Tekst źródłowy strony Poligamia

{{Relacje interpersonalne}}

'''Poligamia''' ({{greka|πολυγαμία}} ''polygamia'', od {{grc|πολύς}} ''polys'' „liczny” i {{grc|γαμέω}} ''gameo'' „zawieram małżeństwo”; wielomałżeństwo) – [[małżeństwo]] z więcej niż jedną osobą (w tym samym czasie)<ref>{{Encyklopedia Britannica |id = topic/polygamy-marriage |tytuł = polygamy |data dostępu = 2011-12-03}}</ref>, najczęściej jednego mężczyzny z dwiema lub więcej kobietami (''poligynia'') lub między jedną kobietą i więcej niż jednym mężczyzną (''poliandria''). 

== Różne konteksty poligamii ==
Może to być zatem:
* związek jednego mężczyzny z wieloma kobietami ([[poligynia]], wielożeństwo)
* związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami ([[poliandria]], wielomęstwo, zob. też [[poliandria w Tybecie]] – z dyskusją analogicznej poligynii)  
* związek kilku kobiet z kilkoma mężczyznami ([[Poligynandria|multilateralizm]], zwany też [[poligynandria|poligynandrią]], ''multigamią'' lub ''poligamią symetryczną'').

Znaczenie terminu poligamia zależy więc w istocie od kontekstu, w którym jest użyte (często mówi się o poligamii mając na myśli tylko jej najczęstszą formę – [[Poligynia|poligynię]], co ściśle rzecz ujmując nie jest poprawne).
 
Jak wskazuje [[etymologia]], słowo ''poligamia'' odnosi się zasadniczo do [[małżeństwo|związków małżeńskich]] (tzw. ''poligamia małżeńska''). Termin ten bywa jednak też używany w innym kontekście – tam gdzie mogłoby to prowadzić do nieporozumień wymagane jest więc uściślenie: 
* o ''poligamii społecznej'' mówi się, gdy więcej niż dwie osoby (lub więcej niż dwa osobniki) żyją razem, utrzymując ze sobą stosunki seksualne i jednocześnie współpracując w pozyskiwaniu podstawowych zasobów takich jak pożywienie, odzienie czy pieniądze; 
* gdy więcej niż dwie osoby (lub więcej niż dwa osobniki) pozostają względem siebie w stosunkach seksualnych, mówimy o ''poligamii seksualnej'' (niektórzy autorzy sugerują, by w tym kontekście posługiwać  się terminem ''poliseksualność''); 
* gdy dana osoba (osobnik) ma potomstwo z więcej niż jedną partnerką lub odpowiednio z więcej niż jednym partnerem, mówimy o ''poligamii genetycznej''.

W [[biologia|biologii]] poligamię definiuje się jako [[systemy kojarzeń|system kojarzeń]] polegający na okresowym ([[sezon rozrodczy]]) lub stałym współżyciu z więcej niż jednym [[samiec|samcem]] lub odpowiednio z więcej niż jedną [[samica|samicą]]. W szczególności można tu też mówić o [[Promiskuityzm|promiskuityzmie]].

Podobne uściślenia stosowane są w odniesieniu do terminu [[monogamia]].

== Poligamia ''versus'' monogamia ==
O ile najliczebniejsze społeczności są [[Monogamia|monogamiczne]], to jednak trzy czwarte kultur [[Plemię|plemiennych]] jest poligamicznych<ref>{{cytuj książkę | imię = Matt | nazwisko = Ridley | autor link = Matt Ridley | tytuł = Czerwona królowa. Płeć a ewolucja natury ludzkiej | wydawca = Dom wydawniczy Rebis | miejsce = Poznań | rok = 1999, 2001 | strony = 187 | cytat=}}</ref>. Przeważająca większość – 980 z 1154 dawnych i współczesnych społeczeństw, na których temat [[antropologia kulturowa|antropolodzy]] zebrali dane – zezwala mężczyznom na wielożeństwo. Jednak aż 43 procent (z 980 badanych) kultur poligenicznych uznało wielożeństwo za okazjonalne<ref>{{cytuj książkę | imię = Robert | nazwisko = Wright | autor link = Robert Wright (dziennikarz) | tytuł = Moralne zwierzę | wydawca = Prószyński S-ka | miejsce = Warszawa | rok = | strony = 88 | cytat=}}</ref>. Z 849 małżeństw przebadanych przez antropologa [[Peter Murdock|Petera Murdocka]], 708 (83,5%) było potencjalnie [[Poligynia|poligenicznymi]]. Tylko w 137 (16%) prawo nakazywało [[Monogamia|monogamię]]<ref>{{cytuj książkę | imię = Helen | nazwisko = Fisher | autor link = Helen Fisher | tytuł = Anatomia miłości: Historia naturalna monogamii, cudzołóstwa i rozwodu' | wydawca = Wydawnictwo Zysk i S-ka | miejsce = Poznań | rok = | strony = 1994 | cytat= Tylko w 16% z 853 zbadanych kultur obowiązuje [[Monogamia|monogamiczny]] nakaz, aby mężczyzna miał tylko jedną żonę (...) Do tej liczby należą wprawdzie społeczności [[Cywilizacja zachodnia|Zachodu]], jesteśmy jednak w mniejszości. Przytłaczająca większość 84% ludzkich wspólnot poligenicznie zezwala mężczyźnie na więcej niż jedną małżonkę}}</ref> a 4 były [[poliandria|poliandryczne]]. Badanie to mogłoby sprawić wrażenie, że [[poligynia]] stanowi wśród ogółu ludzi na świecie typową formę małżeńską. Jednakże nawet w społeczeństwach sankcjonujących poligamię zwykle jedynie przywódcy i bogaci mężczyźni posiadają więcej niż jedną żonę (a praktycznie wszystkie kobiety mają tylko jednego męża), w społeczeństwach tych małżeństwa monogamiczne mają miejsce 2,5 razy częściej niż małżeństwa poligamiczne<ref>{{cytuj książkę | imię = Irenäus | nazwisko = Eibl-Eibesfeldt | autor link = Irenäus Eibl-Eibesfeldt | tytuł = Human Ethology | wydawca = | miejsce = New Brunswick-London | rok = 1989 | strony = 235 |isbn=978-0-202-30970-5| cytat= ...in most instances one man lives with one woman in a marital tie. There are other forms of marriage though: of 849 societies surveyed (P. M. Murdock, 1967), 708 (83.5%) were potentially polygynous. Only 137 (16%) were monogamous by law and 4 were potentially polygynous. Only 137 (16%) were monogamous by law and 4 were polyandrous. This survey could give the impression that polygyny is the typical marital form for humans. But even within polygynous societies only leaders and wealthy men usually have more than one wife and within polygynous societies monogamous marriages are 2.5 times as frequent as polygynous ones…}}</ref>. {{fakt|data=2013-03|Jednak [[poligynia]] jest dla mężczyzn o tyle naturalna, że kiedy mają okazję do posiadania więcej niż jednej żony, skwapliwie z niej korzystają. Z drugiej strony w społeczeństwach [[Monogamia|monogamicznych]] poligamia bywa maskowana [[Monogamia|monogamią]] sukcesywną (monogamią seryjną).}}

Według K. Szymborskiego, wyniki badań z zakresu [[antropologia kulturowa|antropologii kulturowej]] i [[antropologia fizyczna|antropologii fizycznej]] wskazują na umiarkowanie poligamiczną naturę ludzi. Spośród 1200 przebadanych kultur tylko w 150 istnieje nakaz [[Monogamia|monogamii]]<ref name="wysokieobcasy.pl">{{cytuj |url= http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96950,7926324,Czy_jestesmy_stworzeni_do_monogamii_.html?as=2&startsz=x | tytuł=Czy jesteśmy stworzeni do monogamii? |data dostępu=2011-08-29 |data= 1999-04-30| autor= [[Krzysztof Szymborski]] |język=pl}}</ref>.

{{fakt|data=2013-05|[[Ewolucjonizm (nauki społeczne)|Ewolucjoniści]] uważają, że w epoce [[plejstocen]]u większość ludzi tylko sporadycznie uprawiała poligamię. Podobnie większość współczesnych [[Ludy zbieracko-łowieckie|społeczeństw zbieractwo-łowieckich]] jest monogamiczna. Poligamia nie może się opierać na łowiectwie i zbieractwie. Poligamia rzadko występuje w [[Ludy zbieracko-łowieckie|społeczeństwach zbieracko-łowieckich]], ale [[cudzołóstwo]] jest tam powszechne. W społecznościach takich oportunistyczne tendencje mężczyzn znacznie łatwiej zaspokaja [[cudzołóstwo]] niż poligamia. Badania [[Antropologia|antropologiczne]] wykazały, że poligamia była typowa dla ludów rolniczych. Szanse niektórych małżeństw na poligamię znacznie wzrosły wraz z powstaniem [[rolnictwo|rolnictwa]], które umożliwia gromadzenie zasobów. Społeczności [[pasterstwo|pasterskie]] są niemal bez wyjątku poligamiczne. Jednak nawet w poligamicznych społeczeństwach [[Pasterstwo|pasterzy]] większość małżeństw jest [[Monogamia|monogamiczna]].}}

== Kultury i kraje dopuszczające poligamię ==
[[Plik:World laws pertaining to polygamy.svg|mały|400x400px|Status prawny poligamii na świecie (na styczeń 2017 r.)]]
Obecnie wiele krajów, [[Afryka|Afryki]] i [[Azja|Azji]] sankcjonuje małżeństwa jako związki poligamiczne. Dotyczy to zwłaszcza krajów, gdzie dominująca lub państwowa jest religia [[Islam|muzułmańska]] (zob. [[małżeństwo w islamie]]).

[[Prawo cywilne]] sankcjonuje poligamię w następujących azjatyckich krajach [[Bliski Wschód|Bliskiego Wschodu]]: [[Arabia Saudyjska]], [[Bahrajn]], [[Iran]], [[Irak]], [[Jemen]], [[Jordania]], [[Kuwejt]], [[Katar]], [[Oman]], [[Autonomia Palestyńska|Palestyna]], [[Syria]], [[Zjednoczone Emiraty Arabskie]]; oraz w następujących azjatyckich krajach środkowego i [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]]: [[Afganistan]], [[Bangladesz]], [[Brunei]], [[Indonezja]], [[Malediwy]], [[Malezja]], [[Mjanma]], [[Pakistan]]. Prawo cywilne następujących krajów dalekowschodnich zezwala na poligamię tylko osobom wyznania [[islam|muzułmańskiego]]: [[Indie]], [[Singapur]], [[Sri Lanka]]. Wprawdzie w [[Tybet (region)|Tybecie]] oficjalnie jej się nie dopuszcza, w praktyce przeważa na wsi i obecnie wzrasta (zob. [[poliandria w Tybecie]]).

Prawo cywilne sankcjonuje poligamię w następujących krajach afrykańskich: [[Algieria]], [[Burkina Faso]], [[Czad]], [[Dżibuti]], [[Egipt]], [[Etiopia]], [[Gabon]], [[Gambia]], [[Kamerun]], [[Komory]], [[Kongo]], [[Libia]], [[Mali]], [[Maroko]], [[Mauretania]], [[Niger]], [[Republika Środkowoafrykańska]], [[Południowa Afryka|RPA]], [[Sahara Zachodnia]], [[Senegal]], [[Somalia]], [[Sudan]], [[Tanzania]], [[Togo]], [[Uganda]], [[Zambia]]; w niektórych regionach [[Erytrea|Erytrei]] i [[Nigeria|Nigerii]]. Ponadto w kilkunastu kolejnych krajach afrykańskich poligamia uznawana jest przez [[prawo zwyczajowe]].

Instytucja poligamii występuje też w ortodoksyjnych denominacjach [[Mormonizm|mormońskich]] w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie – te związki nie są jednak sankcjonowane przez prawodawstwo żadnego z tych krajów. Rzadko natomiast spotyka się legalne pozostałe formy poligamii{{fakt|data=2010-04}}.

W systemach [[Prawodawca|prawodawczych]], które nie akceptują poligamii [[małżeństwo]] wielokrotne traktuje się jako [[bigamia|bigamię]].

=== Poligamia a kultura euroamerykańska ===
Poligamia w jakiejkolwiek formie obca jest mentalności euroamerykańskiej – pod pojęciem trójkąta miłosnego w kulturze tej rozumie się jedynie [[cudzołóstwo|zdradę małżeńską]] lub swego rodzaju [[parafilia|perwersję seksualną]]. Pożycie jednego mężczyzny z dwiema kobietami albo kobiety z dwoma mężczyznami ma dla ludzi żyjących w Europie lub Stanach Zjednoczonych pewien posmak egzotyki – mówi się o nim zwykle jedynie w kontekście osób pochodzących z obcych kultur. Takie antypoligamiczne nastawienie Europy i Stanów Zjednoczonych przejawia się nie tylko w świadomości potocznej, ale w spopularyzowanych teoriach niektórych antropologów pochodzących z tego kręgu kulturowego, które uzasadniają naturalność [[Monogamia|monogamii]] dla gatunku ludzkiego – przykładem mogą tu być publikacje amerykańskiej badaczki [[Helen Fisher]]<ref>{{cytuj książkę | imię = Tomasz | nazwisko = Szlendak | autor link = Tomasz Szlendak | tytuł = Architektonika romansu. O społecznej naturze miłości erotycznej | wydawca = Oficyna Naukowa | miejsce = Warszawa | rok = 2002 | strony = 268-269 | cytat = Zdążyliśmy się już szczegółowo przyjrzeć twierdzeniom Helen Fisher, ignorującą, jak się zdaje, poligamię i sprowadzającą ją do odstępstw od ludzkiej natury spowodowanych warunkami kulturowymi i niedostatkami ekonomicznymi środowisk, w których ten rodzaj relacji płciowych miał okazję wykwitnąć}}</ref>.

Niektórzy badacze sądzą, iż w cywilizacji zachodniej występuje poligamia "rozłożona w czasie" (tzw. ''monogamia seryjna''). Przykładowo 50% małżeństw w Stanach Zjednoczonych się rozwodzi, a byli partnerzy znajdują sobie nowych<ref name="wysokieobcasy.pl"/>.

== Formy poligamii ==

=== Poligynia ===
{{osobny artykuł|Poligynia}}

=== Poliandria ===
{{osobny artykuł|Poliandria}}
Kultury poliandryczne (a więc te, w których kobieta ma wielu mężów naraz) należą do wyjątków, {{fakt|choć jest (i było) ich w sumie więcej, niż się zwykle sądzi.|data=2021-11}} Poliandria jako forma małżeńska, we wszystkich społecznościach, w których jest spotykana, ''nigdy'' nie występuje samodzielnie, ale uzupełnia inne formy małżeńskie. Najczęściej spotykana jest poliandria braci posiadających wspólną żonę. Poliandria spotykana jest w wybranych regionach na wielu kontynentach świata (szczególnie w niektórych regionach Azji). Społeczności, w których praktykowana jest poliandria, nie są liczebnie duże. W sumie szacuje się, że zjawisko dotyczy co najmniej ponad 30 współczesnych społeczności i w żadnym z przypadków poliandria nie jest zgodna z miejscowym prawem. Historycznie poliandria była też praktykowana w niektórych kulturach Europy i Bliskiego Wschodu.

Można wskazać wiele przyczyn, dla jakich ludzie wybierają poliandrię. W szczególności mogą to być powody lub motywacje gospodarcze, społeczne, demograficzne, seksualne, osobiste i inne.

=== Poligynandria ===
{{Osobny artykuł|Poligynandria}}

== Kontekst biologiczny ==
=== Dymorfizm płciowy ===
{{Cytat
 |treść = „Zoolog z Przestrzeni Pozaziemskiej tylko by spojrzał na moją żonę (…) i na mnie (…) i natychmiast odgadłby, że należymy do umiarkowanie [[Poligynia|poligenicznego]] gatunku”
 |autor = 
 |źródło = [[Jared Diamond]]<ref>{{cytuj książkę | imię = Jared | nazwisko = Diamond | autor link = Jared Diamond | tytuł = Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem | wydawca = PIW | miejsce = Warszawa | rok = 1998 | strony = 101 | cytat=}}</ref>.
 |styl = box lewy
 |szerokość = 220px
}}
Każdy samiec gatunku monogamicznego może zdobyć samicę, ale większość samców zdecydowanie poligenicznego gatunku wałęsa się bez partnerek, bo kilku dominującym samcom udało się zagonić wszystkie samice do swoich haremów. Im większy harem tym ostrzejsza konkurencja między samcami i tym ważniejsze jest dla samca, aby być potężnym, bo większy osobnik z reguły zwycięża w walce.

Konkurowanie o partnerki jest ostrzejsze w przypadku gatunków poligenicznych niż monogamicznych, a gatunki poligeniczne wykazują także tendencję do wyraźniejszych różnic między [[samiec|samcami]] i [[samica]]mi nie tylko pod względem wielkości ciała. Te różnice to [[Dymorfizm płciowy|wtórne cechy płciowe]], mające znaczenie w wabieniu partnerów.

Średnia wielkość haremu zwierząt poligenicznych wzrasta wraz ze wzrostem stosunku wielkości ciała [[samiec|samca]] do wielkości ciała [[samica|samicy]]. Na przykład u [[Gibonowate|gibonów]], które są monogamiczne, samce i samice są tej samej wielkości; samce [[goryl]]i, z typowym haremem złożonym z 3 do 6 samic, są niemal dwa razy cięższe niż samice; samce i samice [[Gibonowate|gibonów]], wydają się z daleka identyczne, natomiast samce [[goryl]]i można rozpoznać z daleka po czubie na głowie i srebrzysto owłosionych barkach; średnia wielkość haremu południowego [[mirunga południowa|słonia morskiego]] wynosi 48 partnerek seksualnych, które ważąc po mniej więcej 500 kilogramów wyglądają jak karzełki przy 3 tonowym samcu.

Różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami ([[dymorfizm płciowy]]) przemawiają więc za poligeniczną naturą gatunku ludzkiego. Dorośli mężczyźni są więksi od kobiet w podobnym wieku (przeciętnie o około 8% wyżsi i o 20% ciężsi). Mężczyzn odróżnia od kobiet owłosienie na ciele i twarzy. Kobiety posiadają wydatne piersi (nawet przed pierwszą [[ciąża|ciążą]], co jest wyjątkiem wśród [[naczelne|naczelnych]])<ref>{{cytuj książkę | imię = Robert | nazwisko = Wright | autor link = Robert Wright (dziennikarz) | tytuł = Moralne zwierzę | wydawca = Prószyński i S-ka | miejsce = Warszawa | rok = | strony = 86-87 | cytat=}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Jared | nazwisko = Diamond | autor link = Jared Diamond | tytuł = Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem | wydawca = PIW | miejsce = Warszawa | rok = 1998 | strony = 96-119 | cytat=}}</ref><ref>{{cytuj książkę | imię = Matt | nazwisko = Ridley | autor link = Matt Ridley | tytuł = Czerwona królowa. Płeć a ewolucja natury ludzkiej | wydawca = Dom wydawniczy Rebis | miejsce = Poznań | rok = 1999, 2001 | strony = 223-236 | cytat=}}</ref>.

=== Różnice w dzietności obu płci ===
U gatunków monogamicznych także dzietność obu płci jest taka sama – to znaczy jeśli połowa samic ma potomstwo, to będzie je miała również połowa samców. Gdyby dzietność kobiet i mężczyzn była jednakowa to na przykład jednemu procentowi kobiet, które mają siódemkę dzieci powinien odpowiadać jeden procent mężczyzn z siódemką dzieci – tak jednak nie jest. Więcej mężczyzn niż kobiet nie ma dzieci w ogóle; są za to znani mężczyźni, którzy mieli kilkadziesiąt albo i nawet kilkaset dzieci, a kobiet takich nie ma. Przeczy to obrazowi monogamicznego człowieka.

=== Znacznie zróżnicowana – płeć mózgu ===
U gatunków monogamicznych zarówno samica, jak i samiec w takim samym stopniu poświęcają się opiece nad potomstwem.

=== Budowa fizyczna i funkcjonowanie męskich genitaliów ===
Również wielkość [[Jądro (anatomia)|jąder męskich]] stanowi argument za przystosowaniem ludzi do stosunków poligamicznych. [[Gatunek (biologia)|Gatunki]], które kopulują częściej, potrzebują większych [[Jądro (anatomia)|jąder]], gatunki promiskuityczne, w których kilka samców zazwyczaj [[kopulacja|kopuluje]] po kolei z jedną samicą, potrzebują szczególnie dużych jąder (ponieważ samiec, który wtryskuje najwięcej [[Sperma|spermy]], ma największą szansę, aby być tym, który zapłodnił [[owulacja|jajeczko]]). Im większe [[Jądro (anatomia)|jądra]] ma samiec, tym bardziej poligamiczne są [[samica|samice]]. Innymi słowy duże [[Jądro (anatomia)|jądra]] [[samiec|samców]] oznaczają poligamiczność samic. Jeśli samica łączy się z wieloma samcami, to wówczas [[sperma|plemniki]] każdego samca walczą o to by jak najszybciej dotrzeć do [[komórka jajowa|komórki jajowej]]. Najlepszym sposobem na wygranie tej konkurencji jest wyprodukowanie większej ilości [[sperma|spermy]] i „zalanie” konkurencji.

Im bardziej [[samiec|samce]] są pewne swego seksualnego monopolu, jak np. [[goryl]]e, tym mniejsze mają [[Jądro (anatomia)|jądra]]. Jeżeli żyją w grupach o „swobodnych obyczajach” seksualnych, mają większe [[Jądro (anatomia)|jądra]]. [[Szympans]]y żyją w grupach, w których [[samica|samice]] może dzielić kilku [[samiec|samców]], zatem możliwość częstych i obfitych [[Ejakulacja u ssaków|wytrysków]] [[sperma|nasienia]] zwiększa szansę zostania ojcem. Szympansy mają gigantyczne [[Jądro (anatomia)|jądra]], natomiast [[goryl]]e maleńkie. Chociaż [[goryl]]e ważą cztery razy tyle co [[szympans]]y, jądra tych drugich są cztery razy większe od [[Jądro (anatomia)|jąder]] [[goryl]]i<ref>Lance Workman, Will Reader, ''Evolutionary psychology: an Introduction'', Cambridge University Press, 2004, s. 99-100.</ref>.

Przykładowo [[delfinowate|delfiny]] i [[wieloryb]]y mają ogromne [[Jądro (anatomia)|jądra]]. [[Jądro (anatomia)|Jądra]] [[wieloryb]]a mogą ważyć ponad [[tona|tonę]] i stanowią 2 procent masy ciała. [[samica|Samice]] delfinów i wielorybów zwykle nie są monogamiczne, ale łączą się z kilkoma [[Samiec|samcami]] (czasami dwa samce [[Butlonos zwyczajny|delfinów butelkonosych]] zapładniają samicę jednocześnie). [[kaszalot spermacetowy|Kaszaloty]], żyją w haremach (jeden samiec ma monopol na harem) i mają stosunkowo małe [[Jądro (anatomia)|jądra]].

Większość [[ssaki|ssaków]] jest poligamiczna. Większość [[Ptaki|ptaków]] jest monogamiczna, ale nie są one ani trochę wierne – wiele [[pisklę|piskląt]] w przeciętnym [[Gniazdo (etologia)|gnieździe]] nie pochodzi od swego rzekomego ojca. Wielkość [[Jądro (anatomia)|jąder]] [[Ptaki|ptaka]] zależy od jego systemu tworzenia par. Największe jądra mają [[ptaki]] poliandryczne lub monogamiczne żyjące w koloniach dających wiele możliwości do [[cudzołóstwo|cudzołóstwa]]. Jądra ptaków tokujących, których samice [[kopulacja|kopulują]] tylko dwa lub trzy razy z tym samym samcem, są niezwykle małe, mimo że samiec [[zapłodnienie|zapładnia]] wiele samic w stosunkowo krótkim okresie. Częste zdrady w koloniach ptaków zapewniają samcom posiadanie większej liczby [[potomstwo|potomstwa]], a samicom posiadanie lepszego jakościowo [[potomstwo|potomstwa]]. O wielkości samczych jąder nie decyduje częstotliwość [[kopulacja|kopulacji]], ale liczba rywali, z którymi musi konkurować.

[[Jądro (anatomia)|Jądra]] mężczyzn są średnich rozmiarów, chociaż są znacznie większe niż u [[goryl]]i. Ciężar jąder przeciętnego mężczyzny wynosi ponad 40 gramów (monogamiczny, dwustukilogramowy [[goryl]] [[samiec]] ma jądra większe od ludzkich, ale proporcjonalnie do masy ciała są one mniejsze). Ludzkie jądra nie są jednak tak wielkie jak u [[szympans]]ów – są mniejsze od ponad 100-gramowych jąder [[samiec|samca]] [[szympans]]a. Przypuszcza się, że męskie [[Jądro (anatomia)|jądra]] nie działają w pełni swoich możliwości (produkcja [[sperma|plemników]] na gram tkanki jest niezwykle mała) to znaczy przodkowie współczesnych mężczyzn mogli mieć jeszcze większe jądra. Mężczyzna wytwarza też nieprzeciętnie dużą ilość niepełnowartościowych [[plemnik]]ów, których rolą jest zamknięcie drogi plemnikom następcy.

U gatunków monogamicznych występuje mały narząd kopulacyjny a ludzki penis jest większy nawet od penisa [[promiskuityzm|promiskuitywnego]] szympansa.

{{fakt|data=2015-02|Budowa fizyczna i funkcjonowanie męskich genitaliów przemawiają za tym, że na przestrzeni wielu tysięcy lat ewolucji ludzie żyli w strukturach społecznych, w których mężczyźni współdzielili partnerki seksualne (a z drugiej strony: kobiety spółkowały z wieloma mężczyznami) – i do życia w takich strukturach ludzie do dziś są usposobieni. Trudno jednak odpowiedzieć na pytanie jak takie struktury mogły wyglądać gdyż antropolodzy nie wypracowali jednolitej, spójnej teorii w tej kwestii (niektórzy z nich sugerują, że być może nigdy się już tego nie dowiemy)}}.

=== Właściwości psychiki ===
Hipoteza poligamicznych skłonności zarówno mężczyzn jak i kobiet ma również oparcie w [[Efekt Coolidge'a|efekcie Cooledge'a]] i kobiecej skłonności do przeżywania [[Orgazm#Orgazm wielokrotny|orgazmu wielokrotnego]] (co miałoby ułatwiać seks z kilkoma partnerami naraz).

=== Człowiek a inne człowiekowate ===
[[Homo|Ludzie]] i duże [[małpy człekokształtne]] różnią się między sobą względnymi rozmiarami ciała samców i samic, długością członka i wielkością jąder. [[Szympans]]y obu płci są mniej więcej jednakowych rozmiarów, mężczyźni są nieco więksi niż kobiety, ale samce [[orangutan]]ów i [[goryl]]i są znacznie większe od samic tych gatunków. Mężczyźni mają najdłuższe [[Prącie|członki]], [[szympans]]y największe jądra, [[orangutan]]y i goryle zaś najkrótsze członki i najmniejsze jądra.

Większość samców [[szympans]]a żyje z wieloma samicami w promiskuitycznej hordzie, mając sposobność do [[Kopulacja|kopulacji]] prawie co dzień ([[szympans zwyczajny|szympans pospolity]]) albo i kilka razy dziennie ([[Szympans karłowaty|szympans bonobo]]). Aby móc dokonać [[zapłodnienie|zapłodnienia]] promiskuitycznej samicy [[szympans]] potrzebuje [[Jądro (anatomia)|jąder]] takich właśnie rozmiarów.

Z czterech rodzajów [[Człowiekowate|małp homonidalnych]] ([[Gibonowate|gibony]], [[orangutan]]y, [[goryl]]e i [[szympans]]y) tylko [[Gibonowate|gibony]] zawierają coś w rodzaju małżeństw. Pary [[Gibonowate|gibonów]] żyją w wiernych związkach w lasach południowo-wschodniej [[Azja|Azji]], gdzie prowadzą samotne życie na określonym terytorium.

Samica [[goryl]]a jest tak wierna mężowi jak [[Gibonowate|gibonica]] – chodzi za nim krok w krok i robi to samo co on. On też również jest jej wierny w pewnym sensie – pozostaje z nią przez wiele lat i obserwuje, jak ona wychowuje jego [[potomstwo]]. Pomiędzy [[goryl]]em a [[Gibonowate|gibonem]] istnieje jednak wielka różnica: [[goryl]] posiada w swoim haremie kilka samic i jest równie wierny każdej z nich.

Rozmiary ciała mężczyzny nie pasują do systemu haremowej poligamii [[goryl]]i (poligamia i różnice między rozmiarami ciała samca i samicy są ściśle ze sobą powiązane). Z drugiej strony mężczyźni nie są też tak antyspołeczni ani tak stali w uczuciach jak monogamiczny [[Gibonowate|gibon]].

=== Poligamia w naturze ===
W przyrodzie poligamia jest systemem dominującym. Monogamiczne jest jednak 3% gatunków ssaków, 12% gatunków naczelnych i 90% gatunków ptaków (choć tylko 10% ptaków jest wiernych partnerowi)<ref name="wysokieobcasy.pl"/>.

== Zobacz też ==
{{wikisłownik|poligamia}}
{{wikicytaty|o poligamii}}
{{commonscat|Polygamy}}
* [[bigamia]]
* [[cudzołóstwo]]
* [[Związek otwarty|małżeństwo otwarte]]
* [[poliamoria]]
* [[ménage à trois]]
* [[oficjalni kochankowie]]
* [[snochactwo]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* Daniel Jabłoński, [[Lech Ostasz]]: ''Zarys wiedzy o rodzinie, małżeństwie, kohabitacji i konkubinacie. Perspektywa antropologii kulturowej i ogólnej'', Olsztyn [[2001]], Wydawnictwo  Adiaphora, {{ISBN|83-916679-0-1}} (strony 212-219)
* [[Tomasz Szlendak]]: ''Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie'', Warszawa 2010, [[Wydawnictwo Naukowe PWN]], {{ISBN|978-83-01-16309-9}} (strony 118-126)
* {{Cytuj|autor = Jerzy Bront; Barbara Nowacka |tytuł = Różnorodność związków małżeńskich na świecie |data = 2008 |isbn = 978-83-926724-0-1 |miejsce = Krynica Morska |wydawca = Wydawnictwo Laterna |oclc = 297569386}}
* ''Poligynia w dawnych Indiach'' [w:] Albo albo. Problemy psychologii i kultury, 2009 nr 1, s. 98-106

== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = http://portalwiedzy.onet.pl/4868,25297,1559063,1,czasopisma.html | tytuł = ''Monogamia człowieka to mit'' (z Bogusławem Pawłowskim rozmawia Wojciech Harpula) | archiwum = https://web.archive.org/web/20150927071137/http://portalwiedzy.onet.pl/4868,25297,1559063,1,czasopisma.html | data dostępu = 2011-10-29 | zarchiwizowano = 2015-09-27 }}
* [http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,53581,6266918,Monogamia_to_bujda.html?as=1&startsz=x ''Monogamia to bujda'' (z Bogusławem Pawłowskim rozmawia Tomasz Ulanowski)]
* [http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2326 Mariusz Agnosiewicz ''Poligamia, prawo naturalne i boskie zamysły'']
* [https://menway.interia.pl/styl-zycia/news-monogamia-nie-jest-przezytkiem-ale,nId,450762 ''Monogamia nie jest przeżytkiem, ale...'' z Danielem Jabłońskim rozmawia Katarzyna Pruszkowska]
* [http://www.polityka.pl/swiat/tygodnikforum/228419,1,teraz-wielozenstwo.read David Signer ''Teraz wielożeństwo? Ta dziwna monogamia'' David Signer]
* [http://www.planetaislam.com/kobiety/islamvsinne/15.html ''Kobieta w tradycji Islamskiej i Judeochrześcijańskiej'']
* [http://www.youtube.com/watch?v=S2VrqvxCySs&feature=related ''Poligamia w Islamie'']
* [http://miesiecznik.wdrodze.pl/?mod=archiwumtekst&id=11273#.W7Ybi2gzaUk Jacek Salij OP ''Wielożeństwo w Piśmie Świętym'', miesięcznik „W drodze” 8 (2010)]

{{Formy poligamii}}
{{Płeć, tożsamość płciowa i orientacja seksualna}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Poligamia]]
[[Kategoria:Biologia rozrodu]]
[[Kategoria:Rodzaje małżeństw]]