Polityka naukowa

Polityka naukowa – definiowana jest jako działalność państwa oraz innych instytucji publicznych mająca na celu takie wpływanie na naukę, które w sposób optymalny przyczyni się do wzrostu gospodarczego i rozwoju społecznego przy jak najlepszym wykorzystaniu środków na badania naukowe. Często do szeroko rozumianej polityki naukowej zalicza się także politykę innowacyjną, której zadaniem jest wprowadzanie wyników badań naukowych, wynalazków i usprawnień do praktyki gospodarczej. Jest to jedna z najmłodszych dziedzin polityki gospodarczej, ukształtowała się dopiero w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia.

Historia

Przełomową datą jest rok 1935, kiedy to wydano pracę J.D. Bernala pt. „The Social Function of Science” („Społeczna funkcja nauki”), ujmującą całościowo problemy nauki we współczesnym świecie. W 1967 r. we Frascati (Włochy) odbyła się konferencja przedstawicieli krajów skupionych w OECD, w trakcie której wypracowano wiele zaleceń i definicji dotyczących polityki naukowej, będących podstawą obecnego rozwoju tej dziedziny. Dzięki ustaleniom z 1967 r. w wielu krajach, także w krajach rozwijających się, utworzono organy decyzyjne a szczeblu rządowym odpowiedzialne za politykę naukową.

Założenia

Działania podejmowane w ramach polityki naukowej:

• określenie celów, które nauka ma osiągnąć w toku prowadzonych badań
• przekształcenia w strukturze organizacyjnej nauki
• tworzenie warunków sprzyjających rozwijaniu efektywnej działalności naukowej
• kształtowanie rozwiązań ułatwiających wdrażanie osiągnięć nauki do praktyki gospodarczej

Procedura formułowania założeń polityki naukowej, dokonywana przez instytucje publiczne, wymaga określonych działa rozpoznawczych, dotyczących:

• potencjału naukowo-badawczego kraju
• stanu kadry pracowniczej z wyższym wykształceniem
• struktury potencjału naukowego
• regionalnego rozmieszczenia potencjału naukowego
• planów badań i prac rozwojowych
• sytuacji materialnej pracowników nauki
• obowiązujących przepisów prawnych, mających wpływ na funkcjonowanie nauki

Przy formułowaniu celów polityki naukowej należy uwzględniać:

• rosnące koszty badań naukowych i prac rozwojowych
• skrócenie cyklu życia poszczególnych produktów i technologii
• wzrastającą kompleksowość nauki i techniki

Klasyfikacja celów polityki naukowej

Klasyfikacji celów można dokonać na kilka sposobów.

I. Klasyfikacja rodzajowa stosowana w krajach OECD:

• cele militarne
• cele społeczne
• cele ekonomiczne
• cele naukowe

II. Klasyfikacja na podstawie okresu, którego dotyczą cele.

1. Cele strategiczne (długookresowe):

• przemiany strukturalne w gospodarce
• zwiększenie liczby innowacji przemysłowych
• podnoszenie konkurencyjności wyrobów na rynkach międzynarodowych
• zwiększenie liczby miejsc pracy i poprawa jej warunków
• poprawa opieki zdrowotnej

2. Cele taktyczne (obejmują działania bieżące):

• polepszanie obsługi informacyjnej i konsultacyjnej
• wzmacnianie bazy naukowej
• zwiększenie popytu na innowacje służące społeczeństwu

Typy polityki naukowej

1.partycypacja – polega na finansowym wspieraniu badań za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji i funduszy

2.regulacja – zadaniem władzy państwowej jest określenie ram oddziaływań służących realizacji polityki naukowej (np. ustalanie wielkości środków w budżecie na naukę lub określanie zasad funkcjonowania uczelni)

3.popieranie – oddziaływanie pośrednie na jednostki badawczo-rozwojowe i organizacje samorządowe nauki w celu zapewnienia im uczestnictwa w realizacji polityki naukowej państwa, przy pozostawieniu tym instytucjom w sprawie tematów i zadań badawczych

• popieranie instytucjonalne (podmiotowe)
• popieranie projektowe
• udzielanie pomocy

Instrumenty polityki naukowej

1. Instrumenty o charakterze ogólnym – oddziałujące na cały proces badawczy, łącznie z wdrażaniem osiągnięć nauki do praktyki gospodarczej, np.

• Dotacje i subwencje rządowe

• Umowy uzgodnione

• Kontrakty programowe

2. Instrumenty wyspecjalizowane – oddziałujące jedynie na pewne elementy procesu badawczego, np.

• Ulgi finansowe

• Premie za innowacje

Instrumenty polityki naukowej stosowane w Polsce

1. Związane z polityką podatkową:

• Zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów wydatków poniesionych przez podatników na prowadzenie badań naukowych lub prac badawczo-rozwojowych

• Zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów wydatków poniesionych przez podatnika na zakup wyników badań (o ile następuje nabycie praw majątkowych)

• Zaliczanie do kosztów uzyskania przychodów nieinwestycyjnych wydatków wdrożeniowych poniesionych przez podatnika

• Odliczanie w całości lub w części od dochodu przed opodatkowaniem, do wysokości 50% tego dochodu, wydatków inwestycyjnych związanych z wdrożeniem patentów, licencji, know-how oraz wyników krajowych prac naukowych

• Odliczanie od dochodu do opodatkowania wydatków poniesionych na innowacyjne inwestycje w okresie dłuższym niż jeden rok podatkowy

• Ulgi podatkowe dla osób fizycznych – autorów nowych rozwiązań innowacyjnych

2. Instrumenty finansowe i organizacyjne:

• Przyśpieszona amortyzacja

• Ulgi i preferencje kredytowe (związane z gwarancjami państwa)

• Wprowadzenie nowych rozwiązań prawnych i instytucjonalnych na rynku kapitałowym

• Ubezpieczanie inwestorów przy wdrażaniu nowych technologii

• Koordynacja polityki licencyjnej z polityką naukową

• Przepisy o wynalazczości

Instytucje

W Polsce organem pomocniczym ministra nauki i szkolnictwa wyższego w zakresie polityki naukowej państwa jest Komitet Polityki Naukowej (KPN), działający w oparciu o ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Źródła

• Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, Warszawa 1999.

• Moszkowicz K., Polityka innowacyjna w krajach wysoko rozwiniętych, Wrocław 1995.

• Nauka, technologia, gospodarka: wzajemne powiązania i globalne tendencje rozwoju, pod red. A. Kuklińskiego, Warszawa 1995.