amedeo|Napoli Piazza Amadeo]], [[Napoli Piazza Cavour]], [[Napoli Piazza Garibaldi]], [[Napoli Piazza Leopardi]], [[Napoli San Giovanni-Barra]].

=== Transport lotniczy i morski ===
Miasto jest obsługiwane przez [[port lotniczy Neapol]], który w 2017 roku obsłużył ponad 8,5 mln pasażerów.

== Gospodarka ==
Neapol jest czwartym co do wielkości gospodarki miastem we Włoszech, za Mediolanem, Rzymem i Turynem. Jest 91 najbogatszym miastem na świecie z PKB 43 mln, wyprzedzając gospodarki [[Budapeszt]]u i [[Zurych]]u. Jest jednym z największych ośrodków przemysłowych kraju. Neapol jest członkiem Eurocities. Miasto zostało wybrane na europejską siedzibę organizacji [[AKP]] oraz na Miasto Literatury przez UNESCO. W dzielnicy Posillipo znajduje się Villa Rosebery, jedna z oficjalnych rezydencji Prezydenta Włoch.

== Społeczeństwo ==
=== Rozwój demograficzny miasta ===
Podczas pierwszego spisu ludności po zjednoczeniu Włoch w roku (1861) Neapol był największym pod względem liczby mieszkańców miastem w kraju. Podczas rządów faszystowskich Neapol stracił tę pozycję na rzecz [[Mediolan]]u. W latach 70. XX wieku miasto zostało wyprzedzone także przez [[Rzym]] oraz [[Turyn]]. Spowodowane to zostało wysokimi kosztami utrzymania oraz brakiem miejsc pod zabudowę w mieście<ref>[https://archive.ph/20100220114031/http://www.napolionline.org/new/gli-esperti-piano-casa-un-pasticcio Napolionline.org].</ref>.

=== Grupy etniczne ===
Według badania przeprowadzone 1 stycznia 2011 w Neapolu zamieszkuje na stałe 29 428 imigrantów. Stanowi to 3,08% całkowitej populacji miasta – co stanowi najniższy odsetek wśród największych miast włoskich. Spowodowane jest to zdecydowanie lepiej rozwiniętym rynkiem pracy w północnych Włoszech. Liczba imigrantów stale rośnie. Znaczną część z nich stanowią przybysze z Europy Wschodniej oraz Azji.[https://web.archive.org/web/20120125212336/http://demo.istat.it/str2010/index.html]

# {{Flaga|Ukraina}} [[Ukraina]]: 6502
# {{Flaga|Sri Lanka}} [[Sri Lanka]]: 5367
# {{Flaga|Chiny}} [[Chiny]]: 2456
# {{Flaga|Rumunia}} [[Rumunia]]: 1816
# {{Flaga|Polska}} [[Polska]]: 1542

=== Języki oraz dialekty ===
{{Zobacz też|Język neapolitański}}

[[Język neapolitański]] (''napulitano'') należy do grupy [[języki romańskie|języków romańskich]]. Stanowi on według [[UNESCO]] osobny język.

Język neapolitański został uformowany w wyniku wpływu na niego wielu grup etnicznych i językowych zamieszkujących na przestrzeni wieków [[Kampania (region)|Kampanię]] oraz środkową część Włoch. Największy wpływ na obecny kształt języka neapolitańskiego mieli Grecy oraz handlarze bizantyjscy, a także [[Arabowie]], [[Francuzi]] oraz [[Hiszpanie]].

Pierwsze spisane świadectwa istnienia języka pochodzą z 960 roku. Za pierwszy utwór literacki uważa się z kolei teksty [[Matteo Spinelliego|Matteo Spinelli]], który w swoich kronikach spisał najważniejsze dzieje królów Sycylii z XI wieku.

Język neapolitański zastąpił łacinę w dokumentach oficjalnych od czasu zjednoczenia dwóch Sycylii, za sprawa dekretu [[Alfonso V d'Aragona|Alfonso I]] w roku 1442. Od tego roku stanowił również oficjalny język [[Królestwo Neapolu|Królestwa Neapolu]]. Następnie w XVI wieku król Ferdynand ogłosił język kastylijski jako oficjalny.

== Zabytki ==
[[Plik:Fachada W Nápoles 02.JPG|mały|Pałac Królewski]]
[[Plik:Napoli - Maschio Angioino.JPG|mały|''Castel Nuovo'']]
[[Plik:Palazzo dell Poste, Piazza Matteotti.jpg|mały|Poczta w Neapolu, Gino Franzi, 1936. Arcydzieło [[Modernizm (architektura)|modernizmu]], zbudowane z marmuru i diorytu]]
[[Plik:Napoli BW 2013-05-16 14-11-46 1 DxO.jpg|mały|Neapol – wnętrze neorenesansowej Galerii Umberto I]]
[[Plik:Posadzka Galeria Umberti.jpg|mały|Galeria Umberto I – mozaika na posadzce]]
[[Plik:Exterior San Carlo 01.JPG|mały|[[Teatr San Carlo]]]]
[[Plik:Naples from the Castello Sant Elmo with Abbazia San Martino.jpg|mały|Neapol – Zatoka Neapolitańska]]
[[Plik:The harbor of Naples and Vesuvius at dawn. Italy.jpg|mały|Port i Wezuwiusz o wschodzie słońca]]
Neapol bogaty jest w liczne atrakcje turystyczne, które przyciągają do miasta rzesze turystów. Można tam zobaczyć między innymi:
* liczne muzea:
** ''[[Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu|Museo Archeologico Nazionale]]'', w którym znajdują się najcenniejsze znaleziska z Pompejów i Herkulanum
** ''[[Museo di Capodimonte]]''
** ''Galleria Nazionale''
* zamki średniowieczne:
** ''[[Castel dell’Ovo w Neapolu|Castel dell’Ovo]]'' – ''Zamek Jajeczny'' (XII i XVI wiek)
** ''[[Castel Nuovo w Neapolu|Castel Nuovo]]'' – ''Nowy Zamek'', rozbudowany przez aragońskich władców Neapolu (XIII, XV, XVII wiek) z renesansowym bogato rzeźbionym łukiem triumfalnym [[Alfons V Aragoński|Alfonsa V Aragońskiego]] oraz Kaplicą Palatyńską (''Cappella Palatina'')
* liczne zabytkowe kościoły ciekawe architektonicznie:
** [[Kościół Santa Maria del Carmine w Neapolu|S. Maria del Carmine]] (XIII, XVIII wiek)
** [[San Domenico Maggiore|S. Domenico Maggiore]] (XIII, XVII wiek)
** [[Santa Maria la Nova|S. Maria la Nova]] (XIII–XVI wiek)
** [[San Giovanni a Carbonara|S. Giovanni a Carbonara]] (XIII–XVI wiek)
** S. Lorenzo (XIII, XVIII wiek)
** S. Agostino alla Zecca (XIV, XVII, XVIII wiek)
** S. Chiara (XIV i XVIII wiek, po wojnie odbudowany)
** S. Anna dei Lombardi zwany Monteoliveto (XV, XVI wiek)
** S.S. Severino e Sossio (XV, XVI wiek)
** S. Maria Donnaregina (Kościół barokowy – XVII wiek)
** Gerolomini (Kościół barokowy – XVI, XVII wiek)
** S. Filippo Neri (XVI–XVIII wiek)
** S. Annunziata (XVIII wiek)
** S. Francesco di Paolo (1817-46)
** S. Giacomo degli Spanoli (Kościół renesansowy – XVI wiek)
** Gesù Nuovo (Kościół renesansowy – XVI, XVII wiek)
* gotycka katedra (XIII–XV wiek) z kaplicą [[January z Benewentu|św. Januarego]]
* pałace:
** Palazzo di Capodimonte (pałac barokowy – XVIII wiek) z ''Nazionale Galleria di Capodimonte'' kolekcje malarstwa (Mantegna, Tycjan i inni)
** [[Palazzo Como]] (pałac renesansowy – XV wiek)
** Palazzo Gravina (pałac renesansowy – XV wiek)
** Palazzo Salerno (pałac barokowy – XVIII wiek)
** [[Pałac Królewski w Neapolu|Palazzo Reale]] (królewski pałac barokowy – XVII-XIX wiek)
* ''Certosa di San Martino'' ([[Kartuzja|klasztor zakonu kartuzów]] – XIV wiek)
* [[katakumby]] (''Catacombe di San Gennaro'', ''Catacombe di San Gaudioso'')
* [[Pompeje (stanowisko archeologiczne)|Pompeje]] – odkrycia archeologiczne
* Campi Flegrei, Solfatara

[[UNESCO]] wpisało zabytkową część Neapolu na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego.

== Sport ==
Najbardziej utytułowanym klubem piłkarskim jest tutaj SSC Napoli, założony w sierpniu 1926 roku i mający na swoim koncie trzy tytuły mistrzowskie Serie A. Klub gra na Stadio Diego Armando Maradona (nazwa zmieniona w 2020 roku)<ref>{{Cytuj |tytuł = Skarb - SSC Napoli |data dostępu = 2023-04-15 |opublikowany = 90minut.pl |url = http://www.90minut.pl/skarb.php?id_sezon=101&id_klub=4940}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = OFICJALNIE: Stadion Napoli zmienia nazwę na cześć Maradony |data = 2020-12-04 |data dostępu = 2023-04-15 |opublikowany = Transfery.info |url = https://transfery.info/aktualnosci/oficjalnie-stadion-napoli-zmienia-nazwe-na-czesc-maradony/143044 |język = pl}}</ref>.

== Polonica ==
* Pierwszym znanym Polakiem, który odwiedził Neapol, był Jan Lasocki, który udał się do miasta w 1448 roku po uzyskaniu doktoratu z prawa kanonicznego w Padwie.
* 6 grudnia 1517, ślub [[per procura]] i wesele w Castel Capuano między [[Zygmunt I Stary|Zygmuntem Jagiellończykiem]] a [[Bona Sforza|Boną Sforzą]]; króla polskiego reprezentował  [[Stanisław Ostroróg]].
* W 1790 roku Neapol odwiedził [[Stanisław Staszic]].
* W 1836 roku miasto odwiedził [[Juliusz Słowacki]], który zamieszkał w domu przy Via Santa Lucia 116.
* W 1886 roku w mieście przebywał [[Henryk Sienkiewicz]], który zamieszkał przy Via Partenope w Hotelu Hasslera.
* W latach 1955–2000 w Neapolu przy via Francesco Crispi 69 mieszkał pisarz [[Gustaw Herling-Grudziński]], który został pochowany na cmentarzu Poggioreale. Na Villa Ruffo, w której mieszkał (obecnie konsulat [[Republika Federalna Niemiec (1949–1990)|RFN]]), umieszczono tablicę pamiątkową odsłoniętą uroczyście przez prezydentów Włoch, Polski i Niemiec.
* od 2016 do 2024 roku [[Piotr Zieliński (piłkarz)|Piotr Zieliński]] był zawodnikiem klubu [[SSC Napoli]].

== Miasta partnerskie ==
Miasta partnerskie Neapolu<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.comune.napoli.it/flex/cm/pages/ServeBLOB.php/L/IT/IDPagina/5931|tytuł=Gemellaggi|opublikowany=''Comune di Napoli''|data dostępu=2008-12-22}}</ref>:
{| cellpadding="10"
|- valign="top"
|
* {{Flaga|GRC}} [[Grecja]]: [[Ateny]]
* {{Flaga|HUN}} [[Węgry]]: [[Budapeszt]]<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.nyc.gov/html/unccp/scp/html/sc/budapest_main.shtml|tytuł=Sister City – Budapest|opublikowany=''Official website of [[Nowy Jork|New York City]]''|data dostępu=2008-12-22|archiwum=https://web.archive.org/web/20080421215230/http://www.nyc.gov/html/unccp/scp/html/sc/budapest_main.shtml|zarchiwizowano=2008-04-21}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|url=https://archive.ph/20050309070457/http://www.budapest.hu/engine.aspx?page=20030224-cikk-testvervarosok|tytuł=Miasta partnerskie: Budapeszt |język=hu|opublikowany=''Official Website of Budapest''|data dostępu=2008-12-22}}</ref>
* {{Flaga|ROU}} [[Rumunia]]: [[Călărași]]
* {{Flaga|TUN}} [[Tunezja]]: [[Kafsa]]
* {{Flaga|JPN}} [[Japonia]]: [[Kagoshima]]
* {{Flaga|AZE}} [[Azerbejdżan]]: [[Baku]]
|
|
* {{Flaga|PSE}} [[Palestyna]]: [[Nablus]]
* {{Flaga|MDG}} [[Nosy Be]], [[Madagaskar]]
* {{Flaga|ESP}} [[Hiszpania]]: [[Palma (Hiszpania)|Palma de Mallorca]], [[Majorka]]
* {{Flaga|CUB}} [[Kuba]]: [[Santiago de Cuba]]
* {{Flaga|GBR}} [[Wielka Brytania]]: [[Londyn]]
* {{Flaga|IND}} [[Indie]]: [[Kolkata]]
|
|
* {{Flaga|CUB}} [[Kuba]]: [[Santiago de Cuba (prowincja)|Prowincja Santiago de Cuba]]
* {{Flaga|ROU}} [[Rumunia]]: [[Syhot|Sighetu Marmației]]
* {{Flaga|VEN}} [[Wenezuela]]: [[Valencia (Wenezuela)|Valencia, Carabobo]]
* {{Flaga|BIH}} [[Bośnia i Hercegowina]]: [[Sarajewo]]
* {{Flaga|USA}} [[Stany Zjednoczone]]: [[Miami]]
|}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.comune.napoli.it/ Strona internetowa samorządu lokalnego w Neapolu] {{lang|it}}
* [http://www.italyguides.it/us/napoli/naples.htm Wirtualne panoramy Neapolu]
* [http://www.danpiz.net/napoli/storia/ Historia Neapolu] {{lang|it}}

{{Obiekty UNESCO we Włoszech}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Neapol| ]]
[[Kategoria:Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO we Włoszech]]
[[Kategoria:Miasta letnich uniwersjad]]
[[Kategoria:Miasta w regionie Kampania]]
[[Kategoria:Miejscowości w prowincji Neapol]]