Piotr Kawczyński
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
nauczyciel |
Piotr Kawczyński (ur. 10 września 1824 w Chełmnie, zm. 18 marca 1882 w Braniewie) – nauczyciel historii i języka polskiego w gimnazjach w Chojnicach oraz w Braniewie, prof. języka polskiego w seminarium w Braniewie, polski działacz narodowy.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w 1824 roku w Chełmnie w dolinie Dolnej Wisły. Tam w 1846 ukończył gimnazjum i zdał maturę[2]. Następnie odbył studia filologiczne i historyczne na uniwersytetach w Lipsku i we Wrocławiu. We Wrocławiu w latach 1850–1851 był członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. Był stypendystą Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich, organizacji wspomagającej materialnie niezamożną uczącą się młodzież Pomorza, a następnie został współpracownikiem zarządu tego Towarzystwa. Odbył dwuletnią praktykę pedagogiczną w gimnazjum w Chojnicach, uzyskując prawo do nauczania historii oraz języków: niemieckiego, polskiego i łaciny. W latach 1853–1863 pracował jako etatowy nauczyciel języka polskiego w gimnazjum w Chojnicach, był tam również współzałożycielem oraz członkiem kółka pracy narodowej, a także zorganizował ze składek uczniowskich i darowizn bibliotekę dla uczniów polskich, liczącą 1300 tomów i następnie nią zarządzał[3].
Prowadził ożywioną działalność polityczną, popierając polskie ruchy narodowe. Gdy po wybuchu powstania styczniowego w 1863 roku kilku jego uczniów uciekło do oddziałów powstańczych, został karnie przeniesiony od roku szkolnego 1863/64 do katolickiego Królewskiego Gimnazjum (Königliches Akademisches Gymnasium) w Braniewie w Prusach Wschodnich. W Jahresbericht nr 43 – sprawozdaniu rocznym za rok szkolny 1863/64 – napisano, iż został przeniesiony na lepsze stanowisko w dowód uznania za dobrą pracę, lecz w rzeczywistości mianowano go tam zwykłym nauczycielem[3][4]. W Braniewie akurat potrzebny był lektor języka polskiego, gdyż dotychczasowy nauczyciel, pochodzący ze Śląska Constantin Brandenburg, z powodu słabnącego wzroku z dniem 1 października 1863 przechodził na emeryturę, a gimnazjum w Braniewie było wówczas prężną placówką oświatową, w której uczyło się ponad 300 uczniów (w 1863 roku było aż 347 uczniów)[1].
Dużo zyskały natomiast na tej zmianie braniewskie uczelnie. Podczas gdy o pracy nauczyciela Brandeburga biskup Geritz wyrażał się z wielkim niezadowoleniem („Wyniki tej nauki były tak niskie, że nie warto wspominać (...); pomimo poważnych starań i kosztów, uzyskano bardzo niewiele, a raczej nic”), to nauczanie języka polskiego przez profesora Kawczyńskiego zostało ocenione bardzo wysoko[5]. Kawczyński w Braniewie, oprócz pracy w gimnazjum, zatrudnił się również jako lektor języka polskiego w seminarium duchownym, uzyskując na tej uczelni w 1879 roku tytuł profesora. Nadal współpracował z Towarzystwem Pomocy Naukowej w Chełmie[6], a w Braniewie już od 1860 roku[7] należał do Warmińskiego Towarzystwa Historycznego[8]. Kawczyński był też w Braniewie nauczycielem Karola Sieniawskiego, syna powstańca listopadowego, późniejszego historyka Warmii i Polski, który właśnie pod wpływem prof. Kawczyńskiego powrócił do polskich korzeni i języka polskiego, w którym to języku publikował następnie prace historyczne[5].
Piotr Kawczyński swoje prace naukowe publikował m.in. w programach rocznych szkoły. Były to prace na temat historii Polski, jak np. Polnisch-Preußen zur Zeit des ersten schwedisch-polnischen Krieges von 1626–1629 (Jahresbericht über das Königliche Katholische Gymnasium zu Braunsberg in dem Schuljahre 1873–74) oraz Polnisch-Preußen zur Zeit des zweiten schwedisch-polnischen Krieges von 1655–1660. Ein Beitrag zur Geschichte der Provinz Preußen (Jahresbericht 1867–1868)[9].
Piotr Kawczyński zmarł 18 marca 1882 w Braniewie. Na stanowisku profesora historii jego następcą został Eugen Dombrowski, natomiast lektorat języka polskiego wkrótce został zlikwidowany na skutek prowadzonej polityki kulturkampfu[10].
Życie osobiste[edytuj | edytuj kod]
Jego pierwsza żona zmarła. W maju 1862 wstąpił w drugi związek małżeński z Anielą Dembińską, ciotką Anieli Borne[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Johann Joseph Braun Geschichte des Königlichen Gymnasiums zu Brausberg während seines dreihundertjährigen Bestehens. Fest-Programm, womit zu der Dienstag den 4. Juli 1865 stattfindenten Feierr des dreihundertjährigen Jubiläums dieser Anstalt, s. 125, 134
- ↑ Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Beiheft 8, Anhang, 1990, str. 156
- ↑ a b Leon Stoltmann Na drodze do matury, w: Pomerania nr 3 marzec 2002
- ↑ Jahresbericht über das Königliche Katholische Gymnasium in Konitz vom Schuljahre 1863–64
- ↑ a b Janusz Jasiński Trzej historycy warmińscy drugiej połowy XIX wieku o dawnej tożsamości warmińskiej (Anton Eichorn, Franz Hipler, Karol Emilian Sieniawski) Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4, 513–542 2006
- ↑ a b Wspomnienia rodzinne Aniela z Dembińskich Borne, w: Pomerania nr 115, rok 1981
- ↑ Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Jahrgang 1891, Chronik des Vereins– Personalbestand des Vereins s. 643, Mainz 1860
- ↑ Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands, Jahrgang 1891, s. 206, Braunsberg 1886
- ↑ Polnisch-Preußen zur Zeit des zweiten schwedisch-polnischen Krieges von 1655–1660. Ein Beitrag zur Geschichte der Provinz Preußen – Discover Archives [online], discoverarchives.library.ualberta.ca [dostęp 2022-08-11].
- ↑ Andrzej Kopiczko Vom Lyceum „Hosianum“ bis zur Staatlichen Akademie zu Braunsberg Organisatorische Änderungen und deren Umstände
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego pod redakcją Stanisława Gierszewskiego, tom II G–K pod red. Zbigniewa Nowaka, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1994