Orpharion
| |
| Klasyfikacja naukowa | |
| 321.322-5 | |
| Klasyfikacja popularna | |
| instrument szyjkowy, strunowy, szarpany | |
| Podobne instrumenty | |
Orpharion – dawny, strunowy instrument muzyczny rozpowszechniony w XVI i XVII wieku głównie w Anglii. Miał płaskie pudło rezonansowe z niskimi boczkami i falistymi krawędziami, których kształt porównuje się do krawędzi muszli przegrzebków. Długa szyjka z metalowymi progami, zwieńczona była płaską, zwężającą się ku końcowi, pudełkową komorą kołkową z poprzecznie zamocowanymi kołkami. Wyposażony był w 7 do 9, często zdwojonych w oktawach metalowych strun[1].
Orpharion był mniejszą wersją bandory[1] i większą cytary[2]; strojem odpowiadał lutni, z którą mógł być zamiennie wykorzystywany[3]. Przykładowy strój 8-strunowego instrumentu: D-F-G-c-f-a-d1-g1[1]. Opis techniki gry przedstawiony w 1596 przez Williama Barleya wskazuje, że metalowe struny orpharionu były naciągnięte luźno, uniemożliwiając grę akordową i dopuszczając jedynie delikatne szarpanie strun palcami[4].
Muzykolodzy zgodnie przypisują etymologię i konstrukcję orpharionu renesansowemu postulatowi powrotu do kultury antycznej, której symbolami w muzyce byli m.in. Orfeusz oraz muszla przegrzebka[5]. Wynalazek orpharionu przypisuje się angielskiemu lutnikowi Johnowi Rose’owi[3]. Pierwsza wzmianka o instrumencie pochodzi z poematu napisanego przez Michaela Draytona w 1590[1]. Później pojawiał się w literaturze oraz w spisach inwentarzowych gospodarstw domowych tak często, że przypuszcza się, iż był równie popularny jak lutnia[1]. Muzykę na orpharion komponowali m.in. Francis Cutting, John Dowland, Philip Rosseter, Peter Philips, Anthony Holborne, Edward Johnson oraz William Byrd[6].
Do współczesności zachowały się 3 egzemplarze orpharionu[7]: najstarszym jest datowany na 1580 instrument wykonany przez Johna Rose’a[1]; przechowywany jest on w prywatnych zasobach Helmingham Hall[8]. Pozostałe znajdują się w Muzeum Historii we Frankfurcie nad Menem oraz w Muzeum Miejskim w Brunszwiku[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Ian Harwood, Lyle Nordstrom, Bandora, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.article.20491 [dostęp 2024-07-14] (ang.).
- ↑ Wells 1994 ↓, s. 153.
- ↑ a b Wells 1994 ↓, s. 143.
- ↑ Barley 1596 ↓, s. A4.
- ↑ Wells 1994 ↓, s. 143–166.
- ↑ Barley 1596 ↓, Indexed names.
- ↑ a b Darryl Martin, Orpharion, Francis Palmer 1617, Inv.Nr. CL 139, [w:] natmus.dk, Muzeum Narodowe w Kopenhadze, Kopenhaga 2007 [dostęp 2024-07-14] (ang.).
- ↑ Andrew Hartig, Orpharion or Bandora by John Rose, London, 1580, [w:] Renovata Cythara: The Renaissance Cittern Site [online], Andrew Hartig, 2 kwietnia 2023 [dostęp 2024-07-14] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- William Barley: A new book of tablature for the orpharion. Londyn: 1596.
- Robin Headlam Wells: Elizabethan mythologies. Studies in poetry, drama, and music. Cambridge: Cambridge University Press, 1994, s. 143–166. ISBN 0-521-43385-1.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Orpharion, Ian Pittaway w serwisie YouTube – utwór Tarleton’s Riserrectione (ok. 1595) Johna Dowlanda na orpharionie w wykonaniu Iana Pittawaya
- Ian Pittaway, Wired for sound: the bandora and orpharion [online], Early Music Muse, 14 listopada 2017 [dostęp 2024-07-14] (ang.).