Odrodzenie (partia polityczna)
Odrodzenie (pełna nazwa: Partia Odrodzenia Ludu Iranu, pers. حزب رستاخیز ملت ایران) – irańska partia polityczna utworzona w 1975 r. z inicjatywy szacha Mohammada Rezy Pahlawiego. Funkcjonowała do rewolucji islamskiej z 1979 roku.
Okoliczności utworzenia[edytuj | edytuj kod]
Partia została utworzona w 1975 r. na polecenie szacha Mohammada Rezy Pahlawiego. Z założenia miała być jedyną legalną formacją polityczną działającą w Iranie[1]. Powołując Odrodzenie, szach zlikwidował dwie funkcjonujące do tej pory partie – Nowy Iran i Partię Ludu, za pomocą których do tej pory kontrolował sytuację polityczną, tworząc pozory pluralizmu i demokracji[2]. Wycofał się tym samym z koncepcji, którą jeszcze dziesięć lat wcześniej wyłożył w autobiografii; przekonywał wówczas, że system jednopartyjny cechuje państwa totalitarne, on zaś, jako monarchia konstytucyjny, może pozwolić sobie na wspieranie wielości organizacji politycznych[1]. Po utworzeniu Odrodzenia egzemplarze wspomnień szacha były błyskawicznie usuwane z księgarń i bibliotek[2]. Mohammad Reza Pahlawi zamierzał poprzez system jednopartyjny wzmocnić swoją autorytarną władzę[2]. Obserwując bowiem sytuację w krajach Europy Zachodniej, gdzie występowały kryzysy gospodarcze, bezrobocie, społeczne niepokoje doszedł do przekonania, że demokracja nie jest wcale lepszym systemem politycznym[3].
Struktura Odrodzenia była częściowo wzorowana na leninowskiej koncepcji partii jako awangardy rządzącej klasy. Szach zakładał, że partia i stowarzyszone z nią organizacje (kobiece, studenckie, chłopskie) będzie organizować całe życie polityczne i społeczne w Iranie, przekazując od rządzącej elity do społeczeństwa właściwe idee i poglądy. Nieprzyłączenie się do Odrodzenia było równoznaczne z przyznaniem się do poglądów antyrządowych, osoby takie posądzano np. o sympatyzowanie z komunistyczną partią Tude[3]. Organizacja przejęła kontrolę nad częścią ministerstw oraz najważniejszymi środkami masowego przekazu, utworzyła również własne gazety i własny związek zawodowy. W czerwcu 1975 r. miała 5 mln członków[4]. Sekretarzem generalnym partii został Amir Abbas Howejda, komitet wykonawczy organizacji liczył 50 osób, zaś komitet centralny – 150. Partia deklarowała, że w swoich działaniach połączy najlepsze praktyki kapitalizmu i socjalizmu, ustanowi dialektyczne powiązania między władcą i społeczeństwem, pomoże w dokończeniu białej rewolucji i poprowadzeniu Iranu ku budowie Wielkiej Cywilizacji[4].
Partia dopuszczała jedynie fasadowy pluralizm wewnętrzny, dzieliła się bowiem na dwa skrzydła o nieco różniącej się ideologii[3]. Partii powierzono również zadanie zneutralizowania środowisk, które szach uważał za szczególnie nielojalne: kupców bazarowych oraz szyickiego duchowieństwa. Komórki partyjne były zakładane na bazarach, a handlujących na nich kupców zmuszano do wpłacania dotacji do partyjnej kasy[5]. Ogłoszono również rozwiązanie tradycyjnych gildii kupieckich i zastąpienie ich izbami, którymi kierowali biznesmeni dobrze widziani na dworze[4]. W dalszej kolejności partia przeprowadziła na bazarach tzw. kampanię antyspekulacyjną, w ramach której kontrolowała ceny podstawowych towarów i wprowadzała na rynek znaczną ilość cukru, mięsa i zboża. Kupców uznanych za winnych spekulacji partia przekazywała przed specjalny sąd, który skazał 8 tys. osób na kary więzienia od dwóch miesięcy do trzech lat, 23 tys. ludzi zmusił do przeniesienia się do innego miasta, a na 250 tys. nałożył grzywnę[6].
Aktywiści partyjni mieli również monitorować działalność duchownych szyickich[5]. Partia ogłosiła, że to szach jest przywódcą duchowym społeczeństwa, a duchowni są "ciemnymi, średniowiecznymi reakcjonistami"[6]. W odpowiedzi kilku szanowanych teologów szyickich wydało fatwy, w który potępiło partię. Ruhollah Chomejni z emigracji ogłosił, że Odrodzenie powstało w celu zniszczenia nie tylko tradycyjnych klas społecznych, ale i Iranu oraz islamu w ogóle. Najważniejsza hauza w Komie została zamknięta w proteście przeciwko działaniom partii. Policja polityczna SAWAK zareagowała zbiorowymi aresztowaniami duchownych, które nie miały precedensu w najnowszej historii Iranu[7].
Wbrew założeniom twórcy partii, Odrodzenie nie doprowadziło do zbliżenia między dworem i społeczeństwem; wręcz przeciwnie – utworzenie partii, która miała kontrolować całe życie publiczne, jak również dążenie do wyeliminowania wszelkiej krytyki, zraziło wielu Irańczyków do władcy[8]. Atakując środowisko kupców bazarowych i duchownych szach zraził do siebie grupy społeczne, które do tej pory były mu raczej przychylne, stanowiły most między społeczeństwem a wąską elitą[7]. Podczas rewolucji islamskiej demonstranci wielokrotnie atakowali lokale wybitnie niepopularnej w kraju organizacji[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b M. Axworthy, Revolutionary..., s. 89.
- ↑ a b c E. Abrahamian, Historia..., s. 198.
- ↑ a b c M. Axworthy, Revolutionary..., s. 90.
- ↑ a b c E. Abrahamian, Historia..., s. 199-200.
- ↑ a b M. Axworthy, Revolutionary..., s. 91.
- ↑ a b E. Abrahamian, Historia..., s. 201.
- ↑ a b E. Abrahamian, Historia..., s. 202-203.
- ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 92.
- ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 98 i 105.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Abrahamian E.: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009. ISBN 978-83-05-13597-9.
- Axworthy M.: Revolutionary Iran. A History of the Islamic Republic. London: Penguin Books, 2014. ISBN 978-0-14-104623-5.